Η Σεβίλλη ξυπνά με θόρυβο, φωνές και ψίθυρους προσμονής. Στο λιμάνι, πέντε καράβια ετοιμάζονται να σαλπάρουν για ένα ταξίδι που μοιάζει με τρέλα. Το ημερολόγιο γράφει 20 Σεπτεμβρίου 1519.
Η Trinidad, η San Antonio, η Concepción, η Victoria και η Santiago δένουν τα πανιά τους. Στο κατάστρωμα της ναυαρχίδας, ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος, Πορτογάλος που υπηρετεί τον ισπανικό θρόνο, κοιτάζει το πλήρωμά του με βλέμμα ψύχραιμο αλλά αποφασισμένο.
Ο στόχος του είναι φιλόδοξος: να βρει δυτική θαλάσσια διαδρομή για τα νησιά των μπαχαρικών, τις πλούσιες Μολούκες. Στην πραγματικότητα, όμως, ανοίγει δρόμο για κάτι πολύ μεγαλύτερο: για τον πρώτο περίπλου της Γης, που θα αποδείξει έμπρακτα ότι ο κόσμος δεν έχει άκρα αλλά κύκλο.
Ένα πλήρωμα τυχοδιωκτών
Πάνω από 250 άνδρες στοιβάζονται στα πλοία: ναυτικοί, μισθοφόροι, στρατιώτες, τυχοδιώκτες, ακόμη και κατάδικοι που διάλεξαν τη θάλασσα αντί για τη φυλακή. Ο καθένας έχει τα δικά του κίνητρα.
Άλλοι ονειρεύονται πλούτο και δόξα. Άλλοι θέλουν να ξεφύγουν από τη φτώχεια ή την καταδίωξη. Κανείς τους δεν ξέρει τι πραγματικά τους περιμένει.
Οι χάρτες είναι γεμάτοι κενά. Οι θάλασσες, άγνωστες. Ακόμη ζωντανοί οι μύθοι για θαλάσσια τέρατα και αβύσσους που καταπίνουν τα καράβια. Ο Μαγγελάνος, ωστόσο, είναι βέβαιος: η Γη είναι στρογγυλή, και η θάλασσα μπορεί να τους οδηγήσει.
Οι πρώτες δοκιμασίες
Ο στόλος διασχίζει τον Ατλαντικό, φτάνει στις ακτές της Βραζιλίας και κατόπιν κατεβαίνει νοτιότερα. Η πορεία είναι γεμάτη καταιγίδες, κακουχίες, πείνα. Το ηθικό καταρρέει. Σύντομα ξεσπά στάση.
Ο Μαγγελάνος, ψυχρός και σκληρός, την καταστέλλει: τρεις εκτελούνται, άλλοι φυλακίζονται. Ξέρει ότι χωρίς πειθαρχία το ταξίδι είναι καταδικασμένο.
Όσο προχωρούν νοτιότερα, τα καράβια παλεύουν με τους πάγους και τα μανιασμένα νερά. Τελικά, βρίσκουν το πολυπόθητο πέρασμα: έναν στενό γεμάτο φιόρδ και ρεύματα. Είναι ο πορθμός που θα μείνει για πάντα με το όνομά του – ο Πορθμός του Μαγγελάνου. Από εκεί, τα πλοία βγαίνουν σε έναν απέραντο ωκεανό τόσο γαλήνιο, που του δίνουν το όνομα «Ειρηνικός».
Η θυσία του καπετάνιου
Το ταξίδι συνεχίζεται μήνες ολόκληρους, γεμάτο λιμό και ασθένειες. Οι άντρες καταρρέουν από το σκορβούτο. Όμως, τελικά, φτάνουν σε νησιά που κανένας Ευρωπαίος δεν έχει ξαναδεί.
Στις Φιλιππίνες, ο Μαγγελάνος έρχεται σε σύγκρουση με τοπικούς φύλαρχους. Στις 27 Απριλίου 1521, στη μάχη της Μακτάν, ο ίδιος πέφτει νεκρός από τα βέλη και τα δόρατα των ιθαγενών.
Δεν θα δει ποτέ την ολοκλήρωση του οράματός του: τον πρώτο περίπλου της Γης. Αλλά οι άντρες του συνεχίζουν.
Υπό την ηγεσία του Χουάν Σεμπαστιάν Ελκάνο, το μόνο καράβι που απομένει – η Victoria – κατορθώνει να επιστρέψει στην Ισπανία τον Σεπτέμβριο του 1522. Από τους 250 που ξεκίνησαν, μόλις 18 επιζούν.
Η Γη μεγαλώνει
Η επιστροφή της Victoria είναι ένα σοκ για τον κόσμο της εποχής. Η Γη δεν είναι ένας χώρος γεμάτος σύνορα και άγνωστες αβύσσους, αλλά ένας πλανήτης που μπορεί να διασχίζεται ολόκληρος.
Η περιπλάνηση των ναυτικών του Μαγγελάνου αποδεικνύει έμπρακτα την ενότητα του κόσμου.
Οι χάρτες ξαναγράφονται. Τα εμπορικά δίκτυα ανοίγουν νέους δρόμους. Τα μπαχαρικά, τα μετάξια και τα πολύτιμα μέταλλα ταξιδεύουν από τη μία άκρη της Γης στην άλλη. Η ανταλλαγή αγαθών και γνώσεων παίρνει διαστάσεις που ποτέ πριν δεν είχαν υπάρξει. Ξαφνικά ο κόσμος έχει…μεγαλώσει.
Η απαρχή της παγκοσμιοποίησης
Η μέρα που ξεκίνησε το ταξίδι, στις 20 Σεπτεμβρίου 1519, μπορεί να θεωρηθεί η πρώτη στιγμή της παγκοσμιοποίησης. Από τότε, κανένας λαός δεν μπορούσε να νιώθει απομονωμένος. Οι θάλασσες δεν χώριζαν – ένωναν.
Η κληρονομιά του Μαγγελάνου είναι διπλή: από τη μια, απέδειξε με πράξη μια επιστημονική αλήθεια.
Από την άλλη, έβαλε σε κίνηση μια διαδικασία που θα άλλαζε την οικονομία, την πολιτική και τις κοινωνίες. Από το εμπόριο των μπαχαρικών ως τις σημερινές αλυσίδες εφοδιασμού, το νήμα ξεκινά από εκείνο το ισπανικό λιμάνι.
Ένα μάθημα για το σήμερα
Η ιστορία του Μαγγελάνου θυμίζει ότι η πρόοδος απαιτεί τόλμη και θυσίες. Η πρώτη περιπλάνηση της Γης ήταν ένα κατόρθωμα της ανθρώπινης θέλησης, αλλά και ένα βήμα προς μια νέα εποχή ανισοτήτων, καθώς οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες άρχισαν να εκμεταλλεύονται νέους λαούς και πόρους.
Η παγκοσμιοποίηση που ξεκινά τότε δεν είναι μόνο εμπορική. Είναι πολιτισμική, επιστημονική, κοινωνική.
Και, όπως και σήμερα, συνοδεύεται από αντιφάσεις: ενώνει και διχάζει, φέρνει πλούτο αλλά και συγκρούσεις.
Το ταξίδι που συνεχίζεται
Στις 20 Σεπτεμβρίου 1519, η Γη «μεγάλωσε». Ή, καλύτερα, οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν πόσο μεγάλη – αλλά και πόσο ενιαία – είναι. Από τα πέντε καράβια που σαλπάρουν, μόνο ένα επιστρέφει. Από τους εκατοντάδες που ξεκινούν, λιγότεροι από είκοσι ζωντανοί φτάνουν ξανά στη Σεβίλλη.
Κι όμως, μέσα από αυτή τη φρίκη, γεννιέται μια νέα εποχή. Μια εποχή που συνεχίζει μέχρι σήμερα, σε κάθε πτήση που διασχίζει τον πλανήτη, σε κάθε φορτηγό πλοίο που ενώνει τις αγορές, σε κάθε ψηφιακή πλατφόρμα που καταργεί αποστάσεις.
Η ιστορία του Μαγγελάνου δεν είναι μόνο ένα παρελθόν ηρωισμού και θυσίας. Είναι το σημείο μηδέν της παγκοσμιοποίησης. Και παραμένει ζωντανή, κάθε φορά που θυμόμαστε ότι η Γη είναι μία – και μας χωράει όλους.
