Δεκέμβρης του 1973. Στην άκρη ενός ιταλικού αυτοκινητοδρόμου, μέσα στη βροχή, ένα αγόρι αιμορραγεί, χωρίς αυτί, με το βλέμμα θολό.
Σηκώνει το χέρι να σταματήσει ένα φορτηγό. «Είμαι ο Πολ Γκετί», λέει κλαίγοντας. Οι καραμπινιέροι που φτάνουν λίγο μετά τον αναγνωρίζουν. Είναι ο εγγονός του πλουσιότερου ανθρώπου στον κόσμο. Ελεύθερος. Μετά από πέντε μήνες και ένα κομμένο αυτί.
Ο παππούς του, ο Ζαν Πολ Γκετί, δεν συγκινείται. Δίνει για λύτρα μόνο 2,2 εκατομμύρια δολάρια — όσα μπορεί να γράψει ως φοροαπαλλαγή. Το υπόλοιπο το δανείζει στον γιο του με 4% επιτόκιο. Έχει, λέει, άλλα 14 εγγόνια. Δεν είναι διατεθειμένος να ανοίξει την πόρτα στους απαγωγείς όλου του κόσμου. Ακόμα κι αν ο εγγονός του διαλυθεί «σε μικρά κομμάτια».
Είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο. Και η στάση του στην απαγωγή του εγγονού του, σοκάρει πολλούς. Ποιος είναι όμως ο Γκετί;
Το πρώτο εκατομμύριο
Γεννημένος το 1892 στη Μινεάπολη, γιος ενός πρώην ασφαλιστή που χτυπά φλέβα πετρελαίου στην Οκλαχόμα, ο Ζαν Πολ φτάνει στα 24 να έχει ήδη το πρώτο του εκατομμύριο.
Σπουδάζει στην Οξφόρδη, μιλά έξι γλώσσες και διαβάζει στα αρχαία ελληνικά. Όμως δεν τον ενδιαφέρει η θεωρία. Τον ενδιαφέρει η πράξη – και το κέρδος.
Στις δεκαετίες του ’20 και του ’30 αγοράζει φτηνές εταιρείες και τις κάνει αυτοκρατορίες: Pacific Western, Skelly, Tidewater. Κατά τη διάρκεια του πολέμου μετατρέπει την Spartan Aircraft σε κολοσσό τροχοβιλών. Αργότερα, αγοράζει και το Hotel Pierre στη Νέα Υόρκη, για να κοιμάται πάνω από τον χάρτη της εξουσίας.
Η γεώτρηση που τον έκανε θεό
Το 1949 ποντάρει 9 εκατ. δολάρια για να αγοράσει τα δικαιώματα εξόρυξης σε ένα άγονο κομμάτι γης ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ.
Τέσσερα χρόνια σκάβει και δεν βρίσκει τίποτα. Τον πέμπτο χρόνο βρίσκει θησαυρό. Τα πηγάδια ξεβράζουν τόσο πετρέλαιο, που το 1957 το Fortune εκτιμά την περιουσία του μεταξύ 700 εκατ. και 1 δισ. δολαρίων. Ο ίδιος σχολιάζει: «Ένα δισεκατομμύριο δεν είναι πια αυτό που ήταν».
Φτωχός σε αισθήματα, πλούσιος σε αντικείμενα
Ο Ζαν Πολ Γκετί είναι μισητός για τη φιλαργυρία του. Στην έπαυλή του στο Σάρεϊ οι καλεσμένοι πληρώνουν με κέρματα για να τηλεφωνήσουν.
Πηγαίνει φίλους σε έκθεση σκύλων και τους κάνει να περιμένουν δώδεκα λεπτά για να μπουν με μισό εισιτήριο.
Είναι σκληρός. Παντρεύεται πέντε φορές. Χωρίζει πέντε φορές. Αποξενώνεται από τους γιους του. Σκορπά εξουσία, αλλά όχι αγάπη.
Ακόμα και ο γιος του, Σερ Πολ, δεν αντέχει το βάρος. Τον θαυμάζει και τον φοβάται. Και όταν χάνει τον γιο του από απαγωγή, καταλαβαίνει ότι ο πατέρας του δεν σώζει. Σου δανείζει — με τόκο.
Όμως η τέχνη…αξίζει
Εκεί που ο Γκετί δίνει χωρίς δεύτερη σκέψη, είναι η τέχνη. Μαζεύει γλυπτά, ρωμαϊκές προτομές, πίνακες, χαλιά, ταπισερί, σπάνιες βιβλιοθήκες. Έχει άποψη.
Γράφει για την ευρωπαϊκή τέχνη του 19ου αιώνα. Μιλά με πάθος για την ανάγκη ο κόσμος να δει και να καταλάβει τους πολιτισμούς του παρελθόντος.
Φτιάχνει το Μουσείο Γκετί στο Μαλιμπού, σε αναπαράσταση ρωμαϊκής βίλας. Απαιτεί να έχει δωρεάν είσοδο και πάρκινγκ. Δεν θέλει “μπετονένια μπουντρούμια” όπως λέει. Και επιβλέπει ο ίδιος ακόμα και τις αγορές γραφικής ύλης, φωνάζοντας στον αρχιτέκτονα που τόλμησε να αγοράσει ξύστρα 17 δολαρίων.
Η κληρονομιά και το κενό
Πεθαίνει σαν σήμερα, στις 6 Ιουνίου 1976. Δεν πρόλαβε να δει το μουσείο του να ολοκληρώνεται. Άφησε όμως το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στους διαχειριστές του Ιδρύματος Γκετί.
Το 1984, η Getty Oil πωλείεται στην Texaco για 10 δισ. δολάρια. Το Ίδρυμα Γκετί γίνεται το πιο πλούσιο στον κόσμο. Το Getty Center, που ανοίγει το 1997, είναι ένας θρίαμβος τέχνης, αρχιτεκτονικής και εξουσίας.
Ο εγγονός του, ο Πολ, ποτέ δεν ξεπερνά τον τρόμο της απαγωγής. Ο γιος του, ο Σερ Πολ, γίνεται φιλάνθρωπος. Δίνει στην Εθνική Πινακοθήκη, στο British Film Institute, στους απεργούς ανθρακωρύχους του 1984. Όταν του αποδίδουν εκδικητικά κίνητρα κατά του πατέρα του, απαντά: «Αυτό δεν είναι αλήθεια. Είναι ντροπιαστικό και για μένα και για το μουσείο».
Ένα όνομα γεμάτο αντιφάσεις
Ο Ζαν Πολ Γκετί είναι η ενσάρκωση της αμερικανικής μεγαλοπρέπειας και της ανθρώπινης μοναξιάς.
Μια ζωή χτισμένη πάνω στο πετρέλαιο, αλλά με τα χέρια βυθισμένα στο μάρμαρο. Δεν ήθελε να αγαπήσει. Ήθελε να μείνει. Και έμεινε: σε προτομές και σε μια προσεκτικά φυλαγμένη αίθουσα, γεμάτη έργα και σιωπή.
