Η Ανατολική Μεσόγειος παραμένει στο επίκεντρο γεωπολιτικών «ζυμώσεων», καθώς τα ζητήματα οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών και οι επιδιώξεις Λιβύης και Τουρκίας συνεχίζουν να παράγουν αβεβαιότητες, αλλά και ευκαιρίες για διπλωματική διαχείριση.
Ταυτόχρονα η Ελλάδα κινείται με διπλωματική ψυχραιμία και χτίζει διαύλους επικοινωνίας με στόχο την επίτευξη πολιτικής σταθερότητας με τους γείτονές της στη βάση του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας.
Οι ελληνολιβυκές σχέσεις και το ενδεχόμενο της Χάγης
Στην περίπτωση της Λιβύης, γειτονικής χώρας με την οποία η Ελλάδα έχει θαλάσσια σύνορα -σε αντίθεση με άλλες- διπλωματικές πηγές αναφέρουν ότι «το μεγάλο πρόβλημα εκκινεί από τη συμφωνία του τουρκολιβυκού μνημονίου από τη μεταβατική κυβέρνηση της Τρίπολης».
Συμφωνία η οποία δεν έχει κανένα έρεισμα στο διεθνές δίκαιο καθώς έχει υπογραφεί από μία μη νόμιμη κυβέρνηση αλλά και επειδή δεν έχουν τα δύο αυτά κράτη (Λιβύη και Τουρκία) αντικείμενες ακτές.
Παρ όλα αυτά, το τελευταίο χρονικό διάστημα η μεταβατική κυβέρνηση της Τρίπολης εξέδωσε δύο ρηματικές διακοινώσεις στις οποίες προβάλει τις αξιώσεις της και κατηγορεί την Ελλάδα για μονομερείς ενέργειες σε θαλάσσιες περιοχές λιβυκής δικαιοδοσίας.
Η Μεσόγειος είναι μία περιζήτητη θάλασσα
Ωστόσο, διπλωματικές πηγές εξηγούν πως «υπάρχουν δύο διακριτά επίπεδα όσον αφορά την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων. Το πρώτο αφορά τις διεκδικήσεις που κάθε χώρα θεωρεί ότι θεμελιώνονται στο Δίκαιο της Θάλασσας. Το δεύτερο επίπεδο σχετίζεται με την πρακτική εφαρμογή αυτών των διεκδικήσεων στο πεδίο. Στη Μεσόγειο, 21 χώρες έχουν θαλάσσια συμφέροντα, καθιστώντας την περιοχή ιδιαίτερα σημαντική λόγω του φυσικού της πλούτου, των οικολογικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων, καθώς και των ενεργειακών αποθεμάτων. Συνεπώς, κάθε κράτος προβάλλει τις αξιώσεις του.»
Η «απάντηση» μέσω… Chevron
«Από την άλλη μεριά όταν πρόκειται για έρευνα και εκμετάλλευση κοιτασμάτων, άρα προκήρυξη οικοπέδων εκεί είναι που κρίνει η αγορά η ίδια ποια είναι τα δικαιώματα τα οποία επικαλείται η κάθε χώρα. Είναι προφανές ότι καμία ιδιωτική εταιρεία η οποία έχει ένα μεγάλο βεληνεκές δεν θα θελήσει ποτέ να αναλάβει ένα ρίσκο το οποίο είναι κυριαρχικό. Δηλαδή ένα ρίσκο το οποίο ανάγεται στη θέση της ίδιας της χώρας. Δεν θα πήγαινε μία εταιρεία του βεληνεκούς της Chevron να αναλάβει έρευνα και αξιοποίηση οικοπέδων εάν δεν αντιλαμβανόταν πράγματι ότι πρόκειται για δικαιοδοσία της χώρας της οποίας προκηρύσσει τα οικόπεδα αυτά.», σημειώνουν διπλωματικές πηγές.
Έτσι είναι εξαιρετικά σημαντικό να αποτυπώνεται στο πεδίο η άσκηση των όποιων κυριαρχικών δικαιωμάτων και να υπάρχει ανταπόκριση από την αγορά.
Άλλωστε στο τέλος της ημέρας, κατά το μέρος που αφορά έρευνα και εκμετάλλευση η αγορά είναι εκείνη που είναι καθοριστικός παράγοντας. Γι αυτό τον λόγο θεωρεί η Ελλάδα πολύ σημαντικό το ενδιαφέρον που έδειξε η Chevron.
Το θετικό στους χάρτες της Λιβύης και οι ρηματικές διακοινώσεις
Η Λιβύη από την άλλη πλευρά στην προκήρυξη στην οποία έχει εκδώσει και στις συνεργασίες στις οποίες φαίνεται να έχει, εκ πρώτης όψεως καθώς δεν υπάρχουν συντεταγμένες, φαίνεται να σέβεται τη μέση γραμμή Ελλάδας- Λιβύης.
«Αυτό είναι θετικό σημείο παρά το γεγονός ότι εκφράζει τις διεκδικήσεις της στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ)», απαντούν διπλωματικές πηγές ενώ αναφορικά με τις ρηματικές διακοινώσεις που εξέδωσε αλλά και τη χρονικότητα που αυτές κατατέθηκαν στον ΟΗΕ απαντούν πως «ήρθαν σε αντίδραση της προκήρυξης της Ελλάδας για τα θαλάσσια οικόπεδα νοτίως της Κρήτης».
«Οι δύο αυτές διακοινώσεις εκδόθηκαν τον Μάιο και τον Ιούνιο. Η μία αφορά την προκήρυξη των οικοπέδων και η άλλη τις αξιώσεις τις οποίες έχει η Λιβύη σε σχέση με την ΑΟΖ της. Η αποστολή των ρηματικών αυτών διακοινώσεων πρωτοκολλήθηκαν τον Ιούνιο και δημοσιοποιήθηκαν πριν από λίγες ημέρες. Από τη διαδικασία της κατάθεσης στον ΟΗΕ -που παραπέμπεται ως επίσημο έγγραφο- μέχρι την δημοσιοποίηση δεν κοινοποιείται σε κανέναν. Άρα δεν δημοσιοποιήθηκαν αμέσως μετά την επίσκεψη του Υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη στη Λιβύη και ο όποιος συσχετισμός αυτών δεν είναι ακριβής καθώς οι ρηματικές αυτές διακοινώσεις ανατρέχουν πολύ πιο πίσω χρονικά».
Οι ρηματικές διακοινώσεις δεν ανταποκρίνονται ούτε κατ ελάχιστον στο διεθνές δίκαιο της θάλασσας
Σε ό,τι αφορά το περιεχόμενό τους διπλωματικές πηγές σημειώνουν ότι «είναι προφανές ότι δεν ανταποκρίνεται ούτε κατ ελάχιστον στο διεθνές δίκαιο της θάλασσας. Άλλωστε η Λιβύη έχει ένα ιδιαίτερο καθεστώς σε ότι αφορά το δίκαιο της θάλασσας, Το έχει υπογράψει αλλά δεν το έχει κυρώσει άρα δεν έχει ολοκληρώσει τη διαδικασία με την οποία παράγει έννομα αποτελέσματα στο εσωτερικό της. Όμως έχει προσφύγει με συνυποσχετικό δύο φορές στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για ζητήματα που αφορούν οριοθετήσεις, μία με τη Μάλτα και μία με την Τυνησία.
Στο αμέσως επόμενο διάστημα η απάντηση της Αθήνας στον ΟΗΕ
«Η Ελλάδα θα απαντήσει σε αυτές τις δύο ρηματικές διακοινώσεις με βάση αμιγώς νομικά επιχειρήματα το αμέσως επόμενο διάστημα. Η Ελλάδα επεξεργάζεται ήδη σε συνεργασία με ειδική νομική υποστήριξη τις απαντήσεις.
Όπως επισημαίνουν, οι ρηματικές διακοινώσεις έχουν μία μεγαλύτερη αξία από μία απλή ανακοίνωση αλλά δεν παράγουν άμεσο έννομο αποτέλεσμα.
«Το ότι έστειλε ρηματικές διακοινώσεις η Λιβύη δεν σημαίνει ότι έγιναν δεκτές οι αξιώσεις της. Η απάντηση έχει μία αξία όπως και η ίδια η ρηματική διακοίνωση γιατί εάν υπάρξει μια δικαστική διαμάχη το τι έχει καταγράψει επισήμως σε μία ρηματική διακοίνωση μία χώρα, αποτελεί ένα τεκμήριο το οποίο θα λάβει υπ όψιν το δικαστήριο», αναφέρουν διπλωματικές πηγές.
Τα επόμενα βήματα με την Λιβύη
Η Ελλάδα την τελευταία διετία οικοδόμησε μία σχέση και με τις δύο πλευρές της Λιβύης ενεργοποιώντας πλήρως την πρεσβεία στην Τρίπολη και το Προξενείο στην Βεγγάζη, εκκίνησαν οι διπλωματικές επαφές μεταξύ των αντιπροσωπειών και των αντίστοιχων Αρχών των δύο πλευρών όπου υπήρξαν διαβουλεύσεις.
Όλο αυτό κορυφώθηκε και με τις δύο επισκέψεις του Γιώργου Γεραπετρίτη τις οποίες η Αθήνα χαρακτήρισε ικανοποιητικές γιατί υπήρξε σε υψηλό επίπεδο ηγεσίας εκπροσώπηση και από τις δύο πλευρές.
Υπενθυμίζεται ότι οι συζητήσεις οι οποίες έγιναν περιλάμβαναν τρία επίπεδα, τα ζητήματα θαλασσίων ζωνών, το μεταναστευτικό και τη διμερή συνεργασία.
Σε ό,τι αφορά το θέμα των θαλασσίων ζωνών συζητήθηκε ό,τι έχει να κάνει και με το τουρκολιβυκό μνημόνιο με θετικό στοιχείο το γεγονός ότι η Ανατολική Λιβύη έχοντας μη κυρώσει προς ώρας το παράνομο τουρκολιβυκό έχει επιδείξει μία θέση υπερ του διεθνούς δικαίου, ενώ για την ώρα δεν έχει υπάρξει καμία εξέλιξη ως προς την κύρωσή του.
Άλλωστε ο ΥΠΕΞ στην επίσκεψή του έθεσε τα ζητήματα τα οποία προκύπτουν από το τουρκολιβυκό μνημόνιο το οποίο είναι και η πηγή των προβλημάτων Ελλάδας- Λιβύης και συμφωνήθηκε να γίνουν στο μέλλον τεχνικές συζητήσεις για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών Ελλάδας – Λιβύης.
Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα είχε φτάσει αρκετά κοντά στην οριοθέτηση ΑΟΖ με την Λιβύη το 2010, αυτή ωστόσο δεν προέκυψε και ακολούθησε το τουρκολιβυκό μνημόνιο και στα όσα έχουν συμβεί τους τελευταίους μήνες.
Ωστόσο διπλωματικές πηγές αναφέρουν ότι «δεν μπορούν να λυθούν μέσα σε ένα μήνα προβλήματα με την Λιβύη τα οποία εκκρεμούν εδώ και 25 χρόνια».
Προς… Σεπτέμβριο το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας
Και ενώ οι εξελίξεις στη Λιβύη προσθέτουν νέους παράγοντες στην ήδη περίπλοκη εξίσωση της Ανατολικής Μεσογείου, φαίνεται πως έχει αρχίσει να μετρά αντίστροφα ο χρόνος για το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας (ΑΣΣ) το οποίο δεν αποκλείεται να γίνει αυτό τον Σεπτέμβριο.
Όμως η δύσκολη εξίσωση είναι ποια θέματα θα βρεθούν επί τάπητος.
Διπλωματικές πηγές αναφέρουν ότι «η Ελλάδα εξακολουθεί να πιστεύει ότι πρέπει να υπάρχει ένας δρόμος συνεννόησης με την Τουρκία. Είναι μία γειτονική χώρα, μας ενώνει η γεωγραφία και έχουμε καταφέρει σημαντικά πράγματα το τελευταία δύο χρόνια. Λόγω της πυκνότητας του χρόνου αλλά και λόγω των γεγονότων τα οποία τρέχουν με πολύ μεγάλη ταχύτητα το τελευταίο χρονικό διάστημα είναι καλό να θυμόμαστε τις 7000 τουρκικές παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου, τις αυξημένες μεταναστευτικές ροές, το κλίμα εχθροπάθειας και μισαλλοδοξίας και των δηλώσεων που υπήρχαν. Αυτά όλα έχουν περιοριστεί δραστικά, δεν έχουμε όμως την ψευδαίσθηση ότι θα καταφέρουμε ξαφνικά να λύσουμε σε δύο χρόνια ότι δεν έχει λυθεί δεκαετίες», σημειώνουν χαρακτηριστικά.
Οι κόκκινες γραμμές των δύο πλευρών παραμένουν
«Όμως είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι μπορούμε διαφωνώντας να βρίσκουμε τρόπους να μην οδηγούμαστε σε κρίσεις. Οι κόκκινες γραμμές των δύο πλευρών παραμένουν. Αυτή ήταν η κατανόηση εξ αρχής. ότι οι κόκκινες γραμμές δεν θα αλλάξουν» υπογραμμίζουν από την Βασ. Σοφίας.
Για την Αθήνα το επόμενο μεγάλο βήμα θα ήταν η συζήτηση για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών με την Ελλάδα να είναι δεκτική στη συζήτηση.
«Ενόσω η παρούσα κατάσταση διαμορφώνει ένα πλαίσιο σχετική ησυχίας στις σχέσεις των δύο γειτονικών χωρών και πρόληψης κρίσεων η πραγματικά μακρά ειρήνη στην περιοχή θα προέλθει μόνον εάν έχουμε οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Όμως αυτή τη στιγμή δεν διαφαίνεται στο άμεσο μέλλον εκκίνηση τέτοιας συζήτησης γιατί παραμένει η επί της αρχής διαφοράς σε ό,τι αφορά το εύρος της συζήτησης δηλαδή το γεγονός ότι η Ελλάδα βλέπει μία μόνο διαφορά (ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα) και η Τουρκία ένα «πακέτο» προβλημάτων», τονίζουν ωστόσο πως «θα ήταν όμως ευχής έργο να μπορέσουμε να το διαχειριστούμε. Γιατί αυτή είναι η συνθήκη μακράς ευημερίας στη σχέση μας».
Η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ θα γίνει
Η ίδια πηγή εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας- Κύπρου θα πραγματοποιηθεί και προσέθεσε ότι δεν μπορεί γίνει ηλεκτρική διασύνδεση των Κατεχόμενων με την Τουρκία.
Αναφορικά με την ενδεχόμενη συνεργασία ΕΕ σε θέματα άμυνας με την Τουρκία, η ίδια πηγή σημείωσε ότι η Τουρκία έχει αναβαθμίσει την αμυντική βιομηχανία και αυτό το γεγονός δίνει πλεονέκτημα σε όποια χώρα έχει αμυντική βιομηχανία.
«Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οποιοσδήποτε μπορεί να συμμετέχει απρόσκοπτα σε ευρωπαϊκά προγράμματα. Δεν πρόκειται να συναινέσουμε σε καμία συμφωνία με τρίτη χώρα που βλάπτει τα εθνικά μας συμφέροντα», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Η γεωπολιτική εξίσωση στην Ανατολική Μεσόγειο παραμένει σύνθετη και εύθραυστη, με την Ελλάδα να επιδιώκει τη διαφύλαξη της σταθερότητας μέσω της προσήλωσης στο Διεθνές Δίκαιο, παρά τις διαρκείς προκλήσεις που προκύπτουν από τις κινήσεις της Τουρκίας και της Λιβύης.
Οι συνεχιζόμενες διαβουλεύσεις με τη Λιβύη, η ενίσχυση των διαύλων επικοινωνίας με την Τουρκία και οι ενεργειακές εξελίξεις, διαμορφώνουν ένα σκηνικό όπου η Ελλάδα καλείται να επιδείξει διπλωματική αποφασιστικότητα. Η μακρά ειρήνη και η ευημερία στην περιοχή θα εξαρτηθούν τελικά από την πολιτική βούληση όλων των εμπλεκόμενων πλευρών να προχωρήσουν σε δίκαιες συμφωνίες οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών, αποφεύγοντας μονομερείς ενέργειες που υπονομεύουν τη σταθερότητα.
