Αφορμή για το παρακάτω άρθρο, μου έδωσε το deal μεταξύ του «maga», όπως εξελίσσεται, Προέδρου των ΗΠΑ και της Ε.Ε. που εκπροσωπήθηκε από την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Καταρχήν μου θύμισε το ανέκδοτο του Χότζα με τον κακόμοιρο φτωχό υπήκοό του, που είχε περιορισμένο χώρο να μείνει αξιοπρεπώς με την οικογένειά του. Ο φουκαράς παραπονέθηκε στον Χότζα, εκείνος του συνέστησε να βάλει στο σπίτι του ό,τι ζώο είχε στην αυλή του και αφού έγινε το αδιαχώρητο, του συνέστησε να βγάλει πάλι τα ζώα στην αυλή. Και ω του θαύματος, η οικογένεια του «φουκαρά» ανέπνευσε. Κάθε ομοιότητα με τους αποδέκτες του 15% των δασμών καθόλου συμπτωματική.
Από τα βάθη των αιώνων, η πολιτική δεν έπαψε ποτέ να αλλάζει. Άλλαζαν τα πρόσωπα, οι εποχές και μαζί τους άλλαζε και ο τύπος του πολιτικού. Από τον στοχαστή της αρχαιότητας μέχρι τον επιχειρηματία του σήμερα, η εξέλιξη της πολιτικής ηγεσίας μοιάζει να ακολουθεί την ίδια την πορεία των κοινωνιών μας: από την αρετή, στη γνώση, στην καριέρα και τελικά στα μετρήσιμα αποτελέσματα.
1. Πολιτικός-Φιλόσοφος: Η εποχή της αρετής
Για τον Πλάτωνα, μόνο οι φιλόσοφοι μπορούσαν να κυβερνήσουν δίκαια. Όχι επειδή ήταν ηθικά ανώτεροι, αλλά γιατί κατανοούσαν το “αγαθό”. Ο ιδανικός ηγέτης ήταν κάποιος που δεν επιθυμούσε την εξουσία, αλλά αναγκαζόταν να την αναλάβει από καθήκον. Ιστορικές μορφές όπως ο Περικλής, με τον λόγο και το όραμά του για την Αθήνα, ή ο Μάρκος Αυρήλιος, που συνέδεσε τη στωική φιλοσοφία με την αυτοκρατορική διακυβέρνηση, υπήρξαν σύμβολα ενός ηθικού ιδανικού που μοιάζει μακρινό σήμερα.
2. Πολιτικός-Καθηγητής: Η εποχή της τεχνογνωσίας
Καθώς οι κοινωνίες γίνονταν πιο σύνθετες, ο πολιτικός δεν μπορούσε να βασίζεται μόνο στη ρητορική ή την αρετή. Έπρεπε να ξέρει. Έτσι εμφανίζεται ο τύπος του πολιτικού-διανοουμένου, του πανεπιστημιακού, του τεχνοκράτη, πόσω δε μάλλον αν κατείχε και την ρητορική ή ακόμα και λαϊκιστικά στοιχεία στην εκφορά του λόγου του. Ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Κώστας Σημίτης, για να μην πάμε μακριά, αντιπροσωπεύουν αυτό το μοντέλο: ανθρώπους της γνώσης που μπήκαν στην πολιτική με στόχο τον εκσυγχρονισμό και την ορθολογική διοίκηση.
3. Επαγγελματίας Πολιτικός: Η εποχή της καριέρας
Στον 20ό αιώνα, η πολιτική επαγγελματοποιείται. Η ανάδειξη του κομματικού μηχανισμού και των θεσμικών καριέρων φέρνει τον επαγγελματία πολιτικό: κάποιον που ζει από και μέσα στην πολιτική. Από τον Χέλμουτ Κολ και τον Φρανσουά Μιτεράν έως τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, πολιτικά στελέχη που γνώριζαν πώς να εκλέγονται και πώς να κινούνται μέσα στα συστήματα εξουσίας
4. Πολιτικός-Επιχειρηματίας: Η εποχή του marketing και της πολιτικής επικοινωνίας
Η εποχή του «φαίνεσθαι» και όχι του «είναι» Τα τελευταία χρόνια, η πολιτική παίρνει χαρακτηριστικά της αγοράς. Το πολιτικό μήνυμα ή ακόμα και ο υποψήφιος Πρωθυπουργός παίρνει τα χαρακτηριστικά του branded προϊόντος. Η εικόνα πάνω απ’ όλα, οι λέξεις και η στρατηγική πωλήσεων γίνονται κινητήριοι μοχλοί για την πειθώ των ψηφοφόρων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η συμβολή της διαφημιστικής εταιρείας SAATCHI στα τέλη της δεκαετίας του ’70 στην προεκλογική καμπάνια της Θάτσερ αλλά και του Ζακ Σεγκελά στην εκλογή του Μιτεράν. Στη χώρα μας, ολοένα και περισσότεροι πολιτικοί χρησιμοποιούν τεχνικές branding, επικοινωνιακής στόχευσης και διαχείρισης “κρίσεων” σαν να τρέχουν ένα προϊόν — όχι μια ιδεολογική πρόταση που θα λύσει προβλήματα της κοινωνίας. Ο πολιτικός πλέον δεν μοιάζει με τον στοχαστή ή τον καθηγητή αλλά με CEO. Και ακόμα «χειρότερα», δεν μοιάζει, είναι ο ίδιος ο επιχειρηματίας. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι και τώρα Ντόναλντ Τραμπ είναι εμβληματικά παραδείγματα: επιχειρηματίες που πέρασαν στην πολιτική με τους όρους της επιχείρησης. Στην Ελλάδα ακόμα δεν ευδοκιμεί αυτή η εκδοχή, αλλά κρίνοντας από τις κινήσεις επιτυχημένων επιχειρηματιών, ενδόμυχα θα ήθελαν από το παρασκήνιο να βγουν στο προσκήνιο. Ίσως δε να μην αργήσει.
Αυτή η μετάβαση — από τον φιλόσοφο στον επιχειρηματία — δεν είναι τυχαία. Ούτε μονοδιάστατη. Αντικατοπτρίζει την αλλαγή αξιών αλλά και των καθημερινών αναγκών και επιθυμιών: από την ηθική, στη γνώση, στη στρατηγική και τελικά στην απόδοση.
Κλείνοντας να θέσω το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου: Ποιον πολιτικό έχει σήμερα ανάγκη η κοινωνία; Εκείνον που «πουλάει» καλύτερα, ή εκείνον που σκέφτεται βαθύτερα; Τον πολιτικό – φιλόσοφο που πυξίδα του είναι οι ηθικές αξίες ή τον πολιτικό – επιχειρηματία που πυξίδα του είναι το κέρδος no matter what. Και ποια προβλήματα εγείρονται όταν οι κοινωνίες καθοδηγούνται από τα media και κυρίως από τα social media να επιλέξουν ηγέτες με όρους marketing;
