Η μέρα είναι ηλιόλουστη στην Πόλη του Μεξικού, αλλά στην έπαυλη της Καγιέ Ουιντανάνα, το φως μοιάζει βαρύ.
Το ημερολόγιο γράφει 20 Αυγούστου 1940. Ο Λέων Τρότσκι κάθεται στο γραφείο του, περιτριγυρισμένος από βιβλία και χειρόγραφα. Ο εξόριστος επαναστάτης, με το χαρακτηριστικό λευκό μούσι και τα στρογγυλά γυαλιά, ξέρει πως ζει δανεικό χρόνο. Οι αποτυχημένες επιθέσεις εναντίον του, τού θυμίζουν καθημερινά πως ο Στάλιν δεν θα ησυχάσει μέχρι να τον δει νεκρό.
Στον κήπο οι φρουροί βρίσκονται στις θέσεις τους, αλλά η ρουτίνα και η οικειότητα με τους ανθρώπους του σπιτιού έχουν χαλαρώσει την προσοχή τους. Κανείς δεν δίνει σημασία στον Ραμόν Μερκαντέρ, τον Καταλανό που παριστάνει τον αφοσιωμένο θαυμαστή.
Είναι γοητευτικός, προσεκτικός, με ύφος ανθρώπου που αναζητά καθοδήγηση. Στην πραγματικότητα έχει αποστολή να φέρει εις πέρας αυτό στο οποίο άλλοι απέτυχαν. Κρατά κρυμμένη κάτω από το παλτό του μια μικρή ορειβατική αξίνα — το πιολέ. Η λάμα της, γυαλισμένη και κοφτερή, προορίζεται για πάγο και βράχια· αλλά τώρα έχει τροποποιηθεί για να γίνει φονικό όργανο σε ένα πολιτικό έγκλημα που θα συγκλονίσει τον κόσμο.
Ο Μερκαντέρ ανεβαίνει τα σκαλιά και ζητά ένα λεπτό με τον «Δάσκαλο». Κρατά μερικά χαρτιά, προσποιείται ότι θέλει τη συμβουλή του Τρότσκι για ένα άρθρο. Ο Τρότσκι τον δέχεται, κουρασμένος αλλά πάντα πρόθυμος να συζητήσει. Σκύβει πάνω από τις σελίδες.
Κι εκείνη τη στιγμή, ο Μερκαντέρ βγάζει την αξίνα. Με μια βίαιη κίνηση την καρφώνει στο κεφάλι του Τρότσκι. Ένας υπόκωφος ήχος γεμίζει το δωμάτιο. Ο Τρότσκι σωριάζεται, αλλά δεν χάνει αμέσως τις αισθήσεις του. Σηκώνεται, παλεύει, φωνάζει. Οι φρουροί τρέχουν.
Ο Τρότσκι μεταφέρεται αιμόφυρτος στο νοσοκομείο. Θα αντέξει σχεδόν μία μέρα, παλεύοντας με τη ζωή, πριν αφήσει την τελευταία του πνοή στις 21 Αυγούστου 1940. Ο Στάλιν επιτέλους έχει απαλλαγεί από τον πιο επίμονο αντίπαλό του.
Ένας πολυετής στόχος
Η πορεία που οδηγεί σε αυτή τη στιγμή ξεκινά δεκαετίες νωρίτερα. Ο Τρότσκι, εκ των πρωταγωνιστών της Οκτωβριανής Επανάστασης, υπήρξε αρχηγός του Κόκκινου Στρατού και θεωρητικός που πίστευε στη διαρκή επανάσταση.
Η σύγκρουσή του με τον Στάλιν ήταν αναπόφευκτη: δύο διαφορετικές εκδοχές του σοσιαλισμού, δύο ισχυρές προσωπικότητες που δεν χωρούσαν στο ίδιο καθεστώς.
Το 1929, ο Τρότσκι εκδιώκεται από τη Σοβιετική Ένωση. Ακολουθεί μια οδύσσεια εξορίας: Τουρκία, Γαλλία, Νορβηγία και τέλος το Μεξικό, όπου βρίσκει προσωρινό καταφύγιο χάρη στη βοήθεια καλλιτεχνών όπως ο Ντιέγκο Ριβέρα και η Φρίντα Κάλο. Αλλά όσο μακριά κι αν φτάσει, ο ίσκιος του Στάλιν τον ακολουθεί.
Η NKVD τον παρακολουθεί στενά. Το 1937, μια ένοπλη ομάδα εισβάλλει στην κατοικία του και γαζώνει τους τοίχους με σφαίρες· ο Τρότσκι σώζεται από θαύμα. Η επίθεση αυτή αποτυγχάνει, αλλά κάνει σαφές ότι δεν είναι ασφαλής.
Ο εκτελεστής
Ο Ραμόν Μερκαντέρ στρατολογείται μεθοδικά. Εκπαιδεύεται, παίρνει ψεύτικη ταυτότητα και χτίζει προσεκτικά το προφίλ του «φίλου». Χρειάζεται μήνες για να αποκτήσει την εμπιστοσύνη του κύκλου του Τρότσκι. Η υπομονή του είναι το πιο φονικό του όπλο.
Την ημέρα της επίθεσης, ξέρει ότι έχει μόνο μία ευκαιρία. Η αξίνα δεν είναι όπλο μάχης, αλλά ένα εργαλείο βουνού που γίνεται σύμβολο δολοφονικής εμμονής.
Ο Μερκαντέρ συλλαμβάνεται επιτόπου. Ισχυρίζεται ότι έχει δράσει με δική του πρωτοβουλία. Είναι φανατικός υποστηρικτής του Ιωσήφ Στάλιν, αλλά δεν έχει λάβει από εκείνον εντολή, λέει. Η Σοβιετική Ένωση αρνείται κάθε ανάμειξη.
Ο Μερκαντέρ περνά σχεδόν 20 χρόνια σε μεξικανική φυλακή. Όταν αποφυλακίζεται, τιμάται ως «Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης».
Ο Στάλιν θριαμβεύει, ο μύθος γεννιέται
Με τον θάνατο του Τρότσκι, ο Στάλιν απαλλάσσεται από τον τελευταίο μεγάλο εσωτερικό του αντίπαλο. Η σκιά του Κρεμλίνου απλώνεται πάνω από κάθε φωνή που τολμά να αντισταθεί. Όμως, μαζί με τον άνθρωπο, γεννιέται και ο μύθος.
Ο Τρότσκι γίνεται σύμβολο της αντίστασης στον σταλινισμό, εμβληματική μορφή για τους αντικαθεστωτικούς, αλλά και για κάθε κίνημα που παλεύει ενάντια στην απολυταρχία. Το όνομά του ζει πέρα από την αξίνα που τερμάτισε τη ζωή του.
Η κληρονομιά ενός αιματηρού τέλους
Η βίλα του Τρότσκι στο Κογιοακάν μετατρέπεται σε μουσείο. Το γραφείο του, με τα γυαλιά του και τα βιβλία του παραμένει σχεδόν ανέγγιχτο — ένα μνημείο στη συνάντηση δύο κόσμων: της ελπίδας για μια ελευθερία διαφορετική και της ανελέητης βίας.
