Ένα ερώτημα που θα φαινόταν παράλογο πριν από μια δεκαετία, γίνεται ολοένα και πιο διαδεδομένο: Υπάρχει κινδυνος να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος στην Ευρώπη; Και μάλιστα στη Δυτική;
Η Γηραιά Ηπειρος μπορεί να είναι σε γεωπολιτική αδυναμία και οικονομική δυσανεξία -με ευθύνη, κυρίως των ηγετών της- αλλά θεωρείται ένα ασφαλές μέρος.
Μακριά από τους εμφύλιους πολέμους που μαστίζουν την Αφρική και άλλα μέρη του «παγκόσμιου Νότου».
Το τελευταίο διάστημα όμως η κοινωνική πόλωση έχει οξυνθεί, με επίκεντρο το Μεταναστευτικό.
Βίαιες συγκρούσεις κατά της μετανάστευσης έχουν ξεσπάσει από την Ισπανία έως την Ιρλανδία και την Πολωνία. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι οι συγκρούσεις αυτές δεν θα γίνουν πιο συχνές τα επόμενα χρόνια.
Το πρόβλημα δεν είναι αυτή καθαυτή μετανάστευση, αλλά ο τρόπος με τον οποίο έχει αντιμετωπιστεί.
Παράλληλες κοινωνίες
Γιατί, αντί για αφομοίωση των μεταναστών, βλέπουμε την άνοδο παράλληλων κοινωνιών και την διάβρωση της κοινωνικής συνοχής.
Οι Ευρωπαίοι δεν βιώνουν μια εξέλιξη των κοινωνιών τους, αλλά έναν αναγκαστικό μετασχηματισμό με τον οποίο όλο και περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται περιθωριοποιημένοι.
Τον κώδωνα του κινδύνου δεν κρούει κάποιος ακροδεξιός λαϊκιστής ή φανατικός δημαγωγός των μέσων ενημέρωσης, αλλά καθηγητής Πολεμικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου, Ντέιβιντ Μπέτζ.
Ιδεολογική αριθμητική
Μιλώντας στην Berliner Zeitung , o βρετανός καθηγητής και συγγραφέας κάνει μάλιστα μια ιδεολογική αριθμητική: « Η πιθανότητα εμφυλίου πολέμου ή συνθηκών που μοιάζουν με εμφύλιο στις δυτικές κοινωνίες, είναι πλέον πάνω από 50%», λέει.Αποκαλεί μάλιστα αυτή την εκτίμηση …συντηρητική.
Ο καθηγητής Μπετζ βασίζει την εκτίμησή του σε δεκαετίες ακαδημαϊκής μελέτης της ανατομίας του πολέμου . Και απλώς εξετάζει μια πιθανή ακολουθία γεγονότων. «Δεν έχω όπλα ούτε χτίζω φρούρια. Η δουλειά μου είναι να κατανοώ και να μιλάω δημόσια για αυτούς τους κινδύνους», τονίζει.
Κατακερματισμός της κοινωνίας
Οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, για να δανειστούμε μια φράση του Μπετζ, βρίσκονται σε «μια εκρηκτική διαμόρφωση». Στις ρίζες αυτής της αστάθειας είναι αυτό που αποκαλεί «κατακερματισμό».
Αυτό το φαινόμενο περιγράφει κοινωνίες που είναι διασπασμένες σε αυτοπροσδιοριζόμενα μπλοκ, ολοένα και περισσότερο κατακερματισμένες, ανάμεσα σε εθνοτικές, πολιτισμικές ή ιδεολογικές γραμμές.
Οι παλιές μέθοδοι για την αντιμετώπιση των αναταραχών – οι δαπάνες για την κοινωνική πρόνοια, η κατευναστική ρητορική -δεν λειτουργούν. Κυρίως γιατί τα χρήματα έχουν τελειώσει. ‘Η διοχετεύονται αλλού- στην πολεμική προετοιμασία, για παράδειγμα. Οι εξωτερικές κρίσεις, από την Ουκρανία μέχρι τη Μέση Ανατολή, επιταχύνουν αυτή την εξέλιξη.
Αποκομμένες ελίτ
Στη Δύση, αυτή η κατάσταση δεν εμφανίστηκε ξαφνικά. Είναι αποτέλεσμα δεκαετιών πολιτικής μηχανικής από μια αποκομμένη από την επαφή, μετα-εθνική ελίτ. Μια ελίτ που δεν συμμερίζεται πλέον τις ανησυχίες των ψηφοφόρων της ούτε τις κατανοεί. Για πρώτη φορά από την αυγή της βιομηχανικής εποχής, τα παιδιά στη Δύση είναι φτωχότερα από τους γονείς τους. Κερδίζουν λιγότερα, κατέχουν λιγότερα και αντιμετωπίζουν πιο ζοφερές προοπτικές για συντάξεις ή ιδιόκτητη κατοικία.
Τρεις παράγοντες
Ο καθηγητής Μπετζ εντοπίζει τρεις βασικούς παράγοντες: την κοινωνική πόλωση , τη μείωση του πλειοψηφικού μέχρι σήμερα πληθυσμού και την κατάρρευση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς . «Η πόλωση έχει γίνει ζήτημα ταυτότητας και συμμετοχής σε ομάδες, δεν είναι πλέον πολιτικού περιεχομένου», εξηγεί, αναφέροντας το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου «ένα αναπτυσσόμενο μουσουλμανικό πολιτικό κίνημα επικεντρώνεται σε διεθνή ζητήματα, όπως η Γάζα, παραμελώντας την εσωτερική πολιτική της Βρετανίας».
Αυτό, σύμφωνα με τον Μπετζ, είναι σύμπτωμα μιας πολιτικής στην οποία «η ταυτότητα είναι πιο σημαντική από οτιδήποτε άλλο». Η υποβάθμιση αναφέρεται στην απώλεια του status του σημερινού πληθυσμού στην Ευρώπη. «Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, ο ιθαγενής πληθυσμός θα γίνει μειονότητα μέσα σε μια γενιά», λέει ο Μπετζ , αναφέροντας το 2060 ως την εκτιμώμενη ημερομηνία για το Ηνωμένο Βασίλειο.
Σημειώνει ωστόσο ,ότι « η μαζική μετανάστευση δεν είναι σχέδιο του λαού, αλλά των ελίτ . Δεν υπήρξε ποτέ εκλογή στις οποίες οι πολίτες επέλεξαν συνειδητά την απεριόριστη μετανάστευση».
Κατάρρευση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς
Ο τρίτος παράγοντας που υποδαυλίζει τον κίνδυνο εμφυλίου, είναι η κατάρρευση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. «Το κοινωνικό κεφάλαιο μιας κοινωνίας είναι η εμπιστοσύνη», λέει ο Μπετζ, αλλά «οι πολιτικοί, τα μέσα ενημέρωσης, η αστυνομία, η δικαστική εξουσία, ακόμη και οι εκκλησίες και η ιατρική έχουν χάσει την αξιοπιστία τους». Σε πολλές χώρες, «η εμπιστοσύνη στους πολιτικούς έχει μειωθεί σε μονοψήφια επίπεδα», ένα φαινόμενο που μειώνει δραστικά την ικανότητα ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων.
«Χωρίς εμπιστοσύνη, οι κοινωνίες μπορούν να «χρεοκοπήσουν» κοινωνικά», προειδοποιεί.
Η οικονομική κρίση
Οι οικονομικές κρίσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη ενισχύουν τον κίνδυνο. «Η παραγωγικότητα και η καινοτομία», δηλώνει, « έχουν μείνει στάσιμη εδώ και δεκαετίες, η γραφειοκρατία παραλύει την οικονομία και το δημόσιο χρέος αυξάνεται δυσανάλογα».
Και έχουμε το φαινόμενο «οι νέοι, να τιμωρούνται όσον αφορά το εισόδημα, την πρόσβαση στη στέγαση, την ικανότητα δημιουργίας οικογένειας και τις προοπτικές συνταξιοδότησης», παραβιάζοντας το «Δυτικό σύμφωνο» σύμφωνα με το οποίο κάθε γενιά πρέπει να ζει καλύτερα από την προηγούμενη.
Δύο πιθανές γραμμές σύγκρουσης
Ο Μπετζ σκιαγραφεί δύο πιθανές γραμμές σύγκρουσης σε έναν υποθετικό εμφύλιο πόλεμο: «Εθνικιστές εναντίον αντί-εθνικιστών, μια εξέγερση των «κυβερνώμενων» εναντίον των ελίτ που αλλάζουν τους κανόνες προς όφελός τους, και «ιθαγενείς» εναντίον νεοφερμένων». Η πρώτη θα μπορούσε να λάβει τη μορφή ενός «βρώμικου πολέμου», με «στοχευμένες δολοφονίες εναντίον μελών της ελίτ και αντίποινα από κρατικές ή ιδιωτικές δυνάμεις ασφαλείας». Η δεύτερη θα μπορούσε να οδηγήσει σε « μεγάλης κλίμακας αστική βία, αυξημένης με γεωμετρική πρόοδο σε σχέση με τα επεισόδια που έχουν ήδη παρατηρηθεί σε ορισμένες ευρωπαϊκές πόλεις.
Ο καθηγητής Μπετζ συγκρίνει ένα πιθανό σενάριο με την κατάρρευση της πρώην Γιουγκοσλαβίας , όπου «το 1990, το 90% των ανθρώπων θεωρούσαν τις σχέσεις μεταξύ των εθνοτήτων καλές, αλλά δύο χρόνια αργότερα, ξέσπασαν σφαγές και εθνοκάθαρση». Αυτή η ραγδαία επιδείνωση αποδίδεται στην προκατάληψη της κανονικότητας – το ψυχολογικό φαινόμενο που οδηγεί τους ανθρώπους να υποτιμούν την πιθανότητα καταστροφικών γεγονότων. Όπως λέει ο καθηγητής,«Πιστεύουμε ότι επειδή όλα λειτουργούν σήμερα, αύριο θα είναι το ίδιο».
