Μια εβδομάδα, πολλά μέτωπα, ένας παίκτης στο τραπέζι: ο Ντόναλντ Τραμπ. Με απανωτές συμφωνίες, πολιτικές στροφές και αιφνιδιαστικές κινήσεις, ο Αμερικανός πρόεδρος ανατρέπει τη γεωπολιτική σκακιέρα και επιβάλλει τη δική του λογική.
Ποια είναι αυτή; Ειρήνη χωρίς ιδεολογία, σταθερότητα χωρίς θεσμούς, εξωτερική πολιτική ως επιχειρηματικό παζάρι. Από τη Μέση Ανατολή έως την Ουκρανία και από την Κίνα ως την Τεχεράνη, ο Τραμπ δεν διεκδικεί απλώς λύσεις. Δοκιμάζει αν ο κόσμος μπορεί να λειτουργήσει με κανόνες που μόνο ο ίδιος γράφει.
Ένα νέο δόγμα πραγματισμού;
Στην ομιλία του στο Ριάντ, ο Τραμπ διακήρυξε ένα όραμα διεθνών σχέσεων βασισμένο στο εμπόριο, όχι σε αρχές. Η αμερικανική πολιτική, δήλωσε, πρέπει να υπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας και όχι αφηρημένα ιδεολογικά σχήματα.
«Δεν είναι δουλειά μου να κρίνω τις ψυχές των ξένων ηγετών – αυτή είναι δουλειά του Θεού. Η δική μου δουλειά είναι να υπερασπιστώ την Αμερική», είπε χαρακτηριστικά.
Η στάση αυτή εκδηλώθηκε και στην περίπτωση της Συρίας, όπου ο πρόεδρος αποφάσισε – παρά τις αντιρρήσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ – να άρει τις κυρώσεις κατά της Δαμασκού και να αναγνωρίσει de facto το νέο ισλαμικό καθεστώς του Άχμεντ αλ-Σάραα.
Τον χαρακτήρισε μάλιστα «ελκυστικό και σκληρό» – χαρακτηριστικά που φαίνεται να ζυγίζουν περισσότερο από τη δημοκρατική νομιμοποίηση ή την προστασία των μειονοτήτων.
Οι τακτικισμοί στην Ουκρανία
Στην περίπτωση της Ουκρανίας, η απουσία στρατηγικής συνέχειας είναι ακόμη πιο εμφανής. Την ώρα που Ευρωπαίοι ηγέτες απαιτούσαν 30ήμερη κατάπαυση του πυρός από τη Ρωσία, με τη σύμφωνη γνώμη του Τραμπ, ο ίδιος υπονόμευσε τη συλλογική στάση ενθαρρύνοντας απευθείας συνομιλίες Κιέβου–Μόσχας στην Τουρκία.
Όταν ο Πούτιν τελικά απείχε, στέλνοντας αντιπροσωπεία χωρίς εντολή, ο Τραμπ εμφανίστηκε αβέβαιος, προτείνοντας προσωπική του εμπλοκή, αλλά χωρίς σαφές σχέδιο.
Οι Ευρωπαίοι βλέπουν σε αυτή τη στάση ευκαιρία αλλά και ρίσκο: ευκαιρία να αποδείξουν στον Τραμπ ότι ο Πούτιν εμποδίζει την ειρήνη – και ρίσκο ότι, χωρίς συνοχή, η πίεση προς τη Μόσχα θα εκφυλιστεί σε διπλωματικό θέατρο χωρίς αντίκρισμα. Τη Δευτέρα – μετά την τηλεφωνική επικοινωνία που θα έχουν οι δύο ηγέτες – θα μάθουμε περισσότερα.
Η Κίνα ως τελικός στόχος
Ο πραγματικός στόχος της αποσυμπίεσης σε Μέση Ανατολή, Ουκρανία και Ινδο-πακιστανικό μέτωπο μοιάζει να είναι η απελευθέρωση διπλωματικού χώρου για τη μεγάλη αναμέτρηση με την Κίνα.
Παρά την ρητορική της σκληρής στάσης, η Ουάσινγκτον αναδιπλώθηκε πρόσφατα, μειώνοντας τους δασμούς από 145% σε 30% – τάχα ως αντάλλαγμα για μεγαλύτερη πρόσβαση στην κινεζική αγορά. Το μοτίβο είναι γνώριμο: υπερβολική απαίτηση, απειλή, υποχώρηση, δήλωση νίκης.
Ωστόσο, οι εντάσεις με το Πεκίνο παραμένουν βαθιές. Το ερώτημα είναι αν η κυβέρνηση Τραμπ προετοιμάζεται για μια συγκροτημένη στρατηγική αποτροπής ή αν το «art of the deal» είναι ανεπαρκές απέναντι σε μακρόπνοες γεωπολιτικές φιλοδοξίες.
Ιράν και Ισραήλ: Το νέο παράδοξο
Το άνοιγμα προς το Ιράν –με τέσσερις γύρους συνομιλιών μέσω του ειδικού απεσταλμένου Στιβ Γουίτκοφ– σηματοδοτεί ακόμη μια μετατόπιση.
Ο Τραμπ επιχειρεί έναν συμβιβασμό με οικονομικά κίνητρα, ελπίζοντας ότι το εμπόριο θα πείσει την Τεχεράνη να εγκαταλείψει τα πυρηνικά της σχέδια. Αλλά η ιρανική ηγεσία παραμένει ιδεολογική και αναθεωρητική, με στόχο τη ριζική μεταβολή της περιφερειακής τάξης.
Η στάση αυτή έχει προκαλέσει αμηχανία στο Ισραήλ. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, που είχε την τιμή να είναι ο πρώτος ξένος ηγέτης στον Λευκό Οίκο της δεύτερης θητείας Τραμπ, βλέπει τώρα τις ΗΠΑ να προσεγγίζουν Συρία και Ιράν, χωρίς διαβούλευση και χωρίς διαβεβαιώσεις για την ασφάλεια του Ισραήλ.
Είναι ξεκάθαρα στο περιθώριο. Το ρήγμα στις σχέσεις των δύο ηγετών φαίνεται πως θα είναι δύσκολο να κλείσει. Εκτός εάν τα οικονομικά συμφέροντα, αλλάξουν και πάλι.
Το ρίσκο της απόλυτης προσωποποίησης
Η εικόνα που διαμορφώνεται είναι μιας εξωτερικής πολιτικής πλήρως προσωποποιημένης – χωρίς συμμετοχή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας ή των υπηρεσιών. Οι αποφάσεις λαμβάνονται ad hoc, υπό την επιρροή ηγετών όπως ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, και χωρίς ξεκάθαρα όρια μεταξύ εμπορικών συμφωνιών και γεωπολιτικών ανταλλαγμάτων.
Ορισμένοι αναλυτές μιλούν για μια νέα εκδοχή του δόγματος Νίξον: ελαχιστοποίηση των ιδεολογικών διαφορών για χάρη της ισορροπίας ισχύος. Άλλοι προειδοποιούν ότι χωρίς θεσμική ισορροπία και ηθικό πυρήνα, η εξωτερική πολιτική μπορεί να μετατραπεί σε ασταθή καιροσκοπική πρακτική – επικίνδυνη και για την Αμερική και για τον κόσμο.
