5 Αυγούστου 1882. Πίσω από κλειστές πόρτες στη Νέα Υόρκη, εννέα άνδρες βάζουν τις υπογραφές τους σε ένα έγγραφο που αλλάζει για πάντα την παγκόσμια οικονομία.
Γεννιέται ένα θηρίο με πολλά κεφάλια και ένα μόνο αφεντικό. Η αυτοκρατορία του πετρελαίου αρχίζει να απλώνεται — σιωπηλά, ανελέητα, ακαταμάχητα.
Η αρχή στο Οχάιο
Το όνομά του είναι Τζον Ροκφέλερ. Το βλέμμα του κοφτερό, η φωνή του ήρεμη, ο σκοπός του απόλυτος: να φέρει τάξη στο χάος της αγοράς πετρελαίου. Και να κερδίσει.
Το 1870, μαζί με τον αδελφό του και λίγους ακόμη συνεταίρους, ιδρύει μια μικρή εταιρεία εξευγενισμού στο Κλίβελαντ: τη Standard Oil.
Το όνομα δηλώνει «ποιότητα», αλλά η φιλοδοξία δηλώνει κάτι άλλο: απόλυτο έλεγχο.
Μέσα σε λίγα χρόνια, η εταιρεία απορροφά ή αφανίζει κάθε ανταγωνιστή. Όποιος δεν πουλάει, χάνεται. Όποιος πουλάει, γίνεται κομμάτι της αυτοκρατορίας. Η αγορά θυμίζει ζούγκλα, αλλά η Standard Oil φέρνει μαζί της μηχανισμό, στρατηγική και, κυρίως, χρήμα. Πολύ χρήμα.
Το τέρας αποκτά μορφή
Τον Ιανουάριο του 1882, ο Ροκφέλερ μαζεύει όλα τα παρακλάδια της εταιρείας του σε ένα ενιαίο σχήμα: το πρώτο μεγάλο trust στην ιστορία των ΗΠΑ. Οι 40 θυγατρικές συγκεντρώνονται κάτω από έναν ενιαίο μηχανισμό, ελεγχόμενο από εννέα trustees. Οι μετοχές παραδίδονται “εις εμπιστοσύνη”, οι αποφάσεις συγκεντρώνονται, και η ισχύς αποκτά νέα διάσταση.
Σε λιγότερο από δύο δεκαετίες, η Standard ελέγχει το 90% της διύλισης πετρελαίου στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Διαπραγματεύεται με τους σιδηροδρόμους, παίρνει εκπτώσεις που οι άλλοι δεν μπορούν να αγγίξουν, διαμορφώνει τιμές, εξοντώνει ανταγωνιστές με «ανεξάρτητες» εταιρείες-βιτρίνες, και επεκτείνεται σε κάθε γωνιά του πλανήτη — από την Κίνα μέχρι το Τέξας.
Η δημοσιογράφος που ραγίζει τον μύθο
Το 1902, μια γυναίκα παίρνει την απόφαση να σκάψει βαθιά στο σκοτεινό σώμα της Standard. Η Ίντα Τάρμπελ, κόρη ενός πετρελαιά που καταστράφηκε από τον Ροκφέλερ, γράφει τη βιογραφία της εταιρείας. Δεν έχει πίκρα, έχει αποδείξεις. Το έργο της δημοσιεύεται σε συνέχειες και μετατρέπεται σε ευαγγέλιο για όσους πολεμούν τα μονοπώλια.
Το κοινό εξοργίζεται. Οι πολιτικοί αφυπνίζονται. Και η Δικαιοσύνη παρεμβαίνει. Το 1911, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ κρίνει ότι η Standard Oil παραβιάζει τον νόμο περί αντιτράστ. Διατάζει τη διάσπασή της σε 34 εταιρείες.
Ανάμεσά τους ονόματα που θα μεγαλώσουν με τον δικό τους τρόπο: Exxon, Mobil, Chevron, Amoco.
Ο Ροκφέλερ έχει ήδη αποσυρθεί. Όμως με το 25% των μετοχών στα χέρια του, βλέπει την περιουσία του να διπλασιάζεται μέσα σε μια νύχτα. Το σπάσιμο του θηρίου τον καθιστά τον πρώτο δισεκατομμυριούχο του πλανήτη.
Η κληρονομιά της Standard δεν σβήνει ποτέ
Η εταιρεία διαλύεται, αλλά οι ρίζες της απλώνονται βαθιά στην οικονομία του 20ού και 21ου αιώνα. Τα παιδιά της μεγαλώνουν, συγχωνεύονται, καταπίνουν ολόκληρες αγορές. Το πετρέλαιο γίνεται πολιτικό εργαλείο, πολεμικό όπλο, αιτία για επεμβάσεις, κυρώσεις, και παγκόσμια αβεβαιότητα.
Η αυτοκρατορία που ξεκινά μια μέρα σαν τη σημερινή, πριν από 143 χρόνια, δεν πεθαίνει ποτέ. Αλλάζει μόνο όνομα.
