Στη θερινή προεδρική κατοικία των ΗΠΑ, βαθιά μέσα στα δάση του Μέριλαντ, τρεις άνδρες στέκονται μπροστά στις κάμερες. Ο Τζίμι Κάρτερ χαμογελά αμήχανα. Ο Ανουάρ Σαντάτ και ο Μεναχέμ Μπεγκίν, δύο ηγέτες που μέχρι χθες βρίσκονται σε αντίπαλα χαρακώματα της ιστορίας, ετοιμάζονται να υπογράψουν.
Το ημερολόγιο γράφει 17 Σεπτεμβρίου 1978. Δώδεκα ημέρες κλειστών διαπραγματεύσεων, θυμού, παζαριών και σιωπών γίνονται μελάνι στο χαρτί. Το Καμπ Ντέιβιντ παύει να είναι απλώς ένας τόπος· γίνεται σύμβολο του «αδύνατου».
Η σκηνή της απομόνωσης
Το σκηνικό είναι παραπλανητικά ήρεμο. Ξύλινα σπιτάκια, στενά μονοπάτια, μια σιωπή που σπάει από τον ήχο των τζιτζικιών και το κούνημα των φύλλων. Ο Κάρτερ επιλέγει την απομόνωση ως μέθοδο: αποσυνδέει τους ηγέτες από τα επιτελεία τους, τους ρυθμούς της πρωτεύουσας, τα μιντιακά βλέμματα. Εδώ, στο Καμπ Ντέιβιντ, δεν υπάρχουν πομπές και δηλώσεις. Υπάρχουν μόνο χειρονομίες, βλέμματα, λέξεις που βαραίνουν.
Ο Σαντάτ φέρει το βάρος του πιο θαρραλέου βήματος που έχει κάνει ποτέ Άραβας ηγέτης: την επίσκεψη στην Ιερουσαλήμ έναν χρόνο πριν, μια χειρονομία που άνοιξε πόρτες αλλά ξεσήκωσε θύελλες.
Ο Μπεγκίν κουβαλά την ιστορία ενός λαού που έμαθε να επιβιώνει αμυνόμενος, με το βλέμμα διαρκώς στραμμένο στην ασφάλεια. Ο Κάρτερ; Ο ευαγγελικός μηχανικός που έγινε πρόεδρος, αποφασισμένος να δώσει στην ηθική βαρύτητα στην εξωτερική πολιτική.
Οι πρώτες ρωγμές
Οι συνομιλίες ξεκινούν ευγενικά, μα η ευγένεια σκορπίζεται γρήγορα. Ο Μπεγκίν μένει αμετακίνητος στο ζήτημα των εποικισμών. Ο Σαντάτ απαιτεί την επιστροφή του Σινά και την αναγνώριση παλαιστινιακών δικαιωμάτων. Ο Κάρτερ δοκιμάζει εναλλακτικά κείμενα, διατυπώσεις με λέξεις-κλειδιά που να χωρούν και τους δύο κόσμους. Τα βράδια, οι τρεις περπατούν σε μονοπάτια που φωτίζονται από προβολείς. Οι φρουροί κρατούν αποστάσεις. Οι λέξεις γίνονται ψίθυροι, οι διαφωνίες εξομολογήσεις. Στις μέρες της κρίσης, ο Σαντάτ απειλεί να φύγει. Ο Κάρτερ τον συγκρατεί. «Δώσε μου άλλη μία μέρα», μοιάζει να λέει με κάθε του κίνηση.
Η διπλωματία της ανθρώπινης στιγμής
Η ιστορία θα θυμάται τα άρθρα και τις παραγράφους της συμφωνίας. Όμως εκείνο που αλλάζει τη ροή είναι μικρές, ανθρώπινες στιγμές. Ο Κάρτερ δείχνει στον Μπεγκίν φωτογραφίες των εγγονιών του. Του ζητά να υπογράψει αφιερώσεις. «Για να μεγαλώσουν σε έναν κόσμο με περισσότερη ειρήνη», του λέει. Ο ηγέτης του Ισραήλ σκληραίνει και μαλακώνει μέσα στην ίδια ώρα· παζαρεύει κάθε κόμμα, αλλά αφήνει ανοιχτό ένα παράθυρο.
Ο Σαντάτ, θεατρικός, ευθύς, δίνει την αίσθηση ότι θα πάρει όλο το ρίσκο πάνω του. Το κάνει — ξέρει ότι στην πατρίδα του κάποιοι δεν θα του το συγχωρήσουν ποτέ.
Μέρα με τη μέρα, ξεπηδούν δύο πλαίσια: το ένα για την ειρήνη Αιγύπτου–Ισραήλ, το άλλο για μια μελλοντική διευθέτηση του Παλαιστινιακού στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα. Η αρχιτεκτονική τους μοιάζει με γέφυρα πάνω από χαράδρα: στηρίζεται στην επιστροφή του Σινά, στην αμοιβαία αναγνώριση, στην υπόσχεση ασφάλειας και στις διαδικασίες αυτονομίας που παραμένουν θολές αλλά δίνουν προοπτική. Κάθε λέξη συζητιέται σαν να είναι βότσαλο που μπορεί να προκαλέσει κατολίσθηση.
Το αποτέλεσμα; Ένα κείμενο που επιτρέπει στους δύο ηγέτες να επιστρέψουν στις πρωτεύουσές τους με κάτι χειροπιαστό, χωρίς να προδώσουν τα ακροατήριά τους.
Η μέρα της υπογραφής
17 Σεπτεμβρίου. Τα φλας τρεμοπαίζουν. Ο κόσμος βλέπει τρεις άνδρες να πιάνουν στυλό. Το χαρτί απορροφά μια δεκαετία αίματος. Η Αίγυπτος αναγνωρίζει το Ισραήλ· το Ισραήλ δεσμεύεται για πλήρη αποχώρηση από το Σινά. Οι ΗΠΑ εγγυώνται, επιβλέπουν, χρηματοδοτούν. Οι υπογραφές πέφτουν. Για μια στιγμή, η Ιστορία σιωπά και ακούγεται μόνο ο ήχος του χαρτιού που γλιστρά κάτω από την πένα. Γιατί έχει σημασία Η συμφωνία δεν τελειώνει τους πολέμους της Μέσης Ανατολής. Όμως σπάει ένα ταμπού: δείχνει ότι ένας μεγάλος αραβικός παίκτης μπορεί να αναγνωρίσει το Ισραήλ και να πάρει πίσω εδάφη χωρίς να πυροβολήσει.
Εγκαινιάζει μια λογική «γη έναντι ειρήνης», που αργότερα θα στοιχειώσει κάθε διαδικασία. Δίνει στον Κάρτερ τη σφραγίδα του ειρηνοποιού, στον Σαντάτ και τον Μπεγκίν το Νόμπελ Ειρήνης — και ένα βάρος που θα τους ακολουθεί μέχρι το τέλος. Η ειρήνη έχει κόστος.
Η Αίγυπτος απομονώνεται από τον αραβικό κόσμο, η έδρα του Αραβικού Συνδέσμου μεταφέρεται από το Κάιρο στην Τύνιδα. Ο Σαντάτ δολοφονείται το 1981 από φανατικούς που τον λένε προδότη. Στο Ισραήλ, οι συζητήσεις για τους εποικισμούς, την ασφάλεια, τα σύνορα μεγεθύνονται. Κάθε εκατοστό του χάρτη γίνεται πολιτική βόμβα. Οι Παλαιστίνιοι νιώθουν ότι το δικό τους πλαίσιο έμεινε υπόσχεση. Κι όμως — η πόρτα που άνοιξε δεν κλείνει εντελώς ποτέ. Από τη Μαδρίτη στο Όσλο, από τα «οδικά χάρτες» στις παγωμένες διαπραγματεύσεις, το Καμπ Ντέιβιντ μένει πάντα εκεί, σαν ορόσημο και σαν μέτρο σύγκρισης.
Η μνήμη του αδύνατου
Σήμερα, όταν οι σφαίρες και οι ρουκέτες μιλούν πιο δυνατά από τα κείμενα, το Καμπ Ντέιβιντ μοιάζει μακρινός θρύλος. Κι όμως, η δύναμή του είναι ακριβώς αυτή: υπενθυμίζει ότι τρεις άνθρωποι, μέσα σε δώδεκα κουρασμένες μέρες, έκαναν κάτι που οι περισσότεροι θεωρούσαν αδύνατο. Έβαλαν υπογραφές εκεί όπου υπήρχαν μόνο χαρακώματα. Όσο κι αν ατόνησε, όσο κι αν πληγώθηκε, εκείνη η στιγμή συνεχίζει να φωτίζει σκοτεινά δωμάτια διαπραγμάτευσης σε όλο τον κόσμο. Γιατί η ειρήνη δεν έρχεται ποτέ με μεγάλες χειρονομίες μόνο· έρχεται με μικρές, επαναλαμβανόμενες πράξεις θάρρους. Κι αυτή ήταν μία από τις σπουδαιότερες.
Έχει πια όμως λήξει; Με τη Γάζα να έχει ισοπεδωθεί και τον ΟΗΕ να εγκαλεί ανοιχτά την κυβέρνηση Νετανιάχου για «γενοκτονία», η Αίγυπτος – για πρώτη φορά από τις Συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ – αποκαλεί και πάλι το Ισραήλ «εχθρό».
