Καθώς οι ΗΠΑ εξαπέλυσαν αεροπορικά πλήγματα σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις και ο πόλεμος Ιράν–Ισραήλ κλιμακώνεται, τα βλέμματα στρέφονται ξανά προς τον πιο ευαίσθητο ενεργειακό κόμβο του πλανήτη: τα Στενά του Ορμούζ.
Περίπου 20 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου διέρχονται καθημερινά από το στενό – σχεδόν το 20% της παγκόσμιας κατανάλωσης. Ένα ενδεχόμενο μπλοκάρισμα θα προκαλούσε εκτίναξη των τιμών, σοκ στις αγορές και αλυσιδωτές επιπτώσεις σε οικονομίες που εξαρτώνται από εισαγωγές ενέργειας, όπως η Ινδία και οι χώρες της ΕΕ.
Τι είναι τα Στενά του Ορμούζ
Το στρατηγικό πέρασμα μεταξύ Ιράν και Ομάν, μήκους 160 χιλιομέτρων και πλάτους μόλις 33 χιλιομέτρων στο στενότερο σημείο, συνδέει τον Περσικό Κόλπο με τον Ινδικό Ωκεανό. Από εκεί διέρχονται καθημερινά δεκάδες γιγαντιαία τάνκερ που μεταφέρουν πετρέλαιο και υγροποιημένο φυσικό αέριο από τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ, το Ιράκ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το ίδιο το Ιράν.
Η γεωγραφική του διαμόρφωση –στενό, ρηχό και εκτεθειμένο– το καθιστά ιδανικό στόχο για πυραυλικά πλήγματα, ταχύπλοα της Επαναστατικής Φρουράς και επιθέσεις με drones. Δεν είναι τυχαίο ότι η Δύση το χαρακτηρίζει εδώ και δεκαετίες «το πιο ευάλωτο σημείο της παγκόσμιας ενέργειας».
Η απειλή και οι αναμνήσεις του παρελθόντος
Το Ιράν έχει απειλήσει επανειλημμένα με κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ, κυρίως ως αντίδραση σε κυρώσεις ή στρατιωτικές κινήσεις εναντίον του. Ουδέποτε, όμως, το έχει πράξει στην πράξη.
Στον πόλεμο Ιράν–Ιράκ (1980–1988), είδαμε την περίφημη «Tanker War», με επιθέσεις σε πετρελαιοφόρα. Ωστόσο, η διέλευση δεν διακόπηκε. Οι ΗΠΑ προχώρησαν τότε στην επιχείρηση Earnest Will, συνοδεύοντας τάνκερ με πολεμικά πλοία.
Το 2011–2012, ο τότε Ιρανός αντιπρόεδρος Μοχάμαντ Ρεζά Ραχίμι απείλησε με αποκλεισμό του στενού λόγω των πετρελαϊκών κυρώσεων. Δεν προχώρησε.
Το 2019, η Τεχεράνη συνέλαβε το βρετανικό τάνκερ Stena Impero ως αντίποινα για την κατάσχεση ιρανικού πλοίου στο Γιβραλτάρ. Και πάλι, όμως, τα Στενά παρέμειναν ανοικτά.
Τι συμβαίνει τώρα
Μετά την επίθεση των ΗΠΑ σε Φόρντο, Νατάνζ και Ισφαχάν, το ενδεχόμενο κλεισίματος του Ορμούζ τέθηκε και πάλι στο τραπέζι – αυτή τη φορά δημόσια και επίσημα.
Ο εκπρόσωπος του Αγιατολάχ Χαμενεΐ στην εφημερίδα Kayhan ζήτησε πυραυλικό πλήγμα στη ναυτική βάση των ΗΠΑ στο Μπαχρέιν και άμεσο κλείσιμο του Ορμούζ για πλοία ΗΠΑ, Βρετανίας, Γερμανίας και Γαλλίας.
Σύμφωνα με αναφορές από πλοιοκτήτες, όπως η σουηδική Stena Bulk, οι Φρουροί της Επανάστασης έχουν ήδη αρχίσει να παρενοχλούν πληρώματα τάνκερ, ζητώντας πληροφορίες για το φορτίο και τον προορισμό τους, ενώ υπάρχουν ηλεκτρονικές παρεμβολές στα ναυτικά συστήματα.
Αν και δεν έχει καταγραφεί επίσημη επίθεση, η στρατιωτική πίεση και η αβεβαιότητα αυξάνονται. Οι ασφαλιστικές εταιρείες ανεβάζουν τα ασφάλιστρα μεταφοράς, ενώ καταγράφεται μικρή αλλά σταθερή μείωση των διελεύσεων τις τελευταίες ημέρες, όπως αναφέρει το Joint Maritime Information Center.
Γιατί ένα μπλοκάρισμα θα ήταν καταστροφικό
Η διεθνής ενεργειακή σταθερότητα εξαρτάται από τη λειτουργία του Ορμούζ, σύμφωνα με τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας (IEA). Μόνο η αναφορά στο ενδεχόμενο κλεισίματος, έχει ήδη προκαλέσει:
- Εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου κατά 14% σε μία ημέρα (Brent στα $76,45)
- Αναταραχή στις χρηματαγορές και επανεμφάνιση ανησυχιών για παγκόσμια ύφεση
- Νέες πληθωριστικές πιέσεις σε Ευρώπη, Ασία και ΗΠΑ
Ο Ρομπ Θάμελ, διαχειριστής στην Tortoise Capital, δήλωσε στο CNN ότι «αν το Ορμούζ κλείσει, η τιμή του πετρελαίου θα σκαρφαλώσει πάνω από τα $100 και θα μετατραπεί σε παγκόσμια κρίση προσφοράς». Η JPMorgan περιμένει εκτίναξη στα 130 δολάρια το βαρέλι.
Υπάρχουν εναλλακτικές διαδρομές;
Οι χώρες του Κόλπου έχουν προσπαθήσει να μειώσουν την εξάρτησή τους από το Ορμούζ με παρακαμπτήριους αγωγούς. Όμως το πρόβλημα είναι η χωρητικότητα:
- Η Σαουδική Αραβία διαθέτει τον αγωγό Petroline προς την Ερυθρά Θάλασσα (λιμάνι Γιανμπού), αλλά λειτουργεί στο μισό της δυνατότητας και δεν μπορεί να μεταφέρει πάνω από 5 εκατ. βαρέλια/ημέρα.
- Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα χρησιμοποιούν τον αγωγό Abu Dhabi–Fujairah, με δυνατότητα 1,6 εκατ. βαρελιών/ημέρα και αποθηκευτικό χώρο 70 εκατ. βαρελιών, αλλά ούτε αυτό επαρκεί.
- Η ίδια η Τεχεράνη έχει τον αγωγό Goreh–Jask προς τον Κόλπο του Ομάν, χωρητικότητας μόλις 300.000 βαρελιών, ο οποίος παραμένει ανενεργός από τον Σεπτέμβριο του 2024 λόγω τεχνικών και πολιτικών προβλημάτων.
Καμία από αυτές τις διαδρομές δεν μπορεί να αντικαταστήσει την κυκλοφορία των σχεδόν 20 εκατομμυρίων βαρελιών που περνούν καθημερινά από το Ορμούζ.
Η ενεργειακή αβεβαιότητα και οι συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία
Το ενδεχόμενο ενός αποκλεισμού, ακόμα και για λίγες ημέρες, θα αποσταθεροποιούσε τις ενεργειακές αγορές και θα ανέβαζε κατακόρυφα το κόστος για κυβερνήσεις, βιομηχανίες και νοικοκυριά. Η αλυσίδα τροφοδοσίας θα επηρεαζόταν, καθώς το Ορμούζ αποτελεί και πέρασμα LNG, με προορισμό χώρες όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα.
Το σενάριο που φοβούνται οι αγορές δεν είναι μόνο το μπλοκάρισμα, αλλά ένα συνδυασμένο χτύπημα: ταυτόχρονα κλείσιμο των Στενών και επιθέσεις σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις, όπως το Alqaiq στη Σαουδική Αραβία (2019). Ένα τέτοιο πλήγμα θα προκαλούσε έλλειψη, εκτίναξη του κόστους και νέο κύκλο πληθωρισμού σε παγκόσμια κλίμακα.
Θα το τολμήσει το Ιράν;
Αναλυτές όπως ο Μπομπ ΜακΝάλι, πρώην σύμβουλος του Τζορτζ Μπους, μιλώντας στο CNN εκτιμούν ότι ένα μπλοκάρισμα των Στενών θα ήταν «πολιτικά αυτοκτονικό» για το Ιράν, καθώς θα αντιμετώπιζε παγκόσμια απομόνωση και πιθανή στρατιωτική απάντηση.
Όμως η Τεχεράνη έχει αποδείξει ότι χρησιμοποιεί την απειλή ως εργαλείο πίεσης. Εάν θελήσει να απαντήσει με εντυπωσιασμό αλλά όχι με άμεσο πόλεμο, το Ορμούζ είναι ο καταλληλότερος μοχλός.
Όπως δήλωσε καθηγητής στο Pepperdine University: «Μπορεί να ξυπνήσουμε ένα πρωί και να έχει συμβεί. Και τότε, όλοι θα πρέπει να προσαρμοστούν στο νέο σοκ».
