Είναι 1η Σεπτεμβρίου 1923. Λίγο πριν το μεσημέρι, στις 11:58, ολόκληρη η Ιαπωνία σείεται. Το επίκεντρο βρίσκεται στη θαλάσσια περιοχή του Κάντο, κοντά στο νησί Χονσού, αλλά η δόνηση δεν γνωρίζει γεωγραφικά όρια.
Το Τόκιο, η Γιοκοχάμα και οι γύρω περιοχές τινάζονται στον αέρα.
Κτίρια που μόλις είχαν χτιστεί, δρόμοι γεμάτοι κόσμο, σχολεία, αγορές – όλα μετατρέπονται σε σκόνη και συντρίμμια. Στην Ιαπωνία της δεκαετίας του ’20, οι ξύλινες κατασκευές και οι σκεπές με βαριά κεραμίδια κάνουν τον σεισμό φονικότερο.
Στο Τόκιο Σπίτια καταρρέουν το ένα μετά το άλλο, ενώ οι πρώτες εκρήξεις φωτιάς ξεπηδούν από τα ανοιχτά μαγκάλια και τα φούρνους όπου μαγειρεύεται το μεσημεριανό φαγητό.
Μέσα σε λίγα λεπτά, η καταστροφή αποκτά βιβλικές διαστάσεις.
Μια θάλασσα από φωτιά
Η γη τρέμει για περίπου πέντε λεπτά. Όταν σταματά, αρχίζει ο εφιάλτης. Στις συνοικίες του Τόκιο οι φλόγες θεριεύουν. Ένας τυφώνας, που τυχαίνει να περνά εκείνες τις μέρες από την περιοχή, ενισχύει τους ανέμους και σπρώχνει τις φωτιές παντού.
Ολόκληρες γειτονιές τυλίγονται σε πυρκαγιές που καταπίνουν τα πάντα. Στην περιοχή Χοντζό, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι τρέχουν να σωθούν σε μια μεγάλη ανοιχτή έκταση, ελπίζοντας ότι εκεί θα είναι ασφαλείς. Μα η φωτιά κυκλώνει το σημείο και, μέσα σε λίγα λεπτά, 38.000 ψυχές χάνονται ασφυκτιώντας από τον καπνό και τις φλόγες.
Η εικόνα της Γιοκοχάμα είναι εξίσου εφιαλτική. Το λιμάνι, κέντρο εμπορίου και διεθνούς επαφής της Ιαπωνίας, ισοπεδώνεται. Πλοία γυρίζουν ανάποδα, αποθήκες καταρρέουν, δρόμοι ανοίγουν στα δύο.
Ο απολογισμός
Μέρες αργότερα, οι αριθμοί παγώνουν το αίμα: Σχεδόν 140.000 νεκροί και αγνοούμενοι. Εκατοντάδες χιλιάδες τραυματίες. Περισσότερα από δύο εκατομμύρια άνθρωποι άστεγοι. Ολόκληρες πόλεις σβήνουν από τον χάρτη.
Οι αρχές προσπαθούν να αποκαταστήσουν την τάξη, αλλά το σοκ είναι τέτοιο που τα πάντα δείχνουν να καταρρέουν. Στρατιώτες κατεβαίνουν στους δρόμους, όχι μόνο για να βοηθήσουν αλλά και για να επιβάλουν την τάξη με κάθε μέσο.
Η σφαγή του Κάντο
Μέσα στα ερείπια όμως, ξεπηδούν και οι σκοτεινές όψεις της κοινωνίας. Φήμες εξαπλώνονται με τρομακτική ταχύτητα: ότι Κορεάτες μετανάστες δηλητηριάζουν τα πηγάδια ή ότι βάζουν φωτιές. Ο πανικός γίνεται όπλο στα χέρια εθνικιστών και παραστρατιωτικών ομάδων.
Ξεσπούν πογκρόμ κατά των Κορεατών και άλλων μειονοτήτων. Χιλιάδες άνθρωποι δολοφονούνται εν ψυχρώ. Η καταστροφή μετατρέπεται σε πρόσχημα για τη βία και τον ρατσισμό. Το τραύμα δεν είναι μόνο φυσικό, είναι και κοινωνικό και θα μείνει στην ιστορία ως η σφαγή του Κάντο.
Η Ιαπωνία που αναγεννιέται
Κι όμως, μέσα από την καταστροφή, η Ιαπωνία ξαναγεννιέται. Το Τόκιο ανοικοδομείται με νέους όρους: πιο φαρδείς δρόμοι, αντισεισμικά μέτρα, νέα δίκτυα ύδρευσης και ηλεκτρισμού. Η Γιοκοχάμα στήνεται ξανά ως παγκόσμιο λιμάνι.
Το σοκ οδηγεί και σε πολιτικές αλλαγές. Η κυβέρνηση ενισχύει τον ρόλο της στην κοινωνία, η αστυνομία και ο στρατός αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη, και η κεντρική εξουσία προβάλλει την ανάγκη για «πειθαρχία» απέναντι στο χάος.
Για πολλούς ιστορικούς, η εμπειρία του σεισμού του 1923 έβαλε τις βάσεις για τη σκληρότερη, πιο στρατιωτικοποιημένη Ιαπωνία που θα φανεί στη δεκαετία του ’30.
Μνήμη και διδάγματα
Στην Ιαπωνία, η 1η Σεπτεμβρίου καθιερώνεται ως Ημέρα Πρόληψης Καταστροφών. Σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες, στρατός, όλοι κάνουν ασκήσεις εκκένωσης και ετοιμότητας. Η μνήμη του σεισμού δεν είναι απλώς ιστορική – είναι ζωντανή υπενθύμιση του πόσο εύθραυστη είναι η ζωή μπροστά στη φύση, αλλά και πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει η κοινωνία όταν κυριαρχεί ο φόβος.
Ο μεγάλος σεισμός του Καντό δεν ήταν απλώς μια φυσική καταστροφή. Ήταν τομή στην ιστορία της Ιαπωνίας: κατέστρεψε, αλλά και αναμόρφωσε. Γέννησε ερείπια, αλλά και νέα πόλεις. Άφησε πίσω του θρήνο, αλλά και μαθήματα που παραμένουν επίκαιρα έναν αιώνα μετά.
