Η μέρα ξημερώνει με έναν αέρα ανησυχίας στη Νέα Υόρκη. Ο ήλιος φτάνει μέχρι τα μάρμαρα της Wall Street, αλλά στις αίθουσες των χρηματιστηρίων κάτι μοιάζει να βαραίνει τον αέρα.
Για μήνες, οι δείκτες σκαρφαλώνουν σε πρωτόγνωρα ύψη. Ο Dow Jones χτυπάει ρεκόρ, οι μικροεπενδυτές μιλούν για «σίγουρο πλουτισμό» και τα καφέ του Μανχάταν γεμίζουν με συζητήσεις για μετοχές και νέες ευκαιρίες.
Όμως αυτήν την ημέρα, τα πρωτοσέλιδα δεν αναγγέλλουν μόνο θριάμβους· αρχίζουν να αφήνουν υπαινιγμούς για επικείμενη θύελλα.
Τα πρώτα πρωτοσέλιδα αμφιβολίας
Στο περίπτερο της Times Square, το New York Times φέρνει έναν τίτλο διαφορετικό από το συνηθισμένο: «Οι μετοχές θυμίζουν φούσκα — αυξάνονται οι φόβοι για διορθώσεις». Δίπλα η Wall Street Journal κυκλοφορεί με ερώτημα: «Σταματά η ανοδική ορμή;». Το ημερολόγιο γράφει 29 Σεπτεμβρίου 1929 και είναι τα πρώτα πρωτοσέλιδα που αμφισβητούν το υπερ- αισιόδοξο αφήγημα του χρηματιστηρίου.
Μικρές φράσεις, κρυμμένες στις στήλες των οικονομικών σελίδων, μιλούν για «ενδείξεις υπερτίμησης» και «κόπωση» στις αγορές.
Για τον μέσο Νεοϋορκέζο, δεν είναι ακόμα συναγερμός. Αλλά για τους ανθρώπους της αγοράς, οι τίτλοι αυτοί ηχούν σαν καμπανάκι.
Ο κόσμος των λογαριασμών περιθωρίου
Στις αίθουσες συναλλαγών, τα βλέμματα δεν φεύγουν από το ticker. Χιλιάδες μικροεπενδυτές έχουν μπει στο παιχνίδι με δανεικά χρήματα, αγοράζοντας με πίστωση. Οι λεγόμενοι λογαριασμοί περιθωρίου (margin accounts) υπόσχονται κάτι απλό: με ελάχιστα δικά σου κεφάλαια, μπορείς να κατέχεις πολλαπλάσια μετοχές.
Όσο η αγορά ανεβαίνει, το όνειρο μοιάζει αληθινό. Όμως αν αρχίσει η πτώση, οι τράπεζες ζητούν άμεση εξόφληση.
Η φωνή του Babson
Από τις αρχές Σεπτεμβρίου, ο οικονομολόγος Roger Babson προειδοποιεί δημόσια: «Κάποτε θα γίνει τρομερό κραχ».
Τα λόγια του γελοιοποιούνται από πολλούς ως υπερβολή. Όμως στα γραφεία των εφημερίδων η ατάκα του αρχίζει να βρίσκει θέση στους τίτλους. Η 29η Σεπτεμβρίου είναι η πρώτη Κυριακή όπου αυτά τα λόγια δεν ακούγονται πια σαν φωνή μοναχική, αλλά σαν ψίθυρος που μεγαλώνει.
Η καθημερινότητα της ευφορίας
Κι όμως, στους δρόμους η ζωή συνεχίζεται σαν να μην τρέχει τίποτα. Οι βιτρίνες στην 5th Avenue λάμπουν από καινούρια αυτοκίνητα, τα ραδιόφωνα πουλάνε σαν ζεστά ψωμάκια, τα διαμερίσματα του Upper East Side αλλάζουν χέρια σε τιμές που σπάνε ρεκόρ.
Οι διαφημίσεις υπόσχονται έναν νέο αμερικανικό αιώνα πλούτου.
Αλλά πίσω από τη βιτρίνα, οι βιομηχανίες δείχνουν τα πρώτα σημάδια κόπωσης. Η παραγωγή αυτοκινήτων δεν συμβαδίζει με την κατανάλωση.
Οι αποθήκες γεμίζουν στοκ, οι γραμμές παραγωγής δουλεύουν πιο αργά. Κάποιοι οικονομικοί συντάκτες σημειώνουν ότι οι δείκτες P/E έχουν ξεπεράσει κάθε ιστορικό προηγούμενο.
Οι πρώτες ρωγμές
Την ίδια στιγμή, οι τίτλοι ομολόγων δείχνουν νευρικότητα. Τα επιτόκια ανεβαίνουν, κάνοντας τον δανεισμό πιο ακριβό. Για τους μικροεπενδυτές που έχουν ποντάρει τα πάντα στο margin, κάθε μικρή πτώση μπορεί να τους καταστρέψει.
Η 29η Σεπτεμβρίου δεν είναι μέρα κραχ. Δεν υπάρχουν πανικόβλητες πωλήσεις ούτε ουρές απελπισμένων έξω από τις τράπεζες. Είναι, όμως, η μέρα που η ψυχολογία αλλάζει. Από την αφελή βεβαιότητα της αέναης ανόδου περνάμε στο πρώτο ράγισμα της εμπιστοσύνης.
Οι εφημερίδες που σήμερα μιλούν για «φούσκα» δεν προκαλούν πανικό, αλλά καλλιεργούν την αμφιβολία.
Οι πιο διορατικοί αρχίζουν να ρευστοποιούν, σιωπηλά, χωρίς τυμπανοκρουσίες. Οι υπόλοιποι συνεχίζουν να ποντάρουν, πιστεύοντας ότι το πάρτι δεν τελειώνει.
Το προοίμιο μιας δεκαετίας
Έναν μήνα αργότερα, η Μαύρη Πέμπτη της 24ης Οκτωβρίου και η Μαύρη Τρίη της 29ης Οκτωβρίου θα γκρεμίσουν την αγορά.
Τα πρωτοσέλιδα τότε θα είναι κραυγές: «Καταστροφή στη Wall Street», «Φρενήρης πτώση μετοχών». Η λέξη «κραχ» θα μπει στο καθημερινό λεξιλόγιο, και η Αμερική θα εισέλθει στη δεκαετία της Μεγάλης Ύφεσης.
Αλλά η 29η Σεπτεμβρίου είναι η μέρα του ψιθύρου. Η μέρα που το χαμόγελο του επενδυτή αρχίζει να σφίγγεται. Η μέρα που τα πρωτοσέλιδα γίνονται καθρέφτης ενός φόβου που κανείς δεν θέλει να ομολογήσει.
Ένα διαχρονικό μάθημα
Σήμερα, σχεδόν έναν αιώνα μετά, οι εικόνες μοιάζουν γνώριμες. Οι τίτλοι που μιλούν για «φούσκα» εμφανίζονται κάθε φορά που μια αγορά εκτοξεύεται — από το dot-com στα τέλη των ‘90s μέχρι τα crypto και την τεχνητή νοημοσύνη σήμερα.
Η 29η Σεπτεμβρίου 1929 μας θυμίζει ότι οι κρίσεις δεν πέφτουν από τον ουρανό· πρώτα προειδοποιούν, μέσα από πρωτοσέλιδα, χαμηλές φωνές και ανεπαίσθητες ρωγμές στην εμπιστοσύνη.
