Μέσα σε εκκωφαντικό θόρυβο μετάλλου και μηχανής, τα πρώτα κέρματα του ευρώ εκτινάσσονται από την πρέσα — και η Ευρώπη, για πρώτη φορά στην ιστορία της, αποκτά κοινή ψυχή σε χρυσό και ασήμι.
Είναι μεσημέρι, 11 Μαΐου 1998, και στις εγκαταστάσεις του Νομισματοκοπείου της Γαλλίας, κοντά στο Μπορντό, η ιστορία παίρνει σχήμα και βάρος: ένα δίχρωμο κέρμα, με χρυσό και ασημί χρώμα, πέφτει στο μεταλλικό δίσκο. Είναι το πρώτο ευρώ. Ένα σύμβολο χωρίς σύνορα. Ένα όραμα που αποκτά ύλη.
Ο Ντομινίκ Στρος-Καν, υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας, χαμογελά καθώς πατά το κουμπί. Ο μηχανισμός ξεκινά. Το πρώτο νόμισμα εμφανίζεται. Το σηκώνει, το δαγκώνει — «είναι αληθινό», λέει γελώντας. Δεν κρατά απλώς ένα νόμισμα. Κρατά την υπόσχεση μιας ενιαίας Ευρώπης, που σε λίγο θα «μετρά» το ίδιο για τον ψαρά της Λισαβόνας και τον τραπεζίτη στο Ελσίνκι.
Η τελετή σηματοδοτεί την έναρξη μιας τιτάνιας βιομηχανικής επιχείρησης. Τα παλιά νομίσματα –το φράγκο, η λιρέτα, το μάρκο, η δραχμή– μετρούν πια αντίστροφα. Σε 3,5 χρόνια από εκείνη τη στιγμή, τα ευρώ θα κυκλοφορούν σε 12 χώρες, στις τσέπες 310 εκατομμυρίων ανθρώπων. Μια ιδέα, που γεννήθηκε ανάμεσα σε διαπραγματεύσεις, συνθήκες και πολιτικούς καβγάδες, τώρα αποκτά μορφή — και θόρυβο.
Το όνομα, το σύμβολο και οι δύο όψεις
Το ευρώ, όμως, δεν είναι απλώς νόμισμα. Είναι αρχιτεκτονική. Η επιλογή του ονόματος γίνεται μόλις τρία χρόνια νωρίτερα, το 1995, ύστερα από επιστολή ενός Βέλγου δασκάλου, του Ζερμαίν Πιρλό, προς την Κομισιόν. Το σύμβολό του –€– αντλεί έμπνευση από το ελληνικό έψιλον, πρώτο γράμμα της λέξης «Ευρώπη», και διασχίζεται από δύο γραμμές: σταθερότητα.
Τα κέρματα, σχεδιασμένα από τον Βέλγο χαράκτη Λικ Λούικς, έχουν κοινή ευρωπαϊκή όψη, χωρίς εθνικά σύνορα, και εθνική όψη με μοτίβα κάθε χώρας. Από τη μία πλευρά, η ένωση. Από την άλλη, η ταυτότητα. Ήδη από το 1996, η Κομισιόν οργανώνει πανευρωπαϊκό διαγωνισμό: κάθε κράτος υποβάλλει σχέδια, μια διεθνής επιτροπή επιλέγει, και οι Υπουργοί Οικονομικών δίνουν την τελική έγκριση. Η διαδικασία κρατά μήνες. Η επιλογή του Λούικς επικυρώνεται με δημόσια αποδοχή 64%. Ένα σύνολο σχεδίων που ενώνει την ήπειρο χωρίς να την ισοπεδώνει.
Τα χαρτονομίσματα, από βαμβακερές ίνες, απεικονίζουν αρχιτεκτονικά στιλ αντί εποχών: από το κλασικό των €5 μέχρι το σιδηρογυάλινο του 19ου αιώνα στα €200. Από την πρόσοψη, πόρτες και παράθυρα δείχνουν συνεργασία. Στο πίσω μέρος, γέφυρες – φανταστικές στην αρχή, ώσπου ένας Ολλανδός καλλιτέχνης, ο Ρόμπιν Σταμ, τις φτιάχνει αληθινές στην πόλη Σπάικενισε.
Προσδοκίες και ρίσκο
Κι όμως, πίσω από το μεταλλικό θόρυβο των πρεσών, το πολιτικό πλαίσιο είναι εύθραυστο. Η έναρξη της κοπής των ευρώ γίνεται μόλις μία εβδομάδα μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις για τον ρόλο της Γαλλίας στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Όμως η τελετή αυτή, με τον Στρος-Καν να δαγκώνει το πρώτο νόμισμα, είναι μακριά από το παιχνίδι ισχύος των Βρυξελλών. Εδώ μιλά η ύλη: ο χαλκός, το νικέλιο, το μέταλλο της ένωσης.
Το ευρώ, στην πρώτη του μορφή, κουβαλά προσδοκίες και ρίσκο. Η Ευρώπη παίζει στο τραπέζι το πιο ιερό εργαλείο κρατικής κυριαρχίας: το νόμισμά της. Κανείς δεν ξέρει τότε αν θα αντέξει. Αλλά το στοίχημα έχει ήδη παιχτεί. Το πρώτο νόμισμα έχει κοπεί.
