Του Αλέξανδρου Γλύκα, CEO DYNAMARINe
Ο διεθνής οργανισμός πετρελαϊκών εταιρειών, OCIMF (Οil Companies International Marine Forum), με βαθιά ηθική στάση απέναντι στην ασφάλεια και τις βέλτιστες πρακτικές για τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις, δεν περιορίστηκε ποτέ στο να εκδίδει τυπικές οδηγίες, αντ’ αυτού πάντα επιδίωκε να διαμορφώνει κουλτούρα ασφάλειας.
Η μετάβαση από τον Οδηγό μεταφορτώσεων πετρελαίου ή παραγώγων από πλοίο σε πλοίο (Ship to Ship transfer ή STS) του 2013 στη δεύτερη έκδοση του 2025 δεν είναι απλώς μια ενημέρωση κειμένων, αλλά ένα ποιοτικό άλμα: από περιγραφικές συστάσεις σε ένα πλαίσιο διαχείρισης ασφάλειας που είναι ρητά βασισμένο στην αξιολόγηση του κίνδυνου, ελέγξιμο, ανιχνεύσιμο και προσαρμοσμένο στον άνθρωπο.
Το ερώτημα αν οι επιχειρήσεις μεταφορτώσεων από πλοίο σε πλοίο (STS) θα γίνουν πράγματι ασφαλέστερες με την εφαρμογή των νέων διατάξεων δεν απαντάται με ένα ναι ή όχι. Απαιτεί να εξεταστεί το κόστος και η ωφέλεια για πλοιοκτήτες, τις εταιρείες διαχείρισης πλοίων και την ευρύτερη βιομηχανία, να εκτιμηθεί αν o οργανισμός πετρελαϊκών εταιρειών, OCIMF, έκανε βήμα πίσω στη σαφήνεια και να αποτυπωθεί ο πραγματικός αντίκτυπος της νέας φιλοσοφίας.
Γίνονται οι επιχειρήσεις μεταφόρτωσης από πλοίο σε πλοίο ασφαλέστερες;
Η απάντηση είναι καταφατική υπό προϋποθέσεις. Η νέα έκδοση μετατρέπει τα κρίσιμα στάδια μιας επιχείρησης μεταφόρτωσης πετρελαίου από πλοίο σε πλοίο, που περιλαμβάνει την προσέγγιση, πρόσδεση, μεταφορά φορτίου, αποδέσμευση – σε αλληλουχία «διαδικασιών» της ναυτιλιακής εταιρείας που σχεδιάζονται, επαληθεύονται και τεκμηριώνονται.
Η έννοια των Κρίσιμων Λειτουργιών Ασφάλειας (Safety Critical Tasks) λειτουργεί ως άξονας, καθώς κάθε εργασία που μπορεί να οδηγήσει απευθείας σε επικίνδυνο συμβάν αναλύεται μεθοδικά, αντιστοιχίζεται με πιθανά αίτια και συνέπειες και πλαισιώνεται από προληπτικά και μετριαστικά μέτρα.
Η πρόοδος της νέας έκδοσης του OCIMF δεν είναι μόνο τεχνική. Η προσέγγιση του ανθρώπου ως μέρους του συστήματος, με ρητή μέριμνα για κόπωση, εμπειρία, επικοινωνία και εργονομία, μειώνει την πιθανότητα λαθών που ιστορικά ευθύνονταν για σοβαρά περιστατικά. Η επικοινωνία παύει να είναι καλή πρόθεση και γίνεται διαδικασία με προκαθορισμένα κανάλια, επανάληψη εντολών, ελέγχους πριν από κάθε φάση και εναλλακτικά μέσα σε περίπτωση αστοχίας.
Η προετοιμασία δεν τελειώνει με την ανταλλαγή εγγράφων. Το συνδυαστικό πλάνο της επιχείρησης STS (Joint Plan of Operation) αποκτά τον χαρακτήρα «ζωντανού» εγχειριδίου που αναθεωρείται όταν αλλάζουν οι συνθήκες, ενσωματώνει όρια διακοπής των επιχειρήσεων, περιγράφει ρόλους και αναθέσεις, και συνδέει τον σχεδιασμό με την εφαρμογή και τη συνεχή αξιολόγηση. Επίσης, η ανάγκη για τη δημιουργία δυσδιάστατων ή τρισδιάστατων σχεδίων πρόσδεσης (mooring plans) με σαφή προσανατολισμό στην αποτελεσματικότητα του συστήματος πρόσδεσης δίνει μία σαφή σημασία στην προετοιμασία του πλοίου και του πληρώματος.
Το επίπεδο ασφάλειας γίνεται καλύτερο επειδή αυξάνεται η διαφάνεια. Οι ρόλοι του καπετάνιου, του αξιωματικού φορτίου, του πιλότου παροχής συμβουλών, POAC, και του επιβλέποντος μεταφόρτωσης STS Superitendent, διασαφηνίζονται, όταν η αρμοδιότητα για τερματισμό εργασίας, stop work, εκτείνεται σε όλους, όταν ο εξοπλισμός αντιμετωπίζεται ως φράγμα και όχι απλώς ως διαθέσιμο μέσο, τότε το σύστημα αποκτά ανθεκτικότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι εξαλείφονται οι κίνδυνοι. Σημαίνει ότι αυτοί αναγνωρίζονται νωρίτερα, ελέγχονται μεθοδικότερα και καταγράφονται ώστε να παράγεται μάθηση.
Ποιο είναι το κόστος για πλοιοκτήτες, εταιρείες διαχείρισης και τη βιομηχανία;
Η άλλη όψη του νομίσματος είναι το κόστος. Η μετάβαση σε μια πλήρως ελέγξιμη, τεκμηριωμένη και ανθρωποκεντρική λειτουργία δεν «έρχεται» δωρεάν. Απαιτείται αναθεώρηση των εγχειρίδιων μεταφόρτωσης, STS Plan, αναδιάταξη διαδικασιών στο σύστημα ασφαλούς διαχείρισης, SMS, εκπαίδευση ανώτερων και κατώτερων πληρωμάτων με συνδυασμό εξ αποστάσεως μάθησης, νέα σενάρια ασκήσεων, συστηματικές αξιολογήσεις επάρκειας, καθώς και διατήρηση μητρώων εμπειρίας του πληρώματος (STS Crew Matrix). Ο εξοπλισμός δεν αγοράζεται και χρησιμοποιείται απλώς, τεκμηριώνεται. Οι ελαστικοί προσκρουστήρες, Fenders και οι μάνικες, hoses χρειάζονται συστηματικές πιστοποιήσεις, καταγραφές επιθεωρήσεων, ιχνηλασιμότητα και τεκμηριωμένη καταλληλόλητα σε βάση συστηματικής ανάλυσης των σχοινιών πρόσδεσης. Τα φορητά όκια “portable chocks” και οι πείροι εναλλαγής “toggle pins” δεν είναι αυτοσχέδιες λύσεις, αλλά εγκεκριμένες κατασκευές από τους νηογνώμονες με σαφή σχέδια τοποθέτησης, ανάλυσης ρίσκου και ελέγχους.
Υπάρχει επίσης το κόστος του χρόνου. Οι φάσεις πριν την έναρξη και μετά την ολοκλήρωση της επιχείρησης μεταφόρτωσης επιμηκύνονται, καθώς απαιτούνται λειτουργικές δοκιμές, επαναληπτικοί έλεγχοι, συνεχείς ενημερώσεις πριν και κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, εναρμονίσεις με λιμενικές αρχές και τους παρόχους υπηρεσιών μεταφόρτωσης, STS service providers. Για τις διαχειρίστριες εταιρείες πλοίων η νέα κανονικότητα μεταφράζεται σε αυξημένο διοικητικό φόρτο, περισσότερη επικοινωνία με τρίτους, πυκνότερες επιθεωρήσεις σε παρόχους υπηρεσιών και ανάγκη για ψηφιακά εργαλεία που θα διαχειρίζονται έγγραφα, καταγραφές, ανάλυση ρίσκου και αποδεικτικά συμμόρφωσης. Για τους πλοιοκτήτες, τα άμεσα έξοδα μπορεί ν’ αυξηθούν, όμως δυνητικά μειώνονται οι μεγάλες εκθέσεις σε νομικό κίνδυνο και ασφάλιστρα όταν αποδεικνύεται συνεπές επίπεδο ωριμότητας και σύννομης εφαρμογής των κανονισμών.
Σε επίπεδο κλάδου, οι μεγαλύτερες εταιρείες διαθέτουν «βάθος» να απορροφήσουν απαιτήσεις, ενώ μικρότεροι παίκτες ίσως δυσκολευτούν. Η αγορά υπηρεσιών και εξοπλισμού τείνει να συγκεντρώνεται γύρω από παρόχους που μπορούν να προσφέρουν τεκμηριωμένη ποιότητα και ισχυρά συστήματα διαχείρισης. Οι ναυλωτές και οι ασφαλιστές θα αξιοποιήσουν το νέο πλαίσιο ως φίλτρο επιλογών, αυξάνοντας την πίεση για ξεκάθαρη συμμόρφωση.
Έκανε ο διεθνής οργανισμός πετρελαϊκών εταιρειών OCIMF βήμα πίσω στη σαφήνεια;
Η κριτική που ακούγεται περισσότερο αφορά την απομάκρυνση από ορισμένα ρητά όρια, όπως το παλαιό ενδεικτικό όριο ζωής των πνευματικών προσκρουστήρων “primary fenders” στα 15 έτη. Η μεταφορά της ευθύνης στον κατασκευαστή για τον καθορισμό διάρκειας ζωής και καταλληλόλητας δημιουργεί την εντύπωση απώλειας σαφήνειας. Στην πράξη, δεν πρόκειται για υποχώρηση του OCIMF στην ασφάλεια, αλλά για μετατόπιση από τη λογική προδιαγραφών σε ένα καθεστώς επιδόσεων και επαλήθευσης. Η απαίτηση δεν είναι πλέον «ακολούθησε αυτό το νούμερο», αλλά «απόδειξε ότι το υλικό που χρησιμοποιείς είναι κατάλληλο για το συγκεκριμένο σενάριο, σήμερα, με αυτά τα φορτία και αυτές τις συνθήκες». Αυτή η «ευφυής ασάφεια» απαιτεί ώριμους παρόχους υπηρεσιών «STS Service Providers», στιβαρό SMS στις εταιρείες διαχείρισης πλοίων και αξιόπιστες διαδικασίες με πληρώματα κατάλληλα εκπαιδευμένα με συνεχή ενημέρωση. Ανεβάζει τον πήχη της επαγγελματικότητας, αλλά μαζί ανεβάζει και την ευθύνη. Όπου η τεχνική υπηρεσία, ο πλοίαρχος ή ο προμηθευτής δεν διαθέτουν επάρκεια, το νέο μοντέλο δεν κρύβει αδυναμίες πίσω από έναν γενικό κανόνα, αντίθετα τις εκθέτει.
Το μείζον αποτύπωμα της νέας έκδοσης
Ο νέος οδηγός μεταφόρτωσης πετρελαίου, αερίων και παραγώγων του 2025 από τον διεθνή οργανισμό πετρελαϊκών εταιρειών OCIMF σηματοδοτεί μια νέα προσέγγιση, αλλαγή νοοτροπίας και κουλτούρας στις επιχειρήσεις μεταφορτώσεων των πλοίων. Η ασφάλεια δεν είναι πια μια λίστα ελέγχου, αλλά ένα σύστημα που παράγει αποδείξεις για τους διαχειριστές αλλά και γνώσεις για τους ναυτικούς. Η επικοινωνία περνά από την άτυπη συνεννόηση στη δομημένη διαδικασία με σαφή κανάλια, επιβεβαίωση εντολών και εφεδρείες. Η μάθηση δεν είναι περιστασιακή, αλλά ενσωματώνονται συστηματικά δελτία ασφάλειας, διερευνήσεις συμβάντων, κύκλοι ερωτό-απαντήσεων και σχόλια από ασκήσεις. Η κόπωση δεν υπονοείται, αλλά μετριέται και αντιμετωπίζεται με βάρδιες και περιστασιακή ενίσχυση προσωπικού. Η συμβατότητα πλοίων δεν είναι πια «έχουμε κάνει κάτι παρόμοιο» αλλά τεκμηριώνεται με ανάλυση φορτίων σχοινιών πρόσδεσης, ενέργειας απορρόφησης των προσκρουστήρων, σχεδίων απεικόνισης με μεγαλύτερη σαφήνεια και κατανόηση για τον καπετάνιο και το πλήρωμα του πλοίου.
Ένας ιδιαίτερα σημαντικός πυλώνας της νέας φιλοσοφίας είναι οι μεταφορές προσωπικού από πλοίο σε πλοίο (PTB Transfers). Εκεί όπου παλαιότερα αρκούσαν γενικές οδηγίες, σήμερα απαιτείται πλήρης σχεδιασμός με όρια καιρού, πιστοποίηση εξοπλισμού ανύψωσης ή πρόσβασης, αποδεδειγμένη εκπαίδευση, προδιαγεγραμμένες διασώσεις και καταγραφή σε JPO. Η εμπειρία δείχνει ότι συμβάντα σε μετακινήσεις προσωπικού έχουν δυσανάλογα βαριές συνέπειες. Η μεταχείρισή τους ως Safety Critical Tasks εξίσου σοβαρών με τις εργασίες φόρτωσης εκσυγχρονίζει την αντίληψη κινδύνου και προστατεύει την ανθρώπινη ζωή.
Το νέο Κεφάλαιο 2 αποτελεί πραγματική τομή, καθώς δεν περιορίζεται στην προσθήκη νέων ενοτήτων στον νέο οδηγό του OCIMF, αλλά μεταβάλλει τον τρόπο προσέγγισης της ασφάλειας. Η εστίαση στους ανθρώπινους παράγοντες και στη λειτουργία του πλοίου υποχρεώνει τους διαχειριστές να αντιληφθούν το πλοίο ως κοινωνικό-τεχνικό σύστημα. Σε αυτό το σύστημα, η εργονομία του καταστρώματος, η θέση του εξοπλισμού, η σαφήνεια της επικοινωνίας, ο φόρτος εργασίας και η εμπειρία κάθε μέλους αλληλοεπιδρούν δυναμικά με εξωτερικούς παράγοντες, όπως ο καιρός, τα ρεύματα του ωκεανού, η κυκλοφορία των πλοίων σε περιοχές αυξημένης ροής, και οι περιορισμοί του εξοπλισμού. Έτσι, ο μικρόκοσμος των STS επιχειρήσεων εναρμονίζεται με τις πλέον σύγχρονες προσεγγίσεις ασφάλειας που υιοθετεί η βιομηχανία συνολικά.
Είναι το όφελος μεγαλύτερο από το κόστος;
Η βιωσιμότητα ενός τέτοιου συστήματος κρίθηκε ήδη σε άλλους κλάδους υψηλού κινδύνου: όταν η διαχείριση κινδύνου γίνεται ρητή, όταν οι ρόλοι και τα σήματα σταθεροποιούνται, όταν η μάθηση συστηματοποιείται, τα ατυχήματα μειώνονται. Το κόστος της μετάβασης είναι υπαρκτό και σε κάποιες περιπτώσεις οξύ. Όμως το όφελος δεν είναι μόνο λιγότερα περιστατικά. Είναι και ταχύτερη ανάκαμψη όταν κάτι πάει στραβά, ευκολότερη επικοινωνία με αρχές και ναυλωτές, καλύτερες αξιολογήσεις από ασφαλιστές, ηπιότερες κυρώσεις όταν αποδεικνύεται καλή πίστη και ώριμη οργάνωση. Η νέα έκδοση ευνοεί εκείνους που επενδύουν σε συστήματα και ανθρώπους. Δεν ευνοεί την αυτοσχεδιαστική ανδρεία ούτε την κουλτούρα «έτσι το κάνουμε πάντα».
Συμπέρασμα
Ο νέος Οδηγός μεταφόρτωσης πετρελαίου, αερίων και παραγώγων του 2025 από τον διεθνή οργανισμό πετρελαϊκών εταιρειών OCIMF καθιστά τις επιχειρήσεις ασφαλέστερες επειδή τις καθιστά πιο συνειδητές. Μεταφέρει το βάρος από τη συμμόρφωση σε λίστες σε μια ζωντανή, τεκμηριωμένη και ανθρωποκεντρική διαχείριση. Το κόστος για πλοιοκτήτες και διαχειριστές είναι ουσιαστικό σε διαδικασίες, εκπαίδευση, χρόνο και διοίκηση, και αντισταθμίζεται από μειωμένη έκθεση, αυξημένη αξιοπιστία και καλύτερη θέση στη διαπραγμάτευση με ναυλωτές και ασφαλιστές.
Ο διεθνής οργανισμός πετρελαϊκών εταιρειών OCIMF δεν υποχώρησε στην αξία της ασφάλειας, αλλά απομάκρυνε το καταφύγιο της «κανονιστικής σαφήνειας» που για δεκαετίες παρείχε βεβαιότητα και κοινό σημείο αναφοράς. Στη θέση του, μεταβίβασε στη βιομηχανία την υποχρέωση να αποδεικνύει την επάρκεια μέσα από συνεχή ανάλυση, επαλήθευση και μάθηση, μια διαδικασία που, αν και καινοτόμα, μεταφέρει το βάρος στους ίδιους τους φορείς εκτέλεσης. Το πιο έντονο αποτύπωμα της νέας έκδοσης δεν είναι οι τεχνικές λεπτομέρειες αλλά η αλλαγή κουλτούρας: οι επιχειρήσεις μεταφόρτωσης δεν είναι πλέον ένα σαφές πλαίσιο οδηγιών, αλλά ένα ανοιχτό σύστημα διαδικασιών που απαιτεί διαρκή τεκμηρίωση και αναθεώρηση, με τον άνθρωπο τοποθετημένο στο επίκεντρο. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, οι εφοπλιστές και οι εταιρείες διαχείρισης θα κληθούν να ανταποκριθούν σε μεγαλύτερες προκλήσεις, καθώς οφείλουν να αναπτύξουν μηχανισμούς και συστήματα που θα τους επιτρέπουν να λαμβάνουν γρήγορες και τεκμηριωμένες αποφάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιτυχία δεν είναι προϊόν τύχης αλλά αποτέλεσμα προετοιμασίας, πειθαρχίας και επαγγελματισμού. Και αυτό συνιστά το πραγματικό μέτρο της ασφάλειας.
