Πριν από 70 χρόνια, δώδεκα χώρες ίδρυσαν τη Βορειοατλαντική Συμμαχία στην Ουάσινγκτον. Σήμερα το ΝΑΤΟ τίθεται από πολλούς υπό αμφισβήτηση σε μια περίοδο που οι παγκόσμιες προκλήσεις παραμένουν εντούτοις πολλές.
Το ΝΑΤΟ έχει φτιαχτεί «για να κρατά μακριά από την Ευρώπη τους Ρώσους, για να φέρει τους Αμερικανούς εντός αυτής και για να συγκρατεί τους Γερμανούς». Αυτό είχε πει κάποτε ο πρώτος γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, ο βρετανός Λόρδος Χάστινγκς Ίσμεϊ μεταξύ αστείου και σοβαρού.
Αλλά κάπως έτσι ήταν η πραγματικότητα στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του ΝΑΤΟ. Οι μνήμες από τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον οποίο ξεκίνησε η Γερμανία, ήταν ακόμη νωπές, η Σοβιετική Ένωση ήλεγχε σχεδόν το σύνολο της Ανατολικής Ευρώπης και την Ανατολική Γερμανία ενώ οι ΗΠΑ σκέφτονταν αν θα πρέπει να επηρεάζουν πιο έντονα την Ευρώπη, ειδάλλως ο κίνδυνος της σοβιετικής επιρροής θα ήταν ακόμη πιο έντονος.
Το ΝΑΤΟ ιδρύθηκε το 1949 στην Ουάσινγκτον ενώ η σημερινή έδρα του βρίσκεται στις Βρυξέλλες. Η Δυτική Γερμανία εντάχθηκε στη Βορειοατλαντική Συμμαχία το 1955 όταν η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας ανήκε στο αντίπαλον δέον, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Ο ψυχρός πόλεμος με τις συνέπειές του διήρκεσε σχεδόν 40 χρόνια. Υπήρχαν κάθε τόσο εντάσεις αλλά η κατάσταση σε διεθνές επίπεδο παρέμενε επί χρόνια λίγο-πολύ σταθερή. Στο πλαίσιο αυτό πάντα προτεραιότητα των ΗΠΑ ήταν η προάσπιση της ιδιαίτερης σχέσης με την Ευρώπη έναντι της Σοβιετικής Ένωσης. Αλλά από το 1988/1989 η κατάσταση άλλαξε ριζικά.
Το τέλος του σοβιετικού μπλοκ άλλαξε το ΝΑΤΟ
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του υπαρκτού σοσιαλισμού, οι νικήτριες δυνάμεις του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου συμφώνησαν για την ανάγκη της Γερμανικής Επανένωσης. Πλέον μέλος του ΝΑΤΟ ήταν η ενοποιημένη Ομοσπονδιακή Γερμανία. Μια ακόμη μεγάλη αλλαγή επήλθε όταν η Πολωνία, η Ρουμανία και οι βαλτικές χώρες που ανήκαν παλαιότερα στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας εντάχθηκαν επίσης στο ΝΑΤΟ. Ο φόβος για έναν νέο ψυχρό πόλεμο άρχισε και πάλι να διαφαίνεται. Η Ρωσία ένιωθε ότι απειλείται από την διεύρυνση προς ανατολάς του ΝΑΤΟ.
Πάντως οι διενέξεις και οι κρίσεις δεν είναι ξένες στο ΝΑΤΟ. Το αντίθετο. Από τη δεκαετία του 90 το ΝΑΤΟ άρχισε να συμμετέχει σε αποστολές πέραν των ορίων της επικράτειας των χωρών μελών του. Η Γερμανία, παρά τις έντονες συζητήσεις αναφορικά με τη συμμετοχή της στις νατοϊκές αποστολές λόγω του παρελθόντος της, συμμετείχε με το ΝΑΤΟ στις επιχειρήσεις στα Βαλκάνια τη δεκαετία του 90 αλλά και στο Αφγανιστάν. Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις ΗΠΑ την 11η Σεπτεμβρίου 2001, το ΝΑΤΟ διεμήνυσε ευθαρσώς ότι όλες οι χώρες-μέλη του θα πρέπει να συνδράμουν άλλης χώρας-μέλους όταν τής επιτίθενται. Η 11η Σεπτεμβρίου και οι παγκόσμιες συνέπειές της της μέχρι σήμερα διχάζουν.
Το ΝΑΤΟ στην εποχή του Τραμπ
Από τότε που εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ ο Ντόναλντ Τραμπ το ΝΑΤΟ βέβαια μοιάζει να βρίσκεται υπό πίεση. Ο Αμερικανός πρόεδρος έχει θέσει πολλές φορές ήδη υπό αμφισβήτηση το ρόλο και τη σημασία του ΝΑΤΟ. Το 2018 για παράδειγμα είχε αναρωτηθεί δημοσίως γιατί οι ΗΠΑ θα πρέπει να «υπερασπιστούν» ένα μικρό κράτος όπως το Μαυροβούνιο και να ρισκάρουν έναν «Γ´ Παγκόσμιο Πόλεμο». Επίσης έχει δηλώσει ότι η αμερικανική βοήθεια θα πρέπει να παρέχεται μόνο σε όσες χώρες εισφέρουν οικονομικά στο ΝΑΤΟ επαρκώς. Ο Ντόναλντ Τραμπ θέτει πολύ συχνά στο στόχαστρο και τη γερμανική οικονομική συμβολή στο ΝΑΤΟ, θεωρώντας τη λίγη. «Πληρώνουμε πάρα πολλά για τον προϋπολογισμό του ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ είναι πολύ σημαντικό αλλά το ΝΑΤΟ βοηθά την Ευρώπη πολύ περισσότερο από ό,τι εμάς» είχε δηλώσει το 2018 κατά την τελευταία Σύνοδο του ΝΑΤΟ.
Πάντως στόχος του ΝΑΤΟ, όπως διατυπώθηκε στη Σύνοδο του 2014, είναι μέχρι το 2024 να αυξηθούν οι αμυντικές δαπάνες κατά 2% του ΑΕΠ σε κάθε μια από τις 29 χώρες-μέλη που σήμερα απαριθμεί η Βορειοατλαντική Συμμαχία. Για την ώρα μόνο οι ΗΠΑ δαπάνησαν 3,39% για αμυντικές δαπάνες το 2018 ενώ λίγα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ ξεπέρασαν ή έφτασαν τον στόχο του 2%. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με στοιχεία του ΝΑΤΟ και του SIPRI (Πηγή: Handelsblatt) η Ελλάδα ήρθε δεύτερη μετά τις ΗΠΑ για το 2018, με ποσοστό 2,22% του ΑΕΠ ενώ οι αμυντικές δαπάνες της Γερμανίας για το ΝΑΤΟ ανήλθαν στο 1,23%.
Τόσο στη Γερμανία όσο και άλλες χώρες υπάρχουν έντονες συζητήσεις για το θέμα της περαιτέρω αύξησης των αμυντικών δαπανών. Ο σημερινός γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ πάντως έχει δηλώσει: «Διαφορές απόψεων υπήρχαν πάντοτε στην ιστορία του ΝΑΤΟ αλλά πάντα τις γεφυρώσαμε. Πάντα στο τέλος καταλήγουμε ότι οι ΗΠΑ και η Ευρώπη είναι πιο ασφαλείς όταν συνεργάζονται».
