Στο λιμάνι του Σίτκα, στην άκρη του παγωμένου Βερίγγειου πορθμού, η ρωσική σημαία κατεβαίνει αργά και η αμερικανική ανεβαίνει στη θέση της. Μια μικρή στρατιωτική μπάντα παίζει και ο άνεμος σαρώνει το κατάστρωμα του αμερικανικού πλοίου USS Ossipee.
Κανείς από τους παρόντες δεν συνειδητοποιεί πως ζει μια από τις πιο επικερδείς συναλλαγές στην ανθρώπινη ιστορία. Το ημερολόγιο γράφει 18 Οκτωβρίου 1867.
Η Ρωσία έχει μόλις πουλήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες 586.000 τετραγωνικά μίλια γης — έναντι μόλις 7,2 εκατομμυρίων δολαρίων, ή αλλιώς δύο σεντς το στρέμμα.
Για τους περισσότερους Αμερικανούς της εποχής, το νέο απόκτημα είναι ένα άχρηστο κομμάτι πάγου γεμάτο φώκιες και πολικές αρκούδες. Για τον υπουργό Εξωτερικών Γουίλιαμ Χένρι Σιούαρντ, όμως, είναι ένα στοίχημα με την ιστορία.
Πώς η Ρωσία αποφασίζει να πουλήσει
Μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο, η Ρωσική Αυτοκρατορία βγαίνει οικονομικά εξαντλημένη. Η διατήρηση της μακρινής «Ρωσικής Αμερικής» είναι ακριβή, δύσκολη και αβέβαιη.
Το εμπόριο γούνας —η πηγή του πλούτου της περιοχής— έχει καταρρεύσει, ενώ η αυτοκρατορία φοβάται ότι, σε έναν επόμενο πόλεμο, η Βρετανία θα μπορούσε να καταλάβει εύκολα την απροστάτευτη Αλάσκα από τον Καναδά.
Ο Τσάρος Αλέξανδρος Β΄ και ο διπλωμάτης Έντουαρντ ντε Στόκελ αποφασίζουν να κινηθούν γρήγορα. Αν είναι να χαθεί η Αλάσκα, ας χαθεί με αντάλλαγμα — και μάλιστα προς μια φιλική δύναμη.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, που μόλις έχουν βγει από τον Εμφύλιο, φαντάζουν ο ιδανικός αγοραστής: μια ανερχόμενη δύναμη που πιστεύει στο «Manifest Destiny», στο πεπρωμένο της να εξαπλωθεί προς κάθε κατεύθυνση.
Ο Σιούαρντ, θερμός υποστηρικτής της αμερικανικής επέκτασης, δεν χρειάζεται πολύ για να πειστεί. Στις 29 Μαρτίου 1867, έπειτα από ολονύκτιες διαπραγματεύσεις στην Ουάσιγκτον, ο ίδιος και ο Στόκελ υπογράφουν το προσχέδιο της συμφωνίας.
Τα ρολόγια δείχνουν 4 τα ξημερώματα της 30ής Μαρτίου, όταν μπαίνουν οι υπογραφές κάτω από το πιο παράδοξο συμβόλαιο του 19ου αιώνα.
Η «τρέλα του Σιούαρντ» και οι ειρωνείες του Τύπου
Όταν το νέο διαρρέει στον αμερικανικό Τύπο, ξεσπά θύελλα ειρωνείας. Οι εφημερίδες βαφτίζουν τη συμφωνία «το ψυγείο του Σιούαρντ», «η τρέλα του Σιούαρντ», ακόμη και «Walrussia» — η χώρα των φώκιων.
Σκίτσα στις εφημερίδες δείχνουν τον Σιούαρντ να αγοράζει πάγο, πιγκουίνους και πολικές αρκούδες. Στην Ουάσιγκτον, οι πολιτικοί αντίπαλοι του υπουργού μιλούν για σκάνδαλο και σπατάλη.
Κι όμως, ο Σιούαρντ επιμένει. Πίσω από την «παγωμένη ερημιά» βλέπει στρατηγική θέση ανάμεσα στις δύο πλευρές του Ειρηνικού, ανεξερεύνητους φυσικούς πόρους και πρόσβαση στην Ασία. Οραματίζεται μια Αμερική που δεν περιορίζεται στην ήπειρο αλλά αγγίζει τον Αρκτικό Κύκλο.
Χρειάζεται μήνες πολιτικής μάχης για να εγκριθεί η χρηματοδότηση από το Κογκρέσο, που έχει ήδη συγκρουστεί με τον πρόεδρο Άντριου Τζόνσον για άλλα ζητήματα. Μόνο χάρη σε ένα μείγμα πίεσης, διαφωτισμού του Τύπου και —όπως λένε οι ιστορικοί— κάποιων «εύστοχων» δωροδοκιών, περνά τελικά το σχετικό νομοσχέδιο. Τον Οκτώβριο του 1867 η Αλάσκα περνά επίσημα στα χέρια των ΗΠΑ, ενώ η Ρωσία εισπράττει τα 7,2 εκατομμύρια σε χρυσό.
Από τη λήθη στον χρυσό και το πετρέλαιο
Τα πρώτα χρόνια η Αλάσκα μοιάζει να επιβεβαιώνει τους επικριτές του Σιούαρντ. Ελάχιστοι άποικοι εγκαθίστανται εκεί, η διοίκηση είναι χαοτική και οι γηγενείς πληθυσμοί υποφέρουν από αρρώστιες και εγκατάλειψη.
Οι περισσότεροι Ρώσοι αποχωρούν, ενώ η Ουάσιγκτον δείχνει πλήρη αδιαφορία για το νέο της απόκτημα.
Κι ύστερα, το 1896, όλα αλλάζουν. Χρυσός στον ποταμό Κλοντάικ. Μέσα σε λίγους μήνες, δεκάδες χιλιάδες χρυσοθήρες κατακλύζουν την περιοχή, γράφοντας μια από τις πιο έντονες σελίδες του αμερικανικού πυρετού για πλούτο. Ο «πάγος» που χλεύαζαν αποδεικνύεται γη θησαυρών.
Ακολουθούν ανακαλύψεις πετρελαίου, φυσικού αερίου, χαλκού και ψαριών σε αφθονία. Το 1968, το κοίτασμα του Prudhoe Bay στον Αρκτικό Ωκεανό επιβεβαιώνει ότι η «τρέλα του Σιούαρντ» είναι η πιο προσοδοφόρα αγορά στην ιστορία. Μέσα σε έναν αιώνα, η Αλάσκα έχει μετατραπεί σε ενεργειακή υπερδύναμη και στρατηγικό φυλάκιο στον Ψυχρό Πόλεμο.
Η ειρωνεία της ιστορίας
Για τη Ρωσία, η πώληση της Αλάσκας ήταν κάποτε μια πράξη ρεαλισμού: μια μακρινή, απρόσιτη περιοχή που δεν μπορούσε να υπερασπιστεί. Σήμερα, πολλοί Ρώσοι τη βλέπουν ως χαμένη ευκαιρία — το πιο ακριβό λάθος στην ιστορία του «real estate».
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όμως, εκείνο το παγωμένο έδαφος έγινε ο θησαυρός του Βορρά. Η Αλάσκα προσφέρει πετρέλαιο, φυσικό αέριο, στρατηγική ισχύ και φυσική ομορφιά ανυπολόγιστης αξίας.
Ο Σιούαρντ δεν έζησε για να δει τη δικαίωσή του· αλλά σήμερα, η 18η Οκτωβρίου —η μέρα της επίσημης μεταβίβασης— γιορτάζεται στην Αλάσκα ως Seward’s Day, υπενθυμίζοντας πως μια κίνηση που θεωρήθηκε ανοησία έγινε σύμβολο διορατικότητας.
Περισσότερο από ενάμιση αιώνα μετά, το deal αυτό παραμένει ένα μάθημα γεωπολιτικής και οικονομίας: ότι μερικές φορές, η πραγματική αξία ενός τόπου —όπως και μιας απόφασης— αποκαλύπτεται μόνο με τον χρόνο.
