Μπορεί να ξεκινά ως παιδί-θαύμα με πάθος για τον κώδικα, αλλά πολύ γρήγορα γίνεται κάτι πολύ περισσότερο – ή και πολύ πιο επικίνδυνο. Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ δεν είναι απλώς ένας ακόμη δισεκατομμυριούχος της Silicon Valley.
Είναι ο άνθρωπος που αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνεί, καταναλώνει, σκέφτεται ακόμη και ψηφίζει ο πλανήτης. Και είναι, ταυτόχρονα, ο ίδιος που κατηγορείται ότι εργαλειοποιεί το δίκτυό του για πολιτικά συμφέροντα, συγκαλύπτει σκάνδαλα, παραβιάζει την ιδιωτικότητα εκατομμυρίων και παρακολουθεί χρήστες σε επίπεδο που ούτε τα κράτη δεν τολμούν.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Τα παιδικά χρόνια
Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ γεννιέται σαν σήμερα, στις 14 Μαΐου 1984, στο Γουάιτ Πλέινς της Νέας Υόρκης, σε οικογένεια με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και οικονομική άνεση. Ο πατέρας του, οδοντίατρος. Η μητέρα του, ψυχίατρος. Το παιδί όμως που μεγαλώνει στο Ντομπς Φέρι δεν αρκείται στα βιβλία και τα σπορ.
Σε ηλικία 12 ετών φτιάχνει ένα πρόγραμμα ανταλλαγής μηνυμάτων, το ZuckNet, που συνδέει το σπίτι με το ιατρείο του πατέρα του. Οι γονείς του τον φωνάζουν «μικρό Τέσλα». Εκείνος, απλώς «γουστάρει να φτιάχνει πράγματα που λειτουργούν».
Στο λύκειο, αρχίζει να χτίζει παιχνίδια και εφαρμογές με φίλους που ζωγραφίζουν χαρακτήρες, κι αυτός τους προγραμματίζει. Όταν του προσφέρουν θέση στη Microsoft προτού καν αποφοιτήσει, αρνείται. Θέλει να πάει στο Χάρβαρντ. Θέλει να φτιάξει κάτι δικό του.
Από το Χάρβαρντ στο Facemash και το Facebook
Το 2002 μπαίνει στο Χάρβαρντ για να σπουδάσει Ψυχολογία και Πληροφορική. Το όνομά του αρχίζει να συζητιέται στους διαδρόμους του Κερκλαντ Χάουζ. Ο Μαρκ είναι αυτός που έφτιαξε το CourseMatch, και λίγο μετά το Facemash – μια εφαρμογή που συγκρίνει φωτογραφίες συμφοιτητών με βάση την ελκυστικότητά τους. Το πανεπιστήμιο τον καλεί σε απολογία. Εκείνος χαμογελάει. Ξέρει ήδη τι θα κάνει μετά.
Στις 4 Φεβρουαρίου 2004, μέσα στο δωμάτιο 206 του Κερκλαντ, γεννιέται το TheFacebook. Ένα site φτιαγμένο από φοιτητές για φοιτητές. Ο Ζάκερμπεργκ γράφει τον κώδικα, ο Εντουάρντο Σάβεριν φέρνει τα λεφτά, ο Μόσκοβιτς και ο Χιουζ αναλαμβάνουν την υποστήριξη. Μέσα σε δύο εβδομάδες, η μισή φοιτητική κοινότητα του Χάρβαρντ έχει γραφτεί.
Το Facebook παίρνει φωτιά. Σε λίγους μήνες, το χρησιμοποιούν σε όλα τα Ivy League πανεπιστήμια.
Η χρηματοδότηση
Το καλοκαίρι του 2004, η παρέα μετακομίζει στην Καλιφόρνια και ο Μαρκ παρατάει το Χάρβαρντ. Δεν κοιτάει πίσω. Έχει αυτό που συχνά ονομάζουμε baby face. Είναι εξάλλου πολύ νέος. Αυτό κάνει αρκετούς επενδυτές να τον αντιμετωπίσουν ως «παιδί». Αλλά ένας πείθεται. Και είναι αρκετός. Ο Πίτερ Τιλ βάζει τα πρώτα 500.000 δολάρια στο τραπέζι μία ψήφο εμπιστοσύνης.
Ένα χρόνο αργότερα, το Facebook δέχεται 12,7 εκατομμύρια από την Accel Partners. Ο Μαρκ είναι 21 ετών και CEO. Έχει απορρίψει πρόταση εξαγοράς 1 δισ. από τη Yahoo!. Λέει όχι στο MTV. Δεν πουλάει. Θέλει να φτιάξει κάτι που θα αλλάξει τον κόσμο.
Οι κατηγορίες για κλοπή ιδέας
Αλλά η άνοδος δεν έρχεται χωρίς σύγκρουση. Οι δίδυμοι Γουίνκλεβος και ο Ντιβγιά Ναρέντρα, συμφοιτητές του, τον κατηγορούν πως τους έκλεψε την ιδέα. Τον πάνε στα δικαστήρια, τον κατηγορούν για κλοπή κώδικα, για παραβίαση email, για προδοσία. Ο Μαρκ αρνείται τα πάντα. Ένα μήνυμα όμως που βγαίνει στη δημοσιότητα τον εκθέτει: «Έκαναν το λάθος να με εμπιστευθούν», γράφει.
Τελικά πληρώνει 65 εκατομμύρια σε μετοχές και μετρητά. Δεν ζητάει συγγνώμη, μόνο λέει: «Αν θέλεις να φτιάξεις κάτι που ο κόσμος εμπιστεύεται, πρέπει να μεγαλώσεις. Εγώ μεγάλωσα».
Η ταινία, ο Τραμπ και η Cambridge Analytica
Το 2010, η ταινία The Social Network κάνει πρεμιέρα. Ο Ζάκερμπεργκ την απορρίπτει ως σενάριο φαντασίας. «Φορούσα όντως αυτά τα φούτερ, αλλά δεν έφτιαξα το Facebook για να βρω κοπέλα», σχολιάζει. Είναι ήδη δισεκατομμυριούχος, είναι ήδη παντρεμένος με την Πρισίλα Τσαν, την κοπέλα του από το Χάρβαρντ.
Το 2016, κατηγορείται ότι το Facebook υπήρξε εργαλείο παραπληροφόρησης υπέρ του Τραμπ. Ότι επέτρεψε σε ρωσικές οντότητες να σπείρουν διχασμό. Ότι παρέδωσε προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων στην Cambridge Analytica.
Ο Ζάκερμπεργκ δηλώνει «σοκαρισμένος», υπόσχεται αλλαγές, εμφανίζεται στο Κογκρέσο. Οι γερουσιαστές δεν καταλαβαίνουν τι είναι το data harvesting. Εκείνος όμως ξέρει πολύ καλά. Το παραδέχεται: και τα δικά του δεδομένα κλάπηκαν. Και συνεχίζει να πουλάει διαφημίσεις.
Η πανδημία και η διαμάχη για την ελευθερία της έκφρασης
Όταν ξεσπά η πανδημία, το Facebook γεμίζει ψευδείς ειδήσεις για ιούς, μικροτσίπ και συνωμοσίες. Ο Ζάκερμπεργκ επιλέγει διπλή γλώσσα: επιβάλλει έλεγχο αναρτήσεων, αλλά κατηγορεί την κυβέρνηση Μπάιντεν ότι ασκεί λογοκρισία.
Το 2021 αποκλείει τον Τραμπ από την πλατφόρμα. Το 2024 τον επαναφέρει. Λίγο μετά, καταργεί το fact-checking, επισημαίνοντας ότι μάλλον είχε ξεφύγει από κάθε όριο. Πολλοί χρήστες θα συμφωνήσουν.
«Ώρα να επιστρέψουμε στις ρίζες της ελεύθερης έκφρασης», λέει. Στο μεταξύ, ο Μπάιντεν τον καταγγέλλει για παθητική στάση απέναντι στην ακροδεξιά ρητορική. Ο Τραμπ τον θεωρεί σύμμαχο. Ο Ζάκερμπεργκ είναι πια υπεράνω πολιτικής. Ή απλώς πιο πολιτικός από ποτέ.
Μία εταιρεία – κράτος
Πέρα όμως από πολιτική, είναι και δύναμη. Η Meta λειτουργεί πλέον σχεδόν σαν εταιρεία-κράτος. Σε χώρες με αυταρχικά καθεστώτα, είναι ο κύριος πάροχος πληροφόρησης, πολλές φορές χωρίς λογοδοσία. Στην Ινδία συνεργάζεται με την κυβέρνηση Μόντι για να περιορίζει αναρτήσεις μειονοτήτων.
Στη Μιανμάρ, το Facebook κατηγορείται ότι άφησε να κυκλοφορεί ανενόχλητη ρητορική μίσους που οδήγησε σε εθνοκάθαρση των Ροχίνγκια. Ο ίδιος δηλώνει πως δεν μπορεί να ελέγξει τα πάντα. Κάποιοι πιστεύουν ότι μπορεί, αλλά δεν θέλει.
Το Metaverse
Το 2021, η εταιρεία μετονομάζεται σε Meta και ο Ζάκερμπεργκ ρίχνει όλο το βάρος του στο Metaverse – ένα παράλληλο, τρισδιάστατο σύμπαν, όπου οι άνθρωποι θα εργάζονται, θα ζουν, θα διασκεδάζουν, αποκομμένοι από τον φυσικό κόσμο.
Για εκείνον, το Metaverse δεν είναι προϊόν. Είναι εμμονή. Η δική του απάντηση σε όσους τον λένε βαρετό, παρωχημένο, ξεπερασμένο. Ρίχνει δισεκατομμύρια σε τεχνολογία, γυαλιά, αλγόριθμους. Υπόσχεται πως “η επόμενη έκδοση του διαδικτύου δεν θα είναι κάτι που κοιτάμε, αλλά κάτι μέσα στο οποίο θα ζούμε.” Οι χρήστες δεν ακολουθούν. Το project αιμορραγεί. Οι μέτοχοι αγανακτούν. Ο Ζάκερμπεργκ επιμένει.
Η τεχνητή νοημοσύνη
Το 2023 στρέφεται στην τεχνητή νοημοσύνη. Το 2025, επενδύει 60 δισ. δολάρια σε data centers και μεγάλα AI μοντέλα. Καταργεί τα εξωτερικά φίλτρα ελέγχου, διαλύει τις ανεξάρτητες επιτροπές περιεχομένου, προωθεί “κοινοτικές σημειώσεις”. Οραματίζεται μια αυτορρυθμιζόμενη πλατφόρμα. Ένα οικοσύστημα που ελέγχει τον εαυτό του – δηλαδή εκείνον.
Και κάπου εκεί, ξαναπαρουσιάζεται ως φιλάνθρωπος. Δωρίζει δισεκατομμύρια. Ιδρύει με την Πρισίλα Τσαν το Chan Zuckerberg Initiative. Θέλει, λέει, να θεραπεύσει κάθε ασθένεια μέσα στον αιώνα. Χρηματοδοτεί έρευνες, πανεπιστήμια, τεχνολογικά εργαλεία για επιστήμονες. Η φιλοδοξία του δεν είναι πια η σύνδεση του κόσμου. Είναι ο έλεγχος του κόσμου.
Και ο έλεγχος
Ο Ζάκερμπεργκ σήμερα ελέγχει το Facebook, το Instagram, το WhatsApp, τα Threads, τις VR πλατφόρμες της Meta, και επενδύει στην OpenAI. Ζει σε ένα ιδιωτικό συγκρότημα 1.400 στρεμμάτων στη Χαβάη, με υπόγειο καταφύγιο και αντιασφυξιογόνες εγκαταστάσεις. Οι επικριτές του λένε πως δεν τον ενδιαφέρει πια η διαφάνεια. Τον ενδιαφέρει η εξουσία.
Και παρ’ όλα αυτά, συνεχίζει να αυτοπαρουσιάζεται ως ένα nerd που απλώς ήθελε να φτιάξει κάτι χρήσιμο. Να βοηθήσει τον κόσμο να επικοινωνεί. Με δικά του λόγια: «Το να κατανοήσεις τους ανθρώπους, δεν είναι χάσιμο χρόνου».
Ο Ζάκερμπεργκ δεν είναι ήρωας. Ούτε και διάβολος. Είναι η ενσάρκωση του ψηφιακού αιώνα. Με όλα του τα θαύματα. Και όλους τους εφιάλτες.
