Στην πόλη Γκουαχατί, στο βορειοανατολικό άκρο της Ινδίας, ένα μικρό σπίτι έχει μετατραπεί σε μουσείο.
Ο 30χρονος Βισάλ Καλίτα έχει περάσει πάνω από δέκα χρόνια ταξιδεύοντας σε όλη τη χώρα για να βρει και να αγοράσει παλιές κασέτες, ξεχασμένες στις αποθήκες και στα παλαιοπωλεία της Ινδίας. Το αποτέλεσμα; Ένα ιδιωτικό αρχείο με δεκάδες χιλιάδες μουσικές ηχογραφήσεις, εκατοντάδες CD και σπάνιες αφίσες καλλιτεχνών από κάθε γωνιά του κόσμου.
Αλλά το επίκεντρο της συλλογής του, σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC, είναι ένας άνθρωπος: ο Ζουμπίν Γκαργκ, τραγουδιστής και συνθέτης από την πολιτεία της Άσαμ, που για εκατομμύρια Ινδούς είναι κάτι περισσότερο από καλλιτέχνης – είναι σύμβολο πολιτιστικής ταυτότητας.
Ο θάνατος που πάγωσε μια ολόκληρη πολιτεία
Ο Ζουμπίν Γκαργκ πέθανε τον περασμένο Σεπτέμβριο στη Σιγκαπούρη, σε ηλικία 52 ετών, ενώ βρισκόταν εκεί για μια μουσική εκδήλωση.
Η είδηση του θανάτου του βύθισε την Άσαμ στο πένθος. Μόλις λίγες ημέρες πριν, είχε επισκεφθεί το σπίτι του Καλίτα. Όταν είδε τη συλλογή με τα τραγούδια του —περισσότερα από 38.000 ηχογραφήσεις, πολλές από τις οποίες δεν υπάρχουν πουθενά αλλού— συγκινήθηκε: «Μου θύμισες τραγούδια που είχα ξεχάσει πως υπάρχουν», είχε πει.
Σήμερα, ο Καλίτα ηγείται ενός δικτύου θαυμαστών και φίλων του καλλιτέχνη, που προσπαθούν να διασώσουν, να ψηφιοποιήσουν και να διαθέσουν το έργο του στο κοινό, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα ότι τα δικαιώματα και τα έσοδα θα επιστρέψουν στην οικογένειά του.
Ένα αρχείο που δεν μπορεί να ανέβει στο διαδίκτυο
Το εγχείρημα όμως σκοντάφτει σε ένα βασικό πρόβλημα: κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα σε ποιον ανήκει η μουσική του Ζουμπίν Γκαργκ.
Τα δικαιώματα είναι διασκορπισμένα ανάμεσα σε παλιούς παραγωγούς, εταιρείες και διανομείς που συχνά έχουν πάψει να υπάρχουν ή δεν έχουν αφήσει καν συμβόλαια.
Έτσι, πολλά από τα τραγούδια του δεν μπορούν να ανεβούν νόμιμα σε ψηφιακές πλατφόρμες, καθώς θα συνιστούσε παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων.
Το φαινόμενο δεν είναι μοναδικό, σημειώνει το BBC. Από την Τέιλορ Σουίφτ, που χρειάστηκε να ξαναηχογραφήσει τους δίσκους της για να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο, μέχρι δεκάδες Ινδούς καλλιτέχνες, το ερώτημα παραμένει παγκόσμιο:Ποιος πραγματικά «κατέχει» τη μουσική;
Η περίπλοκη νομοθεσία της Ινδίας
Σύμφωνα με τον δικηγόρο πνευματικής ιδιοκτησίας Νιλ Μέισον, η ινδική νομοθεσία (Copyright Act του 1957) κάνει σαφή διάκριση μεταξύ των δικαιωμάτων στους στίχους, στη σύνθεση και στην ηχογράφηση.
Οι συνθέτες και στιχουργοί είναι οι αρχικοί ιδιοκτήτες των έργων τους, αλλά ο παραγωγός θεωρείται «δημιουργός» της ηχογράφησης — άρα και πρώτος κάτοχος του copyright.
Η αλυσίδα αδειών και μεταβιβάσεων που ακολουθεί συχνά γίνεται χαώδης, ειδικά όταν οι εταιρείες αλλάζουν χέρια, κλείνουν ή δεν κρατούν επαρκή αρχεία.
Στην περίπτωση του Γκαργκ, φίλοι και συνεργάτες του προσπαθούν τώρα να χαρτογραφήσουν τη δισκογραφία του, να εντοπίσουν ποιοι τίτλοι είναι καταχωρισμένοι στον οργανισμό IPRS (Indian Performing Right Society) και να κατοχυρώσουν δικαιώματα για την οικογένειά του.
Ένα παράθυρο στο μέλλον της μουσικής
Ο Γκαργκ τραγούδησε σε περισσότερες από 40 γλώσσες και διαλέκτους και υπήρξε γέφυρα ανάμεσα στην παραδοσιακή και τη σύγχρονη ινδική μουσική.
Πολλά τραγούδια του δεν έχουν ποτέ ψηφιοποιηθεί και κινδυνεύουν να χαθούν αν δεν σωθούν τώρα.
«Θέλω να τα μεταφέρω στη μνήμη του κοινού, να ζήσουν ξανά», λέει ο Καλίτα. «Ο Ζουμπίν Γκαργκ θα συνεχίσει να υπάρχει μέσα από τη μουσική του — κι αυτό είναι το ελάχιστο που μπορώ να κάνω για εκείνον».
Η προσπάθεια των θαυμαστών του θυμίζει ότι η μάχη για την ιδιοκτησία και την πρόσβαση στη μουσική δεν είναι μόνο νομική, αλλά και βαθιά πολιτιστική: ποιος δικαιούται να διατηρεί, να μοιράζεται και να μεταφέρει τη μνήμη ενός καλλιτέχνη;
