Από την έντυπη έκδοση
Άρθρο της Νέγια Νερσισγιάν* και του Λ. Ράνταλ Ρέι*
* Η Νέγια Νερσισγιάν είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Οικονομικών στο κολέγιο Franklin & Marshall.
* Ο Λ. Ράνταλ Ρέι είναι καθηγητής Οικονομικών στο κολέγιο Bard και ανώτερος ερευνητής στο Ινστιτούτο Levy Economics.
Η σύγχρονη νομισματική θεωρία (Μodern Μonetary Τheory, MMT) έχει τραβήξει μία άνευ προηγουμένου προσοχή τώρα που οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής λαμβάνουν έκτακτα μέτρα οικονομικής πολιτικής για να καταπολεμήσουν την πανδημία του Covid-19. Συζητώντας την προσέγγιση «οτιδήποτε χρειασθεί» της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, ο Τζο Κέρνερ του CNBC κατέληξε πρόσφατα στο συμπέρασμα ότι «όλοι τώρα είμαστε MMTers».
Και σε ένα πρόσφατο σχόλιο, ο Ουίλεμ H. Μπούιτερ του πανεπιστημίου Κολούμπια ισχυρίσθηκε ότι «μεγάλο μέρος της ανταπόκρισης των ΗΠΑ [στην πανδημία] θα έρθει με τη μορφή “χρημάτων από ελικόπτερο”, μία εφαρμογή της MMT στην οποία η κεντρική τράπεζα χρηματοδοτεί ένα δημοσιονομικό κίνητρο με την αγορά δημόσιου χρέους που εκδίδεται, για τη χρηματοδότηση φορολογικών ελαφρύνσεων ή αυξήσεων των δημοσίων δαπανών».
Όπως δείχνουν αυτές οι παρατηρήσεις, πολλοί σχολιαστές φαίνεται να βλέπουν τη MMT ως ένα απλό σχέδιο για την έκδοση χρήματος, το οποίο είτε θα στέλνεται ως μετρητά στους Αμερικανούς μέσω πίστωσης από το Κογκρέσο είτε θα παρέχεται ως ρευστότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές μέσω των ενεργειών της Fed. Με την πρόσφατη έγκριση στις ΗΠΑ ενός πακέτου διάσωσης 2,3 τρισ. δολαρίων, υποτίθεται ότι τώρα δεσμευόμαστε σε αυτό που ο Μπούιτερ αποκαλεί «ένα τεράστιο πείραμα με μία μέχρι τώρα ανορθόδοξη» MMT.
Αυτά τα σχόλια είναι όλα λάθος. Η MMT δεν υποστηρίζει ποσοτική χαλάρωση (QE), ούτε «συνταγογραφεί ρίψεις ελικοπτέρου», για τον απλό λόγο ότι δεν υφίσταται εναλλακτική «χρημάτων από ελικόπτερο» αναφορικά με τη χρηματοδότηση ενός πακέτου δημοσιονομικών κινήτρων. Αντ’ αυτού, αυτό που κάνει η MMT είναι να περιγράφει πως μια κυβέρνηση που εκδίδει το δικό της νόμισμα ξοδεύει, φορολογεί και πωλεί ομόλογα φυσικά. Με τον τρόπο αυτό, η θεωρία δείχνει ότι μία κυβέρνηση όπως αυτή των ΗΠΑ δεν αντιμετωπίζει στην πραγματικότητα οικονομικούς περιορισμούς.
Υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας, το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ (το σκέλος δαπανών της κυβέρνησης) και η Fed (η τράπεζα της κυβέρνησης) συντονίζονται έτσι ώστε το υπουργείο Οικονομικών να μπορεί να δαπανήσει και να φορολογήσει τα εγκεκριμένα ποσά. Ενώ το Κογκρέσο διαθέτει τα κεφάλαια, η Fed διασφαλίζει ότι οι λογαριασμοί του υπουργείου Οικονομικών είναι εντάξει και ότι οι δημοπρασίες ομολόγων συνεχίζονται χωρίς προβλήματα.
Ωστόσο, η Fed είναι επίσης η τράπεζα των τραπεζών, οπότε λαμβάνει μέτρα για να διασφαλίσει ότι οι δαπάνες και η φορολόγηση του Δημοσίου δεν θα διαταράξουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα. (Καθώς οι πληρωμές μετακινούνται από και προς τους ιδιωτικούς τραπεζικούς λογαριασμούς, υπάρχει πάντα η πιθανότητα οι τράπεζες να αντιμετωπίσουν ελλείψεις ή να πλημμυρίσουν από αποθεματικά.) Και πάλι, αυτή η ανάλυση είναι περιγραφική: απλώς εξηγεί πώς λειτουργεί η κυβέρνηση και πώς θα δαπανηθούν τα 2,3 τρισ. δολάρια.
Το υπουργείο Οικονομικών θα εκδώσει ομόλογα και μετά θα τα πουλήσει μέσω δημοπρασιών. Η Fed, ως συνήθως, θα διασφαλίσει, είτε μέσω δανεισμού είτε με δικές της αγορές, ότι υπάρχει επαρκής προσφορά αποθεματικών στο σύστημα για την πληρωμή των πρόσφατα εκδοθέντων ομολόγων. (Πράγματι, η Fed είχε ήδη δεσμευθεί να αγοράσει ομόλογα ακόμη και πριν το Κογκρέσο περάσει το νομοσχέδιο δαπανών.) Οι κύριοι dealers (οι εγκεκριμένες τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα) που απαιτείται να συμμετάσχουν σε τέτοιες δημοπρασίες θα συνεχίσουν να το κάνουν.
Με άλλα λόγια, όλα θα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο όπως όταν δεν υφίσταται κατάσταση πανδημίας ή εθνικής έκτακτης ανάγκης. Σε κανένα σημείο κανείς δεν θα ενεργοποιεί το «εθνικό τυπογραφείο» ή θα κάνει «ρίψεις ελικοπτέρου». Το ερώτημα λοιπόν είναι τι σημαίνει «εκτύπωση χρήματος» στο πλαίσιο του σύγχρονου νομισματικού συστήματος. Οι σχολιαστές που χρησιμοποιούν μια τέτοια ρητορική αναφέρονται στους τραπεζικούς λογαριασμούς πιστώσεων της Fed εκ μέρους του υπουργείου Οικονομικών χωρίς νέες εκδόσεις ομολόγων – δηλαδή, χωρίς να εξαντληθούν τα αποθεματικά από το σύστημα.
Ανεξάρτητα από τη αντίθεση των ειδικών, μια τέτοια ενέργεια από πλευράς κυβέρνησης δεν είναι μεγάλη υπόθεση. Είτε σε κανονικές περιόδους είτε σε περιόδους κρίσης, οι πωλήσεις ομολόγων του Δημοσίου δεν αποτελούν δανειοληπτική πράξη.
Αντίθετα, χρησιμοποιούνται για να διατηρήσουν τα επιτόκια ψηλά. Αυτό το βασικό γεγονός γίνεται εύκολα κατανοητό όταν πρόκειται για τη Fed, η οποία η ίδια είπε ότι οι αγορές ομολόγων είναι μια πράξη συντήρησης των επιτοκίων. Και επειδή η Fed πληρώνει πλέον τόκους στα αποθεματικά, οι αποθεματικοί λογαριασμοί της μπορούν να λειτουργήσουν ως υποκατάστατο των εκδόσεων ομολόγων, τουλάχιστον αναφορικά με τη διατήρηση των επιτοκίων. Μπορεί να υφίστανται ακόμη λόγοι για το υπουργείο Οικονομικών να εκδίδει ομόλογα, όπως η παροχή προσοδοφόρων περιουσιακών στοιχείων σε νοικοκυριά και ασφαλή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όμως η χρηματοδότηση των δαπανών του υπουργείου Οικονομικών δεν είναι ένας από τους λόγους αυτούς.
Αυτό που όντως «συνταγογραφεί» η MMT δεν έχει καμία σχέση με την αποστολή «μετρητών» στους πολίτες ή στις τράπεζες. Η Fed δεν «εφαρμόζει MMT» με ένα πρόγραμμα QE ή όταν δανείζει εκατοντάδες δισ. σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η MMT υπογραμμίζει απλώς το γεγονός ότι η Fed δεν αντιμετωπίζει οικονομικούς περιορισμούς στην ικανότητά της να αγοράζει περιουσιακά στοιχεία ή να δανείζει, δεν ακολουθεί καμία συγκεκριμένη δράση προς αυτή την κατεύθυνση – και μάλιστα είναι σκεπτική σε αυτές τις πολιτικές.
Εάν υπάρχει κάποια μορφή MMT στο πακέτο διάσωσης της κυβέρνησης των ΗΠΑ, είναι το γεγονός ότι δεν «πληρώνεται» γι’ αυτό. Οι υποστηρικτές της MMT επιμένουν πάντοτε ότι πρέπει να σταματήσουμε να προσθέτουμε τέτοιες προοπτικές -αυξημένους φόρους ή περικοπές δαπανών κάπου αλλού («PAYGO offset»)- στα νομοσχέδια δαπανών. Η κατάργηση τέτοιων συνθηκών μπορεί ή μπορεί και όχι να αυξήσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού. Όμως, ανεξάρτητα από το δημοσιονομικό αποτέλεσμα, οι δαπάνες θα έχουν πάντα τη μορφή πληρωμών που πραγματοποιεί η Fed για λογαριασμό του υπουργείου Οικονομικών. Δεν απαιτείται έκδοση χρήματος ή φορολογικές αποδείξεις.
Οπότε, τι «συνταγογραφεί» η MMT; Αναφορικά με συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής, οι οικονομολόγοι της MMT έχουν υποστηρίξει από καιρό την ιδέα ενός καθολικού, ομοσπονδιακού χρηματοδοτούμενου προγράμματος εγγύησης θέσεων εργασίας, το οποίο θα λειτουργούσε ως μακροοικονομικός σταθεροποιητής σε περιόδους κρίσης. Οι θέσεις εργασίας, όχι τα μετρητά, είναι η απάντηση της MMT στην οικονομική ύφεση. Ζητά να μεταφερθούν οι μισθοδοσίες στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, να επιστρέψουν οι παραλήπτες στην εργασία (για την αντιμετώπιση της κρίσης, όταν μπορεί να γίνει με ασφάλεια) και να επιτραπεί στον ιδιωτικό τομέα να τους προσλάβει καθώς η οικονομία ανακάμπτει.
Οι υποστηρικτές της MMT υποστήριζαν πάντοτε ότι οι κρατικές δαπάνες περιορίζονται μόνο από τη διαθέσιμη οικονομική δυνατότητα. Οι ΗΠΑ σπάνια επιτυγχάνουν τέτοιους πραγματικούς περιορισμούς δαπανών σε κανονικούς καιρούς και στην περίπτωση της τρέχουσας κρίσης, ο περιορισμός που αντιμετωπίζουμε έρχεται με τη μορφή ενός μαζικού σοκ στην προσφορά. Αλλά αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανεπαρκή ετοιμότητα για ενδεχόμενες καταστροφές. Εάν δεν υπάρχουν νοσοκομειακά κρεβάτια για τη περίθαλψη ασθενών, οι περισσότερες δαπάνες δεν θα βοηθήσουν.
Στον βαθμό που οι ΗΠΑ είναι περιορισμένες στην αντιμετώπιση αυτής της κρίσης, η αδυναμία χρηματοδότησης των κρατικών δαπανών δεν θα είναι ποτέ η αιτία για τον περιορισμό αυτό. Μόλις ξεπεράσουμε την άμεση απειλή για την υγεία μας από την πανδημία, πρέπει να συγκρατήσουμε τις δαπάνες της κυβέρνησης για να προετοιμαστούμε για την επόμενη κρίση και να αντισταθούμε σε όλες τις εκκλήσεις για περιορισμό των προϋπολογισμών και στην αρρωστημένη άποψη ότι για την αποπληρωμή του χρέους απαιτείται δημοσιονομική λιτότητα.
Copyright: Project Syndicate, 2020
www.project-syndicate.org
