Μερικά από τα πιο πολύτιμα έγγραφα του κόσμου βρίσκονται στα αρχεία της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. Υπάρχουν εκεί επιστολές του Ισαάκ Νεύτωνα, σημειωματάρια του Κάρολου Δαρβίνου, σπάνια ισλαμικά κείμενα και ο πάπυρος Nash, μερικά θραύσματα «σελίδας» του 200 π.Χ. με τις Δέκα Εντολές γραμμένες στα εβραϊκά.
Αυτά τα σπάνια χειρόγραφα φυλάσσονται με ασφάλεια σε ελεγχόμενο περιβάλλον, ενώ το προσωπικό τα φροντίζει με προσοχή για να αποτρέψει τη φθορά των λεπτών σελίδων και το ξεθώριασμα της μελάνης.
Όταν όμως η βιβλιοθήκη έλαβε 113 κούτες με έγγραφα και αναμνηστικά από το γραφείο του Στίβεν Χόκινγκ, βρέθηκε αντιμέτωπη με μια ασυνήθιστη πρόκληση. Κρυμμένα ανάμεσα σε επιστολές, φωτογραφίες και χιλιάδες σελίδες που σχετίζονταν με το έργο του τη θεωρητική φυσική, υπήρχαν μερικά αντικείμενα που σπάνια συναντώνται πια στα σύγχρονα γραφεία: Τις παλιές (και κάπως μίζερες) δισκέτες.
Οι δισκέτες ήταν το μέσο αποθήκευσης από τις πρώτες χρήσεις ηλεκτρονικού υπολογιστή από τον Χόκινγκ, τον οποίο μπόρεσε να χρησιμοποιήσει παρά την γνωστή αναπηρία του, χάρη σε ειδικές προσαρμογές και λογισμικό. Μέσα σε αυτές τις δισκέτες ίσως βρίσκονται ξεχασμένες πληροφορίες ή άγνωστες ως τώρα πτυχές της ζωής του επιστήμονα.
Οι βιβλιοθηκονόμοι του Κέιμπριτζ έμειναν κατάπληκτοι.
Οι δισκέτες αποτελούν τώρα μέρος ενός ευρύτερου πρότζεκτ της Βιβλιοθήκης του Κέιμπριτζ με σκοπό τη διάσωση της γνώσης που έχει παγιδευτεί μέσα σε αυτά τα παλαιά μέσα αποθήκευσης δισκέτες. Το πρόγραμμα ονομάζεται Future Nostalgia («Μελλοντική Νοσταλγία») και αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη τάση στην πληροφόρηση που καταγράφεται σε αρχεία και βιβλιοθήκες παγκοσμίως.
«Οι περισσότερες δωρεές που λαμβάνουμε προέρχονται από ανθρώπους που είτε συνταξιοδοτούνται είτε απεβίωσαν. «Αυτό σημαίνει ότι βλέπουμε όλο και περισσότερα πράγματα από την πρώιμη εποχή των προσωπικών υπολογιστών», εξηγεί η Λεοντιέν Τάλμπουμ, επικεφαλής του Future Nostalgia.
Ανθεκτικές, αλλά για πόσο;
Επιφανειακά, το ανθεκτικό πλαστικό των δισκετών –δημοφιλείς ήδη από τη δεκαετία του 1970 έως τη δεκαετία του 1990– μπορεί να φαίνεται πιο ασφαλές από τα εύθραυστα χειρόγραφα. Το χαρτί σαπίζει, η μελάνη ξεθωριάζει. Τα συνθετικά υλικά διαρκούν πολύ περισσότερο. Ωστόσο, οι ψηφιακές πληροφορίες που είναι αποθηκευμένες μέσα σε αυτές τις άκαμπτες κασέτες είναι πιο ευάλωτες απ’ όσο νομίζει κανείς. Το οξείδιο του σιδήρου που καλύπτει τη λεπτή στρώση του πλαστικού μπορεί να αλλοιωθεί και να χάσει τη μαγνητικότητά του με τον καιρό. Αυτό σημαίνει ότι τα δεδομένα μπορεί να χαθούν για πάντα.
Οι παλαιού τύπου συσκευές αποθήκευσης, όπως οι δισκέτες, αποτελούν έτσι σοβαρό πρόβλημα για τους αρχειονόμους. Αν έχεις ένα βιβλίο, δεν έχει σημασία πόσο παλιό είναι – μπορείς πάντα να το διαβάσεις. αρκεί φυσικά να γνωρίζεις τη γλώσσα στην οποία είναι γραμμένο. Με τις δισκέτες, όμως, χρειάζεσαι ειδικό εξοπλισμό μόνο και μόνο για να έχεις πρόσβαση στο περιεχόμενο. Σαν να χρειάζεσαι κλειδί για να ανοίξεις ένα βιβλίο. Ακόμα κι έτσι, μπορεί να μην μπορέσεις να διαβάσεις ό,τι υπάρχει μέσα. Πρέπει επίσης να γνωρίζεις πολλά για τα συστήματα στα οποία είχαν μορφοποιηθεί οι δισκέτες.
Νέοι Σκοτεινοί Χρόνοι;
Αυτό έχει προκαλέσει ανησυχίες μεταξύ βιβλιοθηκονόμων, ιστορικών και αρχαιολόγων ότι οι μελλοντικές γενιές ίσως αντιμετωπίσουν ένα είδος «ψηφιακού σκοτεινού μεσαίωνα» όταν προσπαθήσουν να μελετήσουν τα τελευταία πενήντα χρόνια. Όπως περίπου στους Σκοτεινούς Χρόνους της Ευρώπης μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Προφανώς και συνέβαιναν γεγονότα και τότε. Αλλά εφόσον δεν υπάρχου σωζόμενα αρχεία, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε τι σκέφτονταν, ένιωθαν και πώς ζούσαν τότε οι άνθρωποι.
Για να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση, το πρόγραμμα Future Nostalgia προσπαθεί να συναρμολογήσει κομμάτια παλιού εξοπλισμού από pc για να μπορέσει να διαβάσει σπάνιες δισκέτες. Ακόμα κι όταν βρεθεί ο κατάλληλος εξοπλισμός, η ομάδα πρέπει να καθορίσει πώς είχαν μορφοποιηθεί οι δισκέτες για να μπορέσει να τις διαβάσει σωστά. Οι βιβλιοθηκονόμοι έχουν φτάσει στο σημείο να καθαρίζουν με λεπτότητα τη μούχλα από την εύθραυστη επιφάνεια των μαγνητικών δίσκων, ώστε να μην τις χαράξει.
Μούχλα και παιγνίδια
Αν αυτές οι δισκέτες έχουν κρατηθεί σε γκαράζ ή σοφίτες, μπορεί να έχουν μουχλιάσει.
Η βιβλιοθήκη έλαβε τις δισκέτες του Χόκινγκ σε δύο παρτίδες. Η πρώτη περιείχε δισκέτες 5,25 ιντσών από υπολογιστή με λειτουργικό DOS. Ουσιαστικά πρώιμα Windows. Και είναι δύσκολο να χρονολογηθούν αυτές τις δισκέτες, γιατί οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τα συγκεκριμένα συστήματα για πολύκαιρό. Και παρότι το περιεχόμενό τους ακόμη ερευνάται, προκύπτει ότι περιέχουν επιστολές γραμμένες από τον Χόκινγκ.
Στις δισκέτες του Χόκινγκ βρέθηκαν επίσης ακόμη και παιχνίδια, προσφέροντας μια άλλη ματιά στην περίφημη χιουμοριστική πλευρά του επιστήμονα.
Ο Χόκινγκ συνήθιζε να γράφει ομιλίες και να τις αποθηκεύει σε δισκέτες, ώστε να μπορεί να τις εκφωνεί αργότερα μέσω της συσκευής φωνητικής ανασύνθεσης που χρησιμοποιούσε. Τα ψηφιακά του αρχεία μπορεί επίσης να περιέχουν φακέλους με απλά κείμενα για διάφορα ζητήματα που τον ενδιέφεραν, επιτρέποντάς του να επιλέγει αποσπάσματα που θα χρησιμοποιούσε κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης.
Κάτι σαν άγρια Δύση
Οι διαφορές στο μέγεθος των δισκετών και το λογισμικό που απαιτείται για πρόσβαση στο υλικό του Χόκινγκ είναι χαρακτηριστικές της πρώιμης εποχής των δισκετών. «Δεν υπήρχε ένα κυρίαρχο σύστημα στην αγορά», εξηγεί η Τάλμπουμ. «Ήταν λίγο σαν την Άγρια Δύση». Για τους σημερινούς βιβλιοθηκονόμους, αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται δεκάδες διαφορετικά μηχανήματα για να διαβάσουν δισκέτες διαφόρων μεγεθών και συστημάτων. Και συχνά απαιτείται εκτεταμένη αναζήτηση για να εντοπιστούν αυτές οι παλιές συσκευές – από δημοπρασίες καθαρισμού σπιτιών έως διαδικτυακές αγορές συλλεκτών.
Kίνοκ και Amstrad
Μια τέτοια αναζήτηση και αγορά (από το eBay) ξανάφερε στη ζωή και στο Κεϊμπιτζ το περιεχόμενο από σχεδόν 200 δισκέτες οκτώ ιντσών, οι οποίες ανήκαν κάποτε στον Νιλ Κίνοκ, αρχηγό του Εργατικού Κόμματος του Ηνωμένου Βασιλείου μεταξύ 1983 και 1992. «Αρχικά νομίζαμε ότι οι δισκέτες περιείχαν μόνο ομιλίες. Όμως από τις δοκιμές μας προέκυψε ότι κάποιες περιέχουν και επιστολές προς τους ψηφοφόρους του».
Σε αυτή την περίπτωση, η λειτουργική συσκευή που θα διάβαζε τη σπάνια μορφή δισκέτας, βρέθηκε. Όμως σταδιακά γίνεται όλο και πιο δύσκολο να βρεθεί ο απαραίτητος εξοπλισμός για να ξεκλειδωθούν δεδομένα που είναι παγιδευμένα στις αρχαίες δισκέτες.
Μεταξύ των δισκετών στη συλλογή της Βιβλιοθήκης του Κέιμπριτζ υπάρχουν και περίεργες δισκέτες τριών ιντσών, που ήταν δημοφιλείς στο Ηνωμένο Βασίλειο για λίγο, πριν εκτοπιστούν από τις δισκέτες των 3,5 ιντσών που κατέστησαν, τελικά, το στάνταρ μέγεθος.
«Αυτές έχουν διαφορετικό σύστημα τάσης. Υπάρχουν λοιπόν πολλές ιδιομορφίες που πρέπει να ξεπεράσουμε για να λειτουργήσουν». Τελικά, η Τάλμπουμ και οι συνάδελφοί της αναγκάστηκαν να βρουν μια συγκεκριμένη συσκευή ανάγνωσης δισκετών της Amstrad, να φτιάξουν καινούρια καλώδια σύνδεσης και να αυτοσχεδιάσουν ένα καλώδιο τροφοδοσίας για να αποκτήσουν πρόσβαση στα δεδομένα. Και η δουλειά συνεχίζεται…
Με πληροφορίες από BBC
