Στη Μόσχα η χρηματιστηριακή αίθουσα είναι βουβή, οι οθόνες δείχνουν βαθύ κόκκινο και το ρούβλι έχει χάσει κάθε αξία. Στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια οι ρευστοποιήσεις είναι σαρωτικές. Στη Νέα Υόρκη, η Wall Street τρέμει.
Οι traders μιλούν για «μαύρη μέρα», οι επενδυτές τρέχουν να κλείσουν θέσεις και το χρήμα καταφεύγει μαζικά στα αμερικανικά ομόλογα. Είναι η στιγμή που η ρωσική κρίση παύει να είναι «τοπικό πρόβλημα» και γίνεται παγκόσμια απειλή.
Το ημερολόγιο γράφει 27 Αυγούστου 1998.
Η αρχή του ντόμινο
Η σπίθα είχε ανάψει δύο εβδομάδες νωρίτερα. Στις 13 Αυγούστου, οι αγορές της Ρωσίας –ομόλογα, συνάλλαγμα και μετοχές– καταρρέουν. Η χώρα βυθίζεται σε πανικό καθώς οι επενδυτές πείθονται πως η κυβέρνηση δεν θα αντέξει να στηρίξει το χρέος της ούτε το ρούβλι.
Στις 17 Αυγούστου, έρχεται η επίσημη παραδοχή. Η κυβέρνηση του Σεργκέι Κιριένκο ανακοινώνει την υποτίμηση του ρουβλίου, κηρύσσει στάση πληρωμών στο εσωτερικό χρέος της (τα διαβόητα GKO) και επιβάλλει 90ήμερο πάγωμα στις πληρωμές των ρωσικών τραπεζών προς τους ξένους πιστωτές. Οι αγορές παγώνουν: το ρούβλι καταρρέει, το χρηματιστήριο της Μόσχας σημειώνει πτώση 17% σε μια μέρα, ενώ στην ανεπίσημη αγορά η ισοτιμία ξεφεύγει εντελώς. Το νόμισμα θεωρείται πια σχεδόν άχρηστο.
Η κρίση έχει ήδη μετατραπεί σε πολιτική: ο Γιέλτσιν αποπέμπει τον Κιριένκο στις 23 Αυγούστου, βυθίζοντας τη χώρα σε νέα αστάθεια.
Η διεθνής έκρηξη
Μέσα σε αυτό το κλίμα, η 27η Αυγούστου καταγράφεται ως μέρα παγκόσμιου πανικού. Οι αγορές από την Ευρώπη έως την Ασία βυθίζονται. Στη Νέα Υόρκη, ο Dow Jones σημειώνει τη χειρότερη ημερήσια πτώση της χρονιάς.
Οι επενδυτές εγκαταλείπουν τις μετοχές και στρέφονται στο «απόλυτο καταφύγιο» εκείνης της εποχής: τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα. Η ζήτηση εκτοξεύεται, οι τιμές ανεβαίνουν και οι αποδόσεις πέφτουν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Στις αγορές εμπορευμάτων, οι τιμές πετρελαίου και μετάλλων βουλιάζουν στο χαμηλότερο σημείο της δεκαετίας, καθώς οι φόβοι για παγκόσμια ύφεση φουντώνουν.
Η λογική έχει χαθεί. Επενδύσεις χωρίς καμία σύνδεση με τη Ρωσία πωλούνται μαζικά απλώς και μόνο επειδή χαρακτηρίζονται «αναδυόμενες αγορές». Η κρίση έχει γίνει πια θέμα ψυχολογίας και πανικού.
Το φιάσκο LTCM
Μέσα στον κυκλώνα βρίσκεται και ένα hedge fund-θρύλος: το Long-Term Capital Management (LTCM). Ιδρυμένο από αστέρες της Wall Street και δύο νομπελίστες οικονομολόγους, το fund είχε στηριχθεί σε πολύπλοκα μοντέλα που υπόσχονταν «ασφαλή» κέρδη από ασυσχέτιστες αγορές.
Η ρωσική κρίση αποδεικνύει πόσο λάθος ήταν αυτός ο υπολογισμός. Μέσα σε λίγες μέρες, όλες οι αγορές κινούνται στην ίδια κατεύθυνση: κάτω. Το LTCM χάνει δισεκατομμύρια. Στις 27 Αυγούστου, το fund καταγράφει απώλειες εκατοντάδων εκατομμυρίων, πλησιάζοντας στη χρεοκοπία.
Η απειλή είναι τεράστια: η κατάρρευση του LTCM θα συμπαρασύρει τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ αναγκάζεται να οργανώσει, λίγες εβδομάδες αργότερα, ένα πακέτο διάσωσης 3,6 δισ. δολαρίων, για να σωθεί το fund και μαζί του η διεθνής χρηματοπιστωτική σταθερότητα.
Οι πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες
Στη Ρωσία, η οικονομική καταστροφή έχει ήδη μετατραπεί σε κοινωνικό δράμα. Ο πληθωρισμός εκτινάσσεται στο 84%, οι τράπεζες κλείνουν η μία μετά την άλλη και οι πολίτες βλέπουν τις αποταμιεύσεις τους να εξαϋλώνονται.
Ο Γιέλτσιν, αποδυναμωμένος, χάνει τον έλεγχο του πολιτικού παιχνιδιού. Μετά από παλινωδίες, το Κοινοβούλιο εγκρίνει τον Γιεβγκένι Πριμακόφ ως πρωθυπουργό στις 11 Σεπτεμβρίου, σε μια προσπάθεια να αποκατασταθεί η στοιχειώδης πολιτική σταθερότητα. Ο ίδιος υπόσχεται πως πρώτη προτεραιότητα θα είναι η πληρωμή μισθών και συντάξεων.
Η Ρωσία μπαίνει σε ύφεση και εκατομμύρια πολίτες βυθίζονται στη φτώχεια. Η χώρα που λίγα χρόνια πριν προσπαθούσε να οικοδομήσει μια νέα οικονομία της αγοράς, βρίσκεται ξανά στο χείλος της κατάρρευσης.
Η ανάκαμψη και τα μαθήματα
Κι όμως, από τα συντρίμμια γεννιέται η αντοχή. Η υποτίμηση του ρουβλίου κάνει τα εισαγόμενα προϊόντα απλησίαστα και αναγκάζει τη Ρωσία να στραφεί στην εγχώρια παραγωγή. Λίγο αργότερα, η άνοδος των διεθνών τιμών πετρελαίου δίνει στην οικονομία απροσδόκητη ώθηση. Στα τέλη του 1999, η χώρα έχει αρχίσει ήδη να ανακάμπτει.
Η κρίση του 1998 όμως αφήνει ανεξίτηλο σημάδι. Δείχνει πώς μια χρεοκοπία μπορεί να πυροδοτήσει παγκόσμιο πανικό και πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει η υπερμόχλευση και η υπερβολική εμπιστοσύνη σε μαθηματικά μοντέλα.
Η 27η Αυγούστου 1998 δεν ήταν απλώς μια «κακή μέρα» για τις αγορές. Ήταν η μέρα που η παγκόσμια οικονομία πήρε ένα σκληρό μάθημα για την αλληλεξάρτηση και τον κίνδυνο του ντόμινο. Και μια υπενθύμιση ότι η εμπιστοσύνη είναι το πιο πολύτιμο –και το πιο εύθραυστο– κεφάλαιο της διεθνούς οικονομίας.
