Τη μη επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί στη διαχείριση των αποβλήτων και στην κυκλική οικονομία, αλλά και επενδυτικό κενό της τάξεως των 2,3 δισ. ευρώ ετησίως διαπιστώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Ελλάδα.
Σύμφωνα με την τέταρτη επισκόπηση της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής που δημοσιοποίησε χθες η ΕΕ για τα 27 κράτη μέλη «απαιτούνται επείγοντα μέτρα και επενδύσεις στη διαχείριση των αποβλήτων και στην κυκλική οικονομία, ώστε να απομακρυνθεί η Ελλάδα από την εξάρτηση από την απόρριψη αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής (συμπεριλαμβανομένων των παράνομων), η οποία παραμένει σημαντική».
Ειδικότερα, μεταξύ άλλων, η Ελλάδα δεν πέτυχε τον στόχο του 2020 για ανακύκλωση του 50% των αστικών αποβλήτων της με μεγάλη διαφορά και βρίσκεται σε τροχιά να μην πετύχει τους στόχους του 2025 για ποσοστό ανακύκλωσης 55% για τα αστικά απόβλητα και 65% για όλα τα απορρίμματα συσκευασίας. Ενώ το εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων έχει ενημερωθεί, τα περιφερειακά σχέδια, τα οποία είναι απαραίτητα για την εφαρμογή των πολιτικών διαχείρισης αποβλήτων στην πράξη, έχουν καθυστερήσει σημαντικά.
Η κυκλική χρήση υλικών στην Ελλάδα αυξήθηκε μέχρι το 2022, όταν κορυφώθηκε στο 6,3%, αλλά στη συνέχεια μειώθηκε, φτάνοντας το 5,2% το 2023, πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 11,8%.
Σχετικά με την επεξεργασία αστικών λυμάτων, έχουν γίνει ορισμένα θετικά βήματα, όπως η συστηματική αξιολόγηση και η στρατηγική αναδιοργάνωση των επενδυτικών αναγκών της χώρας. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές καθυστερήσεις στα έργα που πρέπει να υλοποιηθούν, ιδίως στους οικισμούς (δηλαδή, σε αστικά κέντρα ή σε τόπους οικονομικής δραστηριότητας) στην ανατολική Αττική, για τα οποία η Ελλάδα πληρώνει πρόστιμα εδώ και αρκετά χρόνια.
Πρόστιμα 184 εκατ. ευρώ
Από το 2014, η Ελλάδα έχει πληρώσει περισσότερα από 184 εκατ. ευρώ σε πρόστιμα που επιβλήθηκαν από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για παραβιάσεις των κανόνων της ΕΕ για τα απόβλητα και τα αστικά λύματα.
Να σημειωθεί ότι ενώ στην περιφέρεια έχουν προχωρήσει αρκετές σύγχρονες μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων η Αττική η οποία συγκεντρώνει σχεδόν το μισό του πληθυσμού της χώρας, συνεχίζει να διαθέτει μόνον τη χωματερή στη Φυλή και μέχρι στιγμής η οικεία Περιφέρεια δεν έχει δημοσιοποιήσει κανέναν σχετικό σχεδιασμό.
Ποιες επενδύσεις χρειάζονται
Βάσει της επισκόπησης της ΕΕ οι συνολικές περιβαλλοντικές επενδύσεις που χρειάζονται για να μπορέσει η Ελλάδα να πετύχει τους στόχους της στους κύριους περιβαλλοντικούς τομείς ανέρχονται σε 5,3 δις. ευρώ ετησίως, με κατανομή ως εξής: στήριξη της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων, 2,1 δις. ευρώ, πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης, 1,3 δις. ευρώ, κυκλική οικονομία, 1,1 δις. και νερό, 0,9 δις. Για την επίτευξη των τεσσάρων περιβαλλοντικών στόχων της πέραν της κλιματικής αλλαγής, η πρόσθετη ανάγκη για επενδύσεις σε σχέση με τα τρέχοντα επίπεδα, τις διαθέσιμες δηλαδή χρηματοδοτήσεις, το κενό φτάνει περίπου τα 2,3 δις. ετησίως, ποσό που αντιπροσωπεύει περίπου το 1,12% του εθνικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (0,77%).
Επίσης, σχετικά με την προστασία της φύσης, το δίκτυο Natura 2000 της Ελλάδας θεωρείται πλέον ολοκληρωμένο. Παρ’ όλα αυτά, όπως αναφέρει η ΕΕ, οι στόχοι διατήρησης ανά τοποθεσία δεν έχουν τεθεί πλήρως σε εφαρμογή λόγω ανεπαρκών δεδομένων, ενώ τα μέτρα απουσιάζει εντελώς. Επιπλέον, υπάρχουν ελλιπή σχέδια διαχείρισης και το ποσοστό των οικοτόπων σε καλή κατάσταση έχει μειωθεί με την πάροδο των ετών. Μια σημαντική πρόκληση για την αποτελεσματική προστασία και διαχείριση των περιοχών Natura 2000 στην Ελλάδα ήταν η δημιουργία ενός εθνικού συστήματος για την ολοκληρωμένη διαχείριση, διοίκηση και λειτουργία των προστατευόμενων περιοχών. Ο νόμος που ίδρυσε την Υπηρεσία Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής και θέσπισε φορείς διαχείρισης για όλες τις περιοχές Natura 2000 έχει προσφέρει σημαντικά οφέλη από αυτή την άποψη.
Θετική αναφορά υπάρχει για τα ύδατα κολύμβησης καθώς όπως σημειώνεται το 95,8% των ελληνικών υδάτων κολύμβησης να χαρακτηρίζεται ως εξαιρετικής ποιότητας.
Η Κομισιόν αναφέρει ακόμη, ότι η νομοθεσία της ΕΕ για τα απόβλητα επιτρέπει σε ορισμένα κράτη μέλη να αναβάλουν τις προθεσμίες για την επίτευξη ορισμένων στόχων διαχείρισης αποβλήτων για τα αστικά απόβλητα και τα απόβλητα συσκευασίας. Τα κράτη μέλη που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν αυτή τη δυνατότητα πρέπει να ενημερώσουν την Επιτροπή 24 μήνες πριν από την προθεσμία και να υποβάλουν σχέδιο εφαρμογής που να καθορίζει τα βήματα που προβλέπουν για την επίτευξη των αναβληθέντων στόχων εντός νέου χρονοδιαγράμματος.
Οι στόχοι
Όσον αφορά τους στόχους του 2025, 11 κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, έχουν κάνει χρήση αυτού του προνομίου.
Στις 29 Δεκεμβρίου 2023, η Ελλάδα κοινοποίησε στην Επιτροπή την πρόθεσή της να αναβάλει την επίτευξη του στόχου προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωσης για τα αστικά απόβλητα που ορίζεται από την οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα για το 2025. Επιπλέον, η Ελλάδα κοινοποίησε στην Επιτροπή την πρόθεσή της να αναβάλει την επίτευξη του στόχου ανακύκλωσης για τα πλαστικά και γυάλινα απόβλητα συσκευασίας που ορίζεται από την οδηγία για τις συσκευασίες και τα απόβλητα συσκευασίας για το 2025. Συνημμένα σε αυτές τις κοινοποιήσεις, η Ελλάδα υπέβαλε σχέδιο εφαρμογής που καθορίζει τα μέτρα που είναι απαραίτητα για την επίτευξη των στόχων εντός του αναβληθέντος χρονοδιαγράμματος (δηλαδή έως το 2030 αντί για το 2025). Σύμφωνα με το σχέδιο εφαρμογής, τα κύρια μέτρα που θα εφαρμόσει η Ελλάδα περιλαμβάνουν το κλείσιμο των εναπομεινουσών παράνομων χώρων υγειονομικής ταφής, την ενίσχυση ενός δικτύου χωριστής συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών και βιολογικών αποβλήτων και την εφαρμογή ενός συστήματος επιστροφής των συσκευασιών.
