Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Η πανδημία έχει μια αξιοπρόσεκτη ιδιότητα. Επισπεύδει εξελίξεις που θα έπαιρναν κάποια χρόνια για να εκδηλωθούν και επιβάλλει λήψεις μέτρων, που στην ουσία έχουν βαθύ διαρθρωτικό περιεχόμενο. Υπό αυτή την έννοια η κρίση Covid-19 δεν είναι μια υγειονομική καταιγίδα μόνο. Για παράδειγμα, ενώ η πανδημία δεν έχει μεγάλη σχέση με τη χρηματοοικονομία, εντούτοις όλα δείχνουν ότι εξελίσσεται σε κρίση της τελευταία και μάλιστα εξόχως σοβαρή. Ως γνωστόν, το 2020, πρώτο θέμα της επικαιρότητας στα περισσότερα μέσα μαζικής επικοινωνίας (ΜΜΕ) ήταν οι ειδήσεις για τις επιπτώσεις της πανδημίας στην παραγωγή, στις υπηρεσίες, στην αγορά εργασίας και την άνοδο της φτώχειας.
Σήμερα, δειλά δειλά, έρχονται στην επιφάνεια της οικονομικής επικαιρότητας και άλλα σοβαρά θέματα, όπως για παράδειγμα μια παγκόσμια κρίση ισολογισμών. Σε παγκόσμιο επίπεδο, παρά τις ρίψεις χρήματος δι’ ελικοπτέρων, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αντιμετωπίζουν μια εντυπωσιακή άνοδο των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs), η οποία προβλέπεται να έχει διάρκεια. Και αυτό είναι σοβαρό πρόβλημα. Όπως επισημαίνει η κυρία Κάρμεν Ράινχαρτ, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, ιστορικά οι τραπεζικές κρίσεις εμφανίζονται έπειτα από μια μακρά περίοδο επέκτασης της οικονομικής δραστηριότητας.
Η ανάπτυξη έτσι συχνά συνοδεύεται και τροφοδοτείται από πιστωτική έκρηξη και αυξημένη μόχλευση. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία πλασματικών υπεραξιών σε ακίνητα και περιουσιακά στοιχεία. Καθώς όμως η οικονομική διεύρυνση επιβραδύνεται και μετατρέπεται σε ύφεση, τα δάνεια που χορηγήθηκαν τις καλές εποχές παίρνουν την κάτω βόλτα. Όχι λίγες φορές η πτώση των οικονομικών δραστηριοτήτων υπονομεύει την εμπιστοσύνη και οι μαζικές αναλήψεις από τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μετατρέπουν την κρίση σε απόλυτο πανικό.
Νοικοκυριά και εταιρείες επιδιώκουν να προβούν σε απομόχλευση μετά την κρίση, ακόμα και την ώρα που οι τράπεζες υιοθετούν πιο αυστηρά κριτήρια για τον δανεισμό. Εάν οι τράπεζες αντισταθούν στη διαγραφή επισφαλών δανείων υπέρ της αναχρηματοδότησης των δανείων, όπως συνέβη στην κρίση της Ιαπωνίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και στην Ευρώπη μετά το 2007-09, η πιστωτική στενότητα που θα προκύψει μπορεί να είναι πιο μακροχρόνια και πιο οξεία.
Όμως, τα πράγματα είναι όντως διαφορετικά αυτή τη φορά. Η περίοδος μέχρι την πιστωτική στενότητα του 2021 δεν ταιριάζει, σε πολλές χώρες, με το ιστορικό μοτίβο «έκρηξη-κατάρρευση». Δεν προκύπτει στην πράξη από μια οικονομική επέκταση ή μια φούσκα στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων. Τα κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ της εξελισσόμενης κρίσης ισολογισμών και της πιστωτικής στενότητας που θα ακολουθήσει, είναι το ιστορικών διαστάσεων μέγεθος και η πιθανώς εμμένουσα βουτιά της οικονομικής δραστηριότητας.
Πρόκειται επίσης για μια κρίση η οποία πλήττει δυσανάλογα τα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα και τις μικρότερες επιχειρήσεις που διαθέτουν λιγότερα περιουσιακά στοιχεία για να αποτρέψουν την πτώχευση. Πρόκειται με άλλα λόγια για μια βαριά και βαθιά κρίση της πραγματικής οικονομίας, τις διαστάσεις της οποίας όλοι αποφεύγουν να εκτιμήσουν. Αυτό σημαίνει ότι παγκοσμίως οι περισσότερες κυβερνήσεις, αλλά και ουκ ολίγοι λήπτες αποφάσεων ελπίζουν ότι οι εμβολιασμοί και η γενίκευσή τους θα αποτελέσουν και τη λύση στο μεγάλο πρόβλημα της οικονομικής επιβράδυνσης.
Άλλοι πάλι ευελπιστούν ότι η κρίση δεν θα τους οδηγήσει στην πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων που θέλουν να αποφύγουν. Κατά κύριο δε λόγο, αυτό που θέλουν να αποφύγουν είναι η αποτελεσματική αντιμετώπιση της φούσκας του ιδιωτικού χρέους, το οποίο είναι ήδη εκρηκτικό. Υπό αυτές τις συνθήκες, η πρόβλεψη σοβαρών οικονομικών παρατηρητών είναι ότι η κάμψη της οξείας υγειονομικής κρίσης θα φέρει στο προσκήνιο, αμέσως μετά, μια νέα καταιγίδα, που θα είναι αυτή της παραγωγικής χρηματοδότησης της οικονομίας.
Από την έναρξη της πανδημίας, σε όλο τον κόσμο, οι κυβερνήσεις έχουν εισαγάγει μια γκάμα μέτρων για να παράσχουν ρευστότητα σε πολλές επιχειρήσεις που κατέβασαν ρολά κατά τη διάρκεια των lockdowns και να στηρίξουν τα νοικοκυριά που επλήγησαν από την ξαφνική απώλεια εισοδήματος και εργασίας. Δόθηκε περίοδος χάριτος για την αποπληρωμή υφιστάμενων δανείων. Η αναδιάρθρωση δανείων με πιο μακρά ωρίμανση ή χαμηλότερο επιτόκιο αποτελεί επίσης κοινή πρακτική. Οι κυβερνήσεις ελπίζουν ότι, καθώς η υγειονομική κρίση είναι προσωρινή, το ίδιο θα είναι και η οικονομική δυσπραγία για επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Ωστόσο, ακόμα και αν η λύση στην πανδημία έρθει σχετικά γρήγορα, λόγω μαζικών εμβολιασμών, η ζημιά που έχει προκληθεί στην παγκόσμια οικονομία και τους ισολογισμούς των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων είναι σημαντική.
Δεδομένης της έκτακτης κατάστασης, αυτά τα μέτρα σίγουρα προσέφεραν μια πολύτιμη τόνωση πέραν του συμβατικού πεδίου εφαρμογής της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Όμως, το 2021 η περίοδος χάριτος θα φτάσει στο τέλος της και θα φανεί κατά πόσον το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν αμέτρητες επιχειρήσεις και νοικοκυριά είναι η χρεοκοπία και όχι η έλλειψη ρευστότητας. Στο παρελθόν, η παρατεταμένη πιστωτική στενότητα αποτελούσε τη μεγαλύτερη αντιξοότητα για την οικονομική ανάκαμψη. Δεν υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι θα ισχύσει κάτι διαφορετικό μετά την πανδημία.
