Η ανακοίνωση νέας εμπορικής συμφωνίας ανάμεσα στην Ινδία και τη Ρωσία στις 21 Αυγούστου, μου θύμισε μια φιλική συνάντηση που είχα με στέλεχος της πρεσβείας των ΗΠΑ στο Νέο Δελχί τον περασμένο Μάρτη.
Απολαμβάνοντας ένα συναρπαστικό δειλινό στην ινδική πρωτεύουσα σε ένα πολυτελές καφέ με θέα μια πανέμορφη λίμνη, η συζήτησή μας περιστράφηκε γύρω από ποικίλα θέματα και κατέληξε στην προτροπή του Αμερικανού διπλωμάτη πως «ό,τι και αν γίνει, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να χάσουμε την Ινδία».
Οι δασμοί Trump και οι ινδο–αμερικανικές σχέσεις
Παραδόξως, μια σειρά γεγονότων, ειδικά ύστερα από το αποτρόπαιο τρομοκρατικό χτύπημα στο Pahalgam στις 22 Απριλίου, φαίνονται να έχουν διασαλεύσει τις σχέσεις Ινδίας– ΗΠΑ και δεν αποτελούν θετικό οιωνό σε μια περίοδο καθοριστικών γεωπολιτικών ανακατατάξεων.
Στις 5 και 6 Αυγούστου διοργανώθηκε συνάντηση στο Νέο Δελχί με αντικείμενο τον Οικονομικό Διάδρομο Ινδίας–Μέσης Ανατολής–Ευρώπης (India–Middle East–Europe Economic Corridor/IMEC). Στη συνάντηση συμμετείχαν εκπρόσωποι των ΗΠΑ και χωρών της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης. Μερικές ώρες ύστερα από την ολοκλήρωσή της, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump εξέδωσε εκτελεστικό διάταγμα σύμφωνα με το οποίο προστίθεντο επιπλέον δασμοί της τάξης του 25% σε αγαθά προερχόμενα από την Ινδία, δηλαδή συνολικά 50% – οι υψηλότεροι σε σύγκριση με εκείνους που έχει επιβάλει σε όλους τους άλλους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ. Οι δασμοί ήρθαν ως κεραυνός εν αιθρία και αιφνιδίασαν την ινδική ηγεσία.
Η στρατηγική χρήση των δασμών ως μοχλού οικονομικής και διπλωματικής πίεσης είναι ένα από τα βασικά όπλα στη φαρέτρα του κου Trump. Στην περίπτωση της Ινδίας, απώτερος στόχος είναι να συνετισθεί η πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου και να διακόψει την προμήθεια αργού πετρελαίου από τη Ρωσία.
Δεν είναι σαφές σε ποιον βαθμό η απόφαση του κου Trump υπαγορεύτηκε από την πεποίθηση ότι η Ινδία θα υποχρεωθεί να ευθυγραμμιστεί με τις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ ή μπορεί να αποκωδικοποιηθεί ως τέχνασμα προκειμένου να δοκιμασθούν οι αντιδράσεις και οι αντοχές της Ινδίας. Oι δασμοί, πέρα από τις επιπτώσεις που θα έχουν στις διμερείς εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών, ερμηνεύτηκαν ως σημαντική πρόκληση για το γόητρο της Ινδίας, η οποία θεωρεί ότι ανήκει πια στη λίγκα των κομβικών παικτών της γεωπολιτικής σκακιέρας.
Κάτι παρόμοιο συνέβη και με την αξίωση του κου Τrump να πιστωθεί τον τερματισμό στις 10 Μαΐου των εχθροπραξιών μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, οι οποίες ξέσπασαν ύστερα από την τρομοκρατική επίθεση στο Pahalgam. Η ινδική πλευρά διακήρυξε ότι δεν έχει ούτε πρόκειται να αποδεχτεί κανενός τύπου διαμεσολάβηση, κάτι που η αμερικανική κυβέρνηση εξέλαβε ως προσπάθεια υποτίμησης της εμπλοκής της στην επίλυση της κρίσης. Στις 18 Ιουνίου, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ προέβη στην ασυνήθιστη χειρονομία να φιλοξενήσει στον Λευκό Οίκο τον αρχηγό των πακιστανικών ενόπλων δυνάμεων, Στρατάρχη Syed Asim Munir. Η συνάντηση του κου Trump με τον ισχυρότερο άνδρα του Πακιστάν κεκλεισμένων των θυρών εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τη στάση που θα τηρήσουν οι ΗΠΑ σε ενδεχόμενη νέα στρατιωτική αντιπαράθεση Ινδίας– Πακιστάν.
Η ψύχρανση των ινδο–αμερικανικών σχέσεων με αφορμή το νέο καθεστώς δασμών ακυρώνει όσες προσπάθειες έχουν καταβληθεί να γεφυρωθούν οι διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες: οι στενοί δεσμοί μεταξύ Ινδίας και Ρωσίας, η χλιαρή στάση της Ινδίας απέναντι στην Κίνα, ακόμα και η αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας το 2023 σε αμερικανικό έδαφος του Gurpatwant Singh Pannun, σημαίνουσας φυσιογνωμίας του αυτονομιστικού κινήματος Khalistan, από πρώην στέλεχος των ινδικών μυστικών υπηρεσιών.
Οι πρώτες αντιδράσεις της Ινδίας
Με τη νέα δασμολογική πολιτική του Προέδρου Trump, ο Ινδός Πρωθυπουργός Narendra Modi βρίσκεται μεταξύ Σκύλλας και τη Χάρυβδης, δηλαδή:
(1) άμεση αναδίπλωση και αλλαγή πλεύσης σε ό,τι αφορά την ενεργειακή συνεργασία με τη Ρωσία και κατ’ επέκταση τον πόλεμο στην Ουκρανία. Μια τέτοια απόφαση θα επέφερε ένα ανεπανόρθωτο πλήγμα στο κύρος του· και
(2) την επιλογή να μην υποκύψει στους αμερικανικούς εκβιασμούς. Αυτό το σενάριο θα διακύβευε την εμβάθυνση των εμπορικών και αμυντικών σχέσεων με τις ΗΠΑ καθώς και την περαιτέρω ανάπτυξη της βιομηχανίας στο εσωτερικό της Ινδίας.
Πάντως, στις 23 Αυγούστου στο Ecomic Times World Leaders Forum 2025, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Νέο Δελχί, ο Ινδός Υπουργός Εξωτερικών Δρ. Subrahmanyam Jaishankar τόνισε με στόμφο ότι η αγορά ρωσικού πετρελαίου εξυπηρετεί εθνικά συμφέροντα και ότι η χώρα του δεν έχει καμία απολύτως πρόθεση να απεμπολήσει την αυτονομία της στη λήψη αποφάσεων. Συνάμα, οι ΗΠΑ ρίχνουν νερό στο μύλο μιας υπολογίσιμης μερίδας κυβερνητικών στελεχών και κρατικών αξιωματούχων, ιδιαίτερα ορισμένων παλαιάς κοπής, οι οποίοι τρέφουν συμπάθεια προς τη Ρωσία και βλέπουν τις ΗΠΑ με καχυποψία, κατηγορώντας τες για στυγνή υποκρισία δεδομένου μάλιστα ότι αντιμετωπίζουν με επιείκεια την Κίνα, η οποία είναι επίσης ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς ρωσικού πετρελαίου.
Οι ευρύτερες επιπτώσεις των δασμών
Η Ινδία αποκλίνει από τη Ρωσία ως προς το ότι δεν έχει συνταχθεί με την ακραιφνή αντι-δυτική ρητορική της δεύτερης και ότι απλά επιδιώκει να διαφοροποιηθεί από το μπλοκ των δυτικών κρατών και να καλλιεργήσει ένα διακριτό προφίλ. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια έχει περιορίσει την εξάρτησή της από τους ρωσικούς στρατιωτικούς εξοπλισμούς εξασφαλίζοντας άλλους προμηθευτές. Παρ’ όλα αυτά, η Ρωσία συνεχίζει να κατέχει προνομιακή θέση στο συνειδησιακό των Ινδών: η Σοβιετική Ένωση προσέφερε σταθερή υποστήριξη στην Ινδία στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών· τη συνέδραμε σε κρίσιμες φάσεις της ιστορίας της, όπως ο Ινδο–Πακιστανικός Πόλεμος του 1971 (Πόλεμος Απελευθέρωσης του Μπαγκλαντές)· τόσο η Σοβιετική Ένωση όσο και αργότερα η Ρωσία της παρείχαν γενναιόδωρα τεχνογνωσία σε διάφορους τομείς.
Ανεξάρτητα από την τροπή που θα λάβει η υπόθεση των δασμών, η Ινδία έχει σαφή επίγνωση και προβάλει ολοένα και με πιο εμφατικό τρόπο το στάτους της ως ανερχόμενης υπερδύναμης. Τυχόν όξυνση της αντιπαλότητας με τις ΗΠΑ θα τη φέρει πιο κοντά στη Ρωσία και, συνακολούθα, την Κίνα. Παράλληλα, θα την ωθήσει στην ταχύτερη υλοποίηση πρωτοβουλιών, όπως ο IMEC, για αρκετές από τις οποίες, ωστόσο, είναι αναγκαία η συμβολή των ΗΠΑ.
Τέλος, η ένταση ανάμεσα στο Νέο Δελχί και την Ουάσιγκτον θα μπορούσε να έχει ευρύτερο αντίκτυπο, με φόντο, για παράδειγμα, την πρόσφατη επιδείνωση των σχέσεων ΗΠΑ–Βενεζουέλας. Αυτό είναι πολύ πιθανό όσο η Ινδία φιλοδοξεί να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε φόρα, όπως οι BRICS, και στον Παγκόσμιο Νότο γενικότερα – στο πλαίσιο μιας πολυμερούς (multilateral) εξωτερικής πολιτικής, την οποία οι ΗΠΑ είτε αδυνατούν να κατανοήσουν στην ολότητά της είτε δεν είναι έτοιμες να αποδεχτούν. Σε έναν κόσμο, ο οποίος χαρακτηρίζεται από εύθραυστες γεωπολιτικές ισορροπίες και φαντάζει ολοένα και περισσότερο σαν υαλοπωλείο, οποιοσδήποτε ταύρος ή ελέφαντας θα ήταν κάτι που όλοι απεύχονται.
*Ο Βασίλειος Σύρος δραστηριοποιείται ως επίτιμος εντεταλμένος στο National Maritime Foundation, την πιο σημαντική ινδική δεξαμενή σκέψης και προβληματισμού στον τομέα της ναυτικής πολιτικής
