Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Συγγραφέας, μυθιστοριογράφος, δημοσιογράφος, πολιτικός, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής, φιλόσοφος με πλούσιο λογοτεχνικό, ποιητικό και μεταφραστικό έργο και αναγνωρισμένος ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες λογοτέχνες και ως ο περισσότερο μεταφρασμένος παγκοσμίως, ο Νίκος Καζαντζάκης, θα πίστευε κανείς πως δεν είχε εχθρούς. Όμως, είχε. Και, μάλιστα, πολύ ισχυρούς.
Το Νόμπελ που ποτέ δεν κέρδισε ο Νίκος Καζαντζάκης βρίσκεται στον πυρήνα του βιβλίου του Κώστα Αρκουδέα, με τίτλο «Το χαμένο Νόμπελ – Μια αληθινή ιστορία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Και γύρω ακριβώς από αυτόν τον πυρήνα, στήνεται όλο το παρασκήνιο της βράβευσης που ποτέ δεν ήρθε. Και μέσα από αυτό το σκοτεινό παρασκήνιο, φωτίζονται στιγμές της πνευματικής και πολιτικής ζωής του τόπου μας στα χρόνια του 20ού αιώνα. Στιγμές γεμάτες αντιθέσεις που έπαιξαν τον δικό τους ρόλο στη διαμόρφωση των σύγχρονων ημερών.
Αντιμετωπίζοντας θεούς και δαίμονες
Όταν, το 1946, κυκλοφόρησε ο «Αλέξης Ζορμπάς», γνώρισε μεγάλη επιτυχία και άρχισε να μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες, ενώ διακρίθηκε ως το καλύτερο ξένο βιβλίο στη Γαλλία. Μέσα στην τεράστια αποδοχή, ο Νίκος Καζαντζάκης ξεκίνησε την προσπάθεια κατάκτησης του Νόμπελ Λογοτεχνίας. Και έμελλε αυτή η χωρίς ευόδωση προσπάθεια να κρατήσει έντεκα ολόκληρα χρόνια. Την άνοιξη του 1947, θέτει από κοινού υποψηφιότητα με τον Άγγελο Σικελιανό για το Νόμπελ. Η Ελλάδα σπαράσσεται από τον Εμφύλιο, και ο Κρητικός συγγραφέας θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του συντηρητικού κατεστημένου, το οποίο ξεσπά σε έναν ιδεολογικό εμφύλιο και επιστρατεύει κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο για την αποφυγή της βράβευσής του. Θεοί και δαίμονες ορθώνονται μπροστά του. Και τους αντιμετωπίζει. Έντεκα ολόκληρα χρόνια.
Οι βασικές κατηγορίες εναντίον του Καζαντζάκη ήταν ότι ήταν άθεος, κομμουνιστής και ότι διέφθειρε τους νέους. Μία μία τις εξετάζει ο Κώστας Αρκουδέας και οδηγείται στην κατάρριψή τους. «Άλλα ήταν τα ελαττώματά του» αναφέρει, και δεν παραλείπει να ασχοληθεί και με αυτά, χωρίς, σε καμία περίπτωση, να υπάρχει σύνδεσή τους με τη στέρηση της βράβευσης.
Γιατί σπουδαίοι συγγραφείς δεν πήραν Νόμπελ;
Ξεκινώντας από τη γνωριμία μας με τον Άλφρεντ Νόμπελ, ο οποίος επιθυμούσε τη βράβευση ανθρώπων με εξελιγμένο λογισμό, στο βιβλίο, γίνεται μια προσπάθεια «ελέγχου» του βαθμού ικανοποίησης αυτής του της επιθυμίας. Έχουν κερδίσει το Νόμπελ Λογοτεχνίας οι πιο άξιοι; Με αυτό το πρώτο ερώτημα, ξεκινά μια σειρά άλλων ερωτημάτων. Γιατί σπουδαίοι συγγραφείς δεν πήραν Νόμπελ; Υπάρχει ασφαλές κριτήριο για την απονομή του βραβείου; Ποιος ο ρόλος των ερμηνειών, των συσχετισμών, των παρασκηνιακών διαβουλεύσεων και πολιτικών αντιλήψεων που χαρακτηρίζουν κάθε χρονική περίοδο; Οι απαντήσεις αναζητούνται σε βάθος χρόνου και εκεί αναζητούνται και τα εμπόδια, που στέρησαν από τον Καζαντζάκη το Νόμπελ.
Μέσα από πλήθος τεκμηρίων
Η γραφή του Κώστα Αρκουδέα, χωρίς στιγμή να χάνει τη γλαφυρότητά της, σε κάθε σελίδα, τεκμηριώνεται μέσα από πλήθος βιβλιογραφικών παραπομπών. Αναφορές σε προσωπικότητες, όπως ο Παλαμάς, ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης και ο Ρίτσος, αλλά και ο Έσσε, ο Ζιντ, ο Έλιοτ, ο Χέμινγουεϊ και ο Καμύ, προσωπικές μαρτυρίες, επιστολές, άρθρα, αποσπάσματα από βιβλία και έγγραφα – ντοκουμέντα συμπληρώνονται και από την παρατιθέμενη βιβλιογραφία του χρονικού και ανοίγονται έτσι, εμμέσως, στον αναγνώστη και οι πόρτες μιας τεράστιας «βιβλιοθήκης» που τα ράφια της κοσμούν, μεταξύ άλλων, ονόματα νομπελιστών, αλλά και ανθρώπων της Τέχνης και των Γραμμάτων που, χωρίς να έχουν τιμηθεί με Νόμπελ, είχαν πένα που αγαπήθηκε διαχρονικά από το κοινό και γραφή που νίκησε τον χρόνο. Ένας από αυτούς και ο Νίκος Καζαντζάκης. Δεν κέρδισε την πολυπόθητη για αυτόν διάκριση. Όπως δεν την κέρδισαν ο Μαρσέλ Προυστ, ο Τζέιμς Τζόυς, ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, συγγραφείς που, με το έργο τους, επηρέασαν την εξέλιξη της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Το χαμένο αυτό Νόμπελ δεν το έχασε ο Καζαντζάκης
Και έτσι, για το χαμένο Νόμπελ, κατηγορίες απομένουν για την ελληνική πολιτεία, τις κυβερνήσεις και τους φορείς της. Εξάλλου, το χαμένο αυτό Νόμπελ δεν το έχασε ο Καζαντζάκης. Το έχασε η χώρα όλη και, μαζί με αυτό, έχασε κομμάτι του εαυτού της. Ο Καζαντζάκης το πάλεψε. Έντεκα ολόκληρα χρόνια. Όλη του τη ζωή. Και αυτό που, τελικά, άφησε πίσω του, στη χώρα και τον κόσμο όλο, παραμένει καταχωρημένο σαφώς ως μια από τις κατακτήσεις του εξελιγμένου ανθρώπινου λογισμού που ξεπερνούν καθετί πεπερασμένο.
