Στο εξώφυλλο του Saturday Evening Post μια γυναίκα με μπλε φόρμα και κόκκινη μπαντάνα κάθεται με το τρυπάνι της στο γόνατο και το Mein Kampf του Χίτλερ συνθλίβεται κάτω από τη μπότα της.
Είναι η Rosie the Riveter — και έχει μόλις γράψει ιστορία χωρίς να πει λέξη. Το ημερολόγιο γράφει 29 Μαΐου 1943.
Στο εξώφυλλο του Saturday Evening Post, 29 Μαΐου 1943, η Rosie the Riveter κοιτάζει προς το πλάι, το χέρι της ακουμπά έναν αέρα αυταρχικής αποφασιστικότητας, το τρυπάνι της γέρνει πάνω στο γόνατό της, και κάτω από τις μπότες της λιώνει το Mein Kampf.
Φοράει μπλε ολόσωμη φόρμα, κόκκινη μπαντάνα με λευκές βούλες, και κρατάει ένα μεταλλικό φαγητοδοχείο με το όνομά της: «Rosie». Η στάση της θυμίζει αρχαίο προφήτη – ο Νόρμαν Ρόκγουελ τη ζωγραφίζει εμπνευσμένος από τον Ησαΐα της Καπέλα Σιστίνα.
Η έμπνευση πίσω από τη Rosie είναι η 19χρονη Μαίρη Κιφ, τηλεφωνήτρια από το Βερμόντ, γειτόνισσα του Ρόκγουελ. Εκείνος θα της ζητήσει συγγνώμη τηλεφωνικά χρόνια αργότερα. Αλλά κανείς δεν θυμάται τη Μαίρη. Θυμούνται τη Rosie. Γιατί εκείνη τη μέρα του Μαΐου, η Rosie γίνεται σύμβολο. Και δεν υπάρχει επιστροφή.
Οι γυναίκες στα εργοστάσια
Μέσα στον φρενήρη ρυθμό της πολεμικής οικονομίας, οι γυναίκες μπαίνουν στα εργοστάσια με χίλιες διαφορετικές ιδιότητες – από συγκολλήτριες και μηχανικούς έως οδηγοί ανυψωτικών και χειρίστριες βαρέων μηχανημάτων. Χτίζουν αεροπλάνα, συναρμολογούν πλοία, γεμίζουν σφαίρες και γρασάρουν γρανάζια.
Στην Pan Am, σαράντα γυναίκες αντικαθιστούν άνδρες μηχανικούς στο αεροδρόμιο LaGuardia. Στην Καλιφόρνια, εργάτριες της Douglas Aircraft δουλεύουν ώμο με ώμο με άνδρες στα σώματα των βομβαρδιστικών. Σε κάθε πόλη της Αμερικής, εργοστάσια αλλάζουν φύλο.
H Rosie παντού
Η Rosie, όμως, δεν είναι μόνο εργάτρια. Είναι αφήγηση. Τραγουδιέται σε swing ρυθμό από τον Kay Kyser:«All the day long / whether rain or shine / she’s a part of the assembly line…»
Γίνεται ταινία, διαφήμιση της Monsanto, αφίσα της κυβέρνησης: «Μπορείς να χρησιμοποιήσεις μίξερ; Τότε μπορείς να χειριστείς δράπανο.» Είναι αυτό που η παλιά Αμερική φοβάται κι η καινούρια θαυμάζει: μια γυναίκα με μπράτσα και όνειρα.
Περίπου 19 εκατομμύρια γυναίκες δουλεύουν στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από αυτές, έξι εκατομμύρια πιάνουν δουλειά για πρώτη φορά στη ζωή τους.
Είναι μητέρες, κόρες, σύζυγοι. Μοιράζονται σπίτια, πλένουν μαζί ρούχα, κρατούν τα παιδιά των διπλανών για να δουλέψουν σε αντίθετες βάρδιες. Εφευρίσκουν την αλληλεγγύη από ανάγκη. Δημιουργούν κοινότητες για να τα βγάλουν πέρα. Και τα καταφέρνουν.
Το 1943, το Κογκρέσο ψηφίζει τον νόμο Lanham, την πρώτη –και τελευταία– καθολική ομοσπονδιακή πρόνοια για παιδική φροντίδα στην ιστορία των ΗΠΑ. Μόνο και μόνο για να διαλυθεί έξι μήνες μετά το τέλος του πολέμου.
Και ένα κίνημα γεννιέται
Γιατί όταν τελειώνει ο πόλεμος, ξεκινά η υποχώρηση. Οι ίδιες αφίσες που τις καλούσαν να σηκώσουν το τρυπάνι, τώρα τις σπρώχνουν πίσω στην κουζίνα. «Η Ρόζι έγινε πάλι νοικοκυρά», λένε. Το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών πέφτει από 36% σε 28% μέχρι το 1947.
Κι όμως, κάτι έχει αλλάξει. Δεν ξεχνιέται πια ότι οι γυναίκες έκαναν «αντρικές δουλειές» – και τις έκαναν καλά. Ότι έκλεισαν εργοστασιακές μονάδες με δικά τους χέρια. Ότι τίναξαν στον αέρα κάθε στερεότυπο. Η Rosie γίνεται πρόγονος ενός ολόκληρου κινήματος. Μια μεταμφιεσμένη φεμινίστρια με μπαντάνα και μποτάκια εργασίας.
Στο Ρίτσμοντ της Καλιφόρνια, στο Rosie the Riveter WWII Home Front National Historical Park, οι τελευταίες αληθινές Rosies –όσες ζουν ακόμη– αφηγούνται στους επισκέπτες. Φορούν κονκάρδες, χαμογελούν, δείχνουν φωτογραφίες. Ορισμένες, όπως η Έλινορ Ότο, δούλεψαν στην αεροναυπηγική ως τα 95.
Και κάθε φορά που κάποια σηκώνει το βλέμμα και λέει «Μπορώ να το κάνω», η Rosie βρίσκεται εκεί – στο βάθος, στο εργοστάσιο, στην ιστορία.
Γιατί δεν είναι πια απλώς εικόνα. Είναι η φλέβα της αλλαγής. Η γυναίκα με το τρυπάνι. Αυτή που πατάει τον φασισμό με το πόδι της – και δεν γυρνά ποτέ πίσω.
