Οι πρόγονοί μας είχαν μερικές παράξενες αντιλήψεις για την πατρότητα. Οι άνδρες ιστορικά διαμόρφωσαν τον νόμο προς όφελός τους, παρατηρεί ο Economist.
Το ένα τρίτο περίπου των διατάξεων στον Κώδικα του Χαμουραμπί — του 4.000 ετών νομικού κειμένου της αρχαίας Βαβυλώνας — αφορά τις οικογενειακές σχέσεις. Όποιος διαβάσει με προσοχή τη λίθινη στήλη, διακοσμημένη με φαλλικά σύμβολα, θα εντοπίσει μια σαφή πατροκεντρική μεροληψία: ο γιος που χτυπά τον πατέρα του πρέπει να ακρωτηριαστεί, ενώ η σύζυγος που συνωμοτεί να σκοτώσει τον άντρα της, να ανασκολοπιστεί δημοσίως.
Στο βιβλίο «Πατρότητα: Μια Ιστορία Αγάπης και Εξουσίας», που παρουσιάζει ο Economist, ο Αμερικανός μελετητής Όγκουστιν Σέτζγουικ καταγράφει πώς έχουν αλλάξει οι αντιλήψεις για τους πατέρες ανά τους αιώνες. Αυτό που προκαλεί έκπληξη δεν είναι μόνο η βαρβαρότητα, αλλά η απίστευτη ποικιλία ανοησιών που κάποτε θεωρούνταν.., σοφία. Από τον Αριστοτέλη έως τον Φρόιντ άπαντες έχουν διατυπώσει περίεργες θεωρίες για τη σχέση του πατέρα με τα παιδιά, υποστηρίζει ο συγγραφέας.
Ο Άγιος Αυγουστίνος, επηρεασμένος από τη συμπεριφορά του ίδιου του παιδιού του — που πέθανε μικρό — κατέληξε στη θεωρία του «προπατορικού αμαρτήματος», σύμφωνα με την οποία το μωρό κληρονομεί την αμαρτία του πατέρα του μέσω της σεξουαλικής πράξης. Αυτή η ιδέα υιοθετήθηκε από την Εκκλησία και αποτέλεσε τη βάση για το βάπτισμα των βρεφών.
Πατρότητα και αγριότητα
Ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο είναι η σκληρότητα. Ο Μαρτίνος Λούθηρος φέρεται να είπε πως προτιμούσε να έχει έναν νεκρό γιο παρά έναν ανυπάκουο.
Το 1662, η αποικιακή κυβέρνηση της Βιρτζίνια εγκατέλειψε την αγγλική παράδοση κατά την οποία το κοινωνικό status περνούσε από πατέρα σε γιο, και όρισε πως πλέον θα κληρονομείται από τη μητέρα. Αυτό δεν ήταν κάποια πρώιμη μορφή φεμινισμού: εξυπηρετούσε τους λευκούς γαιοκτήμονες, ώστε να μπορούν να εγκυμονούν τις σκλάβες τους, γνωρίζοντας πως τα παιδιά θα ανήκουν επίσης στον ιδιοκτήτη.
Αυτή η διάταξη εκτίναξε την “αξία αγοράς” των σκλάβων γυναικών και έδωσε νομική βάση στην ταύτιση του μαύρου χρώματος με τη δουλεία. Το καθεστώς των σκλάβων πλέον κληρονομείται, αντί να εξαρτάται από αιχμαλωσία ή χρέη — με τραγικές συνέπειες που εξακολουθούν να επηρεάζουν τις φυλετικές σχέσεις στις ΗΠΑ και τη Λατινική Αμερική.
Το σήμερα: DNA, μπαμπάδες-φροντιστές και νέα ισορροπία
Στη σύγχρονη εποχή, δύο μεγάλες αλλαγές έχουν μεταμορφώσει την έννοια της πατρότητας:
Πρώτον, με τα τεστ DNA, για πρώτη φορά στην ιστορία ο άνδρας μπορεί να είναι βέβαιος για την πατρότητα. Δεύτερον, οι πατέρες ασχολούνται περισσότερο από ποτέ με την ανατροφή των παιδιών.
Οι γυναίκες πλέον δεν εξαρτώνται πια οικονομικά από τον σύζυγο και άρα έχουν περισσότερη ελευθερία να επιλέξουν (ή να απορρίψουν) γάμο και μητρότητα. Αυτό τις ενθαρρύνει να απαιτήσουν ισοτιμία στις ευθύνες του σπιτιού — την ώρα που το πλυντήριο πιάτων και οι εφαρμογές delivery αφήνουν και στους άνδρες χρόνο για… αγκαλιές, παραμύθια και παιχνίδι.
Το αποτέλεσμα; Οι περισσότεροι σύγχρονοι πατέρες ανακαλύπτουν πως η συν-γονεϊκότητα δεν είναι αγγαρεία. Είναι χαρά και ικανοποίηση.
Σήμερα, τουλάχιστον στις πλούσιες χώρες, ίσως είναι η καλύτερη εποχή για να είναι κανείς πατέρας. Πολλές εταιρείες προσφέρουν γενναιόδωρη πατρική άδεια. Υπολογίζεται ότι στη Δύση οι πατέρες συμμετέχουν πλέον τρεις φορές περισσότερο στην παιδική φροντίδα απ’ ό,τι τη δεκαετία του ’60. Η πανδημία της covid-19 ανάγκασε πολλούς να μείνουν στο σπίτι και κατά συνέπεια να ασχοληθούν περισσότερο με τα παιδιά. Ακόμη και όταν επέστρεψαν στην εργασία, πολλοί διατήρησαν την αυξημένη συμμετοχή στη φροντίδα των τέκνων τους.
Μάλιστα έρευνες αποκαλύπτουν, σύμφωνα με τον Economist, ότι οι άνδρες είναι πιο πιθανό από τις γυναίκες να δηλώσουν ότι θα ήθελαν να βλέπουν περισσότερο τα παιδιά τους. Οι σημερινοί πατέρες μιλάνε περισσότερο, δείχνουν μεγαλύτερη κατανόηση και δεν χρησιμοποιούν πια ξύλο για πειθαρχία.
Οι ανισότητες
Όμως, η πρόοδος δεν είναι παντού ίση. Στις ΗΠΑ, οι μορφωμένοι πατέρες περνούν περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους. Αντίθετα, οι λιγότερο μορφωμένοι πατέρες περνούν λιγότερο χρόνο απ’ ό,τι πριν 20 χρόνια και συχνά ζουν μακριά από τα παιδιά τους. Έτσι δημιουργείται κοινωνικό χάσμα στην πατρότητα, με τα παιδιά των εύπορων οικογενειών να απολαμβάνουν και περισσότερους πόρους και πιο σταθερή ανατροφή.
Πολλοί άνδρες της εργατικής τάξης μένουν εκτός παιχνιδιού: τώρα που οι γυναίκες μπορούν να επιλέγουν πιο ελεύθερα, περισσότεροι άνδρες μένουν «στο ράφι». Κάποιοι το βιώνουν με οργή — και αυτό έχει τροφοδοτήσει, σε πολλές χώρες, μια πολιτική ανδρικής αγανάκτησης.
Ο Σέτζγουικ, ωστόσο, δεν εμβαθύνει σε αυτές τις ταξικές αντιθέσεις. Κλείνει το βιβλίο του με έναν πιο προσωπικό τόνο. Ρωτά τον μικρό του γιο τι πιστεύει ότι πρέπει να είναι ένας καλός πατέρας. Και ο μικρός απαντά: «Να είναι αστείος και να αγκαλιάζει καλά». Δεν μπορούμε να σκεφτούμε καλύτερη συμβουλή.
