Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με κρίσεις σε πολλαπλά μέτωπα. Οι πόλεμοι σε Ουκρανία και Γάζα, το πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού επανεξοπλισμού, οι πολιτικές και οικονομικές κρίσεις σε Γαλλία και Γερμανία, τα βασικά κοινωνικά προβλήματα που μαστίζουν τους Ευρωπαίους πολίτες (στεγαστικό, αυξανόμενες τιμές και ανατιμήσεις), καθώς και η άνοδος των ακροδεξιών δυνάμεων που απειλούν την ίδια υπόσταση με την Ε.Ε, είναι μερικά από τα ζητήματα που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να απαντήσει τα επόμενα χρόνια.
Αλλά το «αόρατο» πρόβλημα που δημιουργεί αλυσιδωτές αντιδράσεις και απειλεί την «διάβρωση» της Ε.Ε, ονομάζεται «παραπληροφόρηση». Σύμφωνα με το flash Ευρωβαρόμετρο του 2025 που αφορά τους νέους Ευρωπαίους ηλικίας 16 έως 30, το 76% (μέσος όρος Ευρωπαϊκής Ένωσης) δηλώνει ότι έχει εκτεθεί σε σκόπιμη παραπληροφόρηση και σε fake news[1].
Η κρίση στους θεσμούς
Πρωταθλήτρια ανάμεσα στις χώρες που ερευνήθηκαν για το πρόγραμμα PULSE είναι η Ελλάδα καθώς το 83% των νέων στην χώρα μας, ανέφερε ότι έχει εκτεθεί σε fake news και σε παραπληροφόρηση. Σε υψηλά ποσοστά ακολουθεί η Βουλγαρία (76%) και η η Ιταλία (75%) και τελευταία η Ρουμανία (68%). Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα αναδεικνύεται και ως πρωταθλήτρια στην έλλειψη εμπιστοσύνης προς τις ειδήσεις γενικότερα. Σύμφωνα με το Reuters Oxford Institute και τις ετήσιες εκθέσεις που δημοσιεύει για την κατάσταση των ΜΜΕ, για το 2025, μόνο το 22% των Ελλήνων εμπιστεύεται τις ειδήσεις, είτε αυτές προέρχονται από τα παραδοσιακά μέσα, είτε από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) και το διαδίκτυο[2].
Αυτά τα ποσοστά μπορούν να μεταφραστούν ως μια γενικότερη έλλειψη εμπιστοσύνης που έχουν οι νεαροί Έλληνες προς τους κρατικούς θεσμούς, αλλά και τους Ευρωπαϊκούς. Συγκεκριμένα, μια έρευνα που διενεργήθηκε για λογαριασμό του Ινστιτούτου Friedrich Ebert, σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νεαροί Ευρωπαίοι, κατέδειξε ότι οι Έλληνες ηλικίας 14-29, εμπιστεύονται κατά βάση, πρώτα τον στρατό (43,5%), έπειτα την αστυνομία (31,7%) και τρίτη την Ευρωπαϊκή Ένωση (28,6%). Η εθνική κυβέρνηση και το εθνικό κοινοβούλιο βρίσκονται στο 17,2% και στο 15,3% αντίστοιχα, ενώ τα ΜΜΕ κατατάσσονται προτελευταία στο 10,3%[3].
Στο τελευταίο flash ευρωβαρόμετρο, η πλειοψηφία των νέων (35%), αν και τάσσεται υπέρ της Ενωμένης Ευρώπης, δηλώνει δυσαρεστημένο με τον τρόπο που λειτουργεί. Συγκεκριμένα, το 27% τάσσεται υπέρ της Ε.Ε, στη σημερινή της μορφή, ενώ το 24% δήλωσε ότι έχει αρνητική άποψη για την Ενωμένη Ευρώπη.
Αυτά τα ποσοστά, εκφράζουν μια ανησυχία των νέων, αλλά και μια αναδυόμενη δυσαρέσκεια για τον τρόπο που η Ευρωπαϊκή Ένωση λειτουργεί και ποια ζητήματα θέτει η Ένωση ως προτεραιότητα.
Για παράδειγμα, βασικό αίτημα των νεαρών Ελλήνων στο οποίο η Ε.Ε πρέπει να επενδύσει είναι οι αυξημένες τιμές και το κόστος ζωής (42%), καθώς και η δημιουργία θέσεων εργασίας (43%). Αυτά τα ποσοστά, που ξεπερνούν κατά πολύ τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο, δείχνουν και μια ανασφάλεια από τους νεαρούς Έλληνες, οι οποίοι έχοντας τις εμπειρίες των γονιών τους από την οικονομική κρίση, ζητούν τώρα από την Ε.Ε, περισσότερες εργασιακές ευκαιρίες αλλά και καταπολέμηση της ανισότητας.
Σε σχέση με τα άλλα Ευρωπαϊκά κράτη που εξετάστηκαν για αυτή την έρευνα, μονάχα η Ρουμανία φτάνει κοντά στα ποσοστά της Ελλάδας όσον αφορά το κόστος ζωής (40%) και την δημιουργία θέσεων εργασίας (41%), με τους νεαρούς Βούλγαρους να δίνουν περισσότερη έμφαση στο κοινωνικό κράτος και την πρόσβαση στη δημόσια υγεία (40%) και τους Ιταλούς στο κλίμα (46%).
Η κρίση στην ενημέρωση
Σύμφωνα με το flash ευρωβαρόμετρο, σχεδόν οι μισοί Έλληνες (48%) ηλικίας 16-30 λαμβάνουν τις ειδήσεις τους από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ). Αυτό το ποσοστό είναι και το υψηλότερο ανάμεσα στις τρεις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες που μελετήθηκαν στην έρευνα του PULSE. Συγκεκριμένα, το 52% ενημερώνεται από to Instagram, το 41% από το TikTok και το YouTube. Ο ψηφιακός τύπος και οι ειδησεογραφικές ιστοσελίδες έρχονται δεύτερες στην ενημέρωση των νεαρών Eλλήνων με 34%, ενώ η ενημέρωση από την τηλεόραση έρχεται τρίτη με 31%, αναδεικνύοντας έτσι και τα δύσκολα χρόνια που έχει μπροστά της η βιομηχανία της τηλεόρασης στην Ελλάδα, αν θέλει να συνεχίσει να είναι επίκαιρη.
Σύμφωνα με τον Αντώνη Καλογερόπουλο, Καθηγητής Πολιτικής Επικοινωνίας και Ερευνητής στο Ινστιτούτο Δημοσιογραφίας του Reuters στην Οξφόρδη, δήλωσε στο πλαίσιο της έρευνας ότι για την παραπληροφόρηση δεν ευθύνονται μονάχα τα ΜΚΔ.
«Μπορεί τα fake news να ενισχύονται από τα ΜΚΔ, αλλά δεν είναι αυτός ο βασικός συντελεστής που τροφοδοτεί την παραπληροφόρηση. Πολύ πριν από το διαδίκτυο, παραπληροφόρηση, θεωρίες συνομωσίας και φημολογίες διακινούνταν μαζικά, σε κράτη με χαμηλό δείκτη εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, όπως είναι η Ελλάδα […]. Καμιά φορά παραβλέπουμε τον παράγοντα ότι η παραπληροφόρηση μπορεί να έρχεται απευθείας από τις κυβερνήσεις, τα κόμματα της αντιπολίτευσης και τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης».
Εναλλακτικοί τρόποι ενημέρωσης
Στους ερευνητικούς και στους δημοσιογραφικούς κύκλους, έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη συζήτηση για τον τρόπο που τα παραδοσιακά ΜΜΕ πρέπει να εκσυγχρονιστούν για να «πιάσουν» τις νεαρότερες «μάζες».
Καθώς οι νέοι λαμβάνουν τις ειδήσεις τους μέσω των ΜΚΔ και του αέναου scrolling, έτσι και τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, αλλά και εκείνα που γεννήθηκαν στον ψηφιακό κόσμο, αναγκάζονται να αναβαθμίσουν το «παιχνίδι» τους.
Στην Ελλάδα, ένα ενδιαφέρον παράδειγμα εναλλακτικού τρόπου ενημέρωσης, μπορεί να θεωρηθεί το ψηφιακό εγχείρημα του fyi.news. Σύμφωνα με την Έλενα Παπαδημητρίου, Head of Editorial της (ιστό)σελίδας, το fyi.news είναι ένα δημοσιογραφικό εγχείρημα, το οποίο στοχεύει κατά βάση τη γενιά Ζ και τους Μιλένιαλς, δημιουργώντας λιτό, δημοσιογραφικό περιεχόμενο το οποίο δημοσιεύεται κατά βάση στο Instagram σε μορφή καρουζέλ, αλλά και στον ιστότοπο του οργανισμού.
«Προσπαθούμε να προσεγγίσουμε ανθρώπους που δεν αγαπούν τα μεγάλα κείμενα, που δεν έχουν πολύ χρόνο ώστε να ενημερωθούν με τον παραδοσιακό τρόπο, έτσι, αντί για ένα scrolling down στα ΜΚΔ, το Fyi.news, μπορεί να δημιουργήσει έναν ψηφιακό δημιουργικό χώρο, συνδυάζοντας τη δημοσιογραφική δεοντολογία και τους κώδικες, το fact-checking με cool γραφιστικά και μικρά κείμενα», επισημαίνει στο πλαίσιο της έρευνας για το PULSE.
Στην γείτονα Ιταλία, ο Αντρέα Καρτσούρο, Ιταλός δημοσιογράφος στο εναλλακτικό δημοσιογραφικό εγχείρημα Scomodo, το οποίο προσφέρει δημοσιογραφία ανοικτή προς όλους, με παρουσία τόσο στον φυσικό όσο και στον ψηφιακό κόσμο, με εβδομαδιαίες ελεύθερες συναντήσεις, ρεπορτάζ στο πεδίο, fact-checking των κυρίαρχων ΜΜΕ, με σκοπό τη διαμόρφωση μιας κοινότητας γύρω από την ενημέρωση.
Ο Αντρέα Τσαρτσούρο, ανέφερε στη συνέντευξη του για το PULSE, το εγχείρημα Parallasse, στο οποίο η ομάδα του Scomodo στέλνει ένα εβδομαδίαιο newsletter στους αναγνώστες με την κριτική ανάλυση του Ιταλικού τύπου. Σκοπός της ανάλυσης είναι «η βαθύτερη κατανόηση των αιτιών πίσω από την έλλειψη εμπιστοσύνης, ώστε να συσταθεί εκ νέου ο υγιής και ποιοτικός δημοσιογραφικός λόγος».
Στην Ιταλία, μόλις το 36% των πολιτών εμπιστεύονται τις ειδήσεις και τα ΜΜΕ, με την τηλεόραση να υπερισχύει των ΜΚΔ και του διαδικτύου ως μέσο ενημέρωσης.
Σημαντικό εμπόδιο στο «άνοιγμα» των παραδοσιακών ΜΜΕ στους νέους είναι για τον ίδιο, ότι το δημοσιογραφικό επάγγελμα γίνεται όλο και πιο ελιτίστικο, αντί να εκδημοκρατίζεται. Επισημαίνει ότι στην Ιταλία, μόλις το 1,7% των δημοσιογράφων που εργάζονται στην τηλεόραση και στον τύπο είναι κάτω των 35 ετών.
Παραπληροφόρηση, ακροδεξιά και Ε.Ε
Τον Ιανουάριο του 2025, η δημοσιογραφική ομάδα του Inside Story, έκανε μια σημαντική αποκάλυψη: το Ελληνικό YouTube έχει γεμίσει ακροδεξιούς, με αρκετούς από αυτούς να έχουν διασυνδέσεις με το καταδικασμένο ως εγκληματική οργάνωση, νεοναζιστικό κόμμα Χρυσή Αυγή. Οι YouTubers αυτοί, χρησιμοποιούν μια εθνικιστική και υπερ-συντηρητική ρητορική, με θεωρίες συνομωσίας και fake news[4].
Όπως ανέφερα και προηγουμένως, το YouTube μαζί με το TikTok είναι το δεύτερο σημαντικότερο πεδίο ενημέρωσης των νεαρών Ελλήνων, μετά το Instagram. Αυτή η εισροή ακροδεξιών YouTubers, ενδέχεται να εντείνει και τον ευρωσκεπτικισμό πολλών Ελλήνων, ενώ η άνοδος της ακροδεξιάς σε βασικές οικονομίες της Ευρώπης (βλ. Γαλλία), δημιουργεί υπαρξιακές ανησυχίες σε ολόκληρο το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Ο Αντώνης Καλογερόπουλος επισημαίνει ότι «μέσα σε αυτό το περιβάλλον της δυσπιστίας, η ακροδεξιά κερδίζει το έδαφος, όχι μόνο εξαιτίας της παραπληροφόρησης, αλλά λόγω βασικών και δομικών προβλημάτων και κρίσεων στις σύγχρονες κοινωνίες».
Για τον ίδιο, τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, αντί να εκτονώσουν αυτή την τάση, την ενισχύουν «δημιουργώντας συνεχώς ένα αίσθημα ανασφάλειας και φόβου, σπρώχνοντας έτσι τους πολίτες σε υπερ-συντηρητικές πολιτικές επιλογές».
Μια έρευνα από το ΕΛΙΑΜΕΠ από το 2021, ερεύνησε τον τρόπο που οι Έλληνες προσεγγίζουν τα fake news και την παραπληροφόρηση για την Ε.Ε. Η έρευνα έδειξε ότι τα Ευρωπαϊκά θέματα και οι Ευρωπαϊκές πολιτικές δεν επισημαίνονται και δεν καλύπτονται από τα Ελληνικά μέσα[5].
Η ίδια έρευνα έδειξε ότι ο βασικός τομέας της παραπληροφόρησης για θέματα της Ε.Ε, προέρχεται από το διαδίκτυο, από εκεί δηλαδή, που οι περισσότεροι Έλληνες ενημερώνονται.
Για την Έλενα Παπαδημητρίου, του fyi.news, τα ΜΜΕ πρέπει να προβάλλουν περισσότερο την Ευρωπαϊκή Ένωση.
«Στο fyi.news, προσπαθούμε, τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα να αναπτύσσουμε ένα ρεπορτάζ για την Ε.Ε. Αυτό μπορεί να είναι ένα επεξηγηματικό άρθρο, για την ατζέντα της Ε.Ε, για το πώς λειτουργεί, ώστε οι πολίτες να κατανοήσουν τον τρόπο που οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί λειτουργούν».
Ο Αντώνης Καλογερόπουλος συμπληρώνει ότι οι Ευρωπαϊκές πολιτικές μπορούν να ακούγονται πολύπλοκες και πολλές φορές όχι διαφανείς. Από την πλευρά των ΜΜΕ, οι δημοσιογράφοι που καλύπτουν θέματα Ευρωπαϊκού χαρακτήρα, πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν στα θέματα των θεσμών και της λειτουργίας των οργάνων της Ε.Ε, και το ρεπορτάζ τους να είναι προσιτό και ελκυστικό για το κοινό.
Τα δύσκολα μπροστά μας
Μπορεί τα ποσοστά του flash ευρωβαρόμετρου να φαίνονται απαισιόδοξα, παρόλα αυτά, και παρά τις τρομακτικές αλλαγές που γνωρίζει ο δημοσιογραφικός κλάδος, οι Έλληνες πολίτες αποζητούν την έγκριτη ενημέρωση. Η εμπιστοσύνη μεταξύ δημοσιογράφων και πολιτών, είναι λαβωμένη, παρόλα αυτά, στο χέρι των δημοσιογράφων είναι και η επαναφορά της.
Για να συμβεί αυτό, σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει, τα ΜΚΔ παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Καινοτόμες ιδέες, νέες μορφές ενημέρωσης, εναλλακτικά δημοσιογραφικά σχήματα, μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό κομμάτι αυτής της δημοσιογραφικής εξέλιξης, καθώς και η απασχόληση περισσότερων νέων δημοσιογράφων στις αίθουσες σύνταξης.
Από τη στιγμή που fake news διασπείρονται μέσω των ΜΚΔ, μπορούν και να απομυθοποιηθούν μέσω των ΜΚΔ.
Στον τομέα της καταπολέμησης της ενίσχυσης του Ευρωσκεπτικισμού τα ΜΜΕ πρέπει να επενδύσουν στο ρεπορτάζ για την Ευρωπαϊκή Ένωση, με αποστολές στο Ευρωκοινοβούλιο και στις Βρυξέλλες, με αναλύσεις και επεξηγήσεις για τον τρόπο που η Ε.Ε λειτουργεί και το πώς επηρεάζει καθημερινά την ζωή μας, με εκπομπές και ένθετα αφιερωμένα στην Ε.Ε. Και αυτές οι πρωτοβουλίες πρέπει να γίνονται πιο συχνές και πιο κατανοητές στον Έλληνα πολίτη.
Στα ενθαρρυντικά νέα, ένα μικρό ποσοστό των νεαρών Ελλήνων έχει αρνητικά συναισθήματα για την Ε.Ε, αλλά το μεγαλύτερο ποσοστό, θέλει να την δει να λειτουργεί ορθότερα και πιο δημοκρατικά.
Είναι στο χέρι μας, όλων, να την αλλάξουμε προς το καλύτερο.
*Αυτό το άρθρο δημουργήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PULSE. Συμμετείχαν η Marta Abba (Ιταλία), η Alice Facchini (Ιταλία) και ο Βλάντιμιρ Μίτεφ (Βουλγαρία & Ρουμανία).*
[1] Youth Survey 2024 (https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/3392)
[2] Reuers Institute for the study of Journalism, Greece (https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2025/greece#_ftn2)
[3] FES, Youth Survey, 2024 (https://library.fes.de/pdf-files/bueros/athen/21824.pdf)
[4] Inside Story, Οι Έλληνες τραμπικοί που σαρώνουν το YouTube, 2025 (https://insidestory.gr/article/oi-ellines-trampikoi-poy-saronoyn-youtube)
[5] Eliamep, Citizens’ views on fake news and false narratives about the European Union – FACTS project, 2021 (https://www.eliamep.gr/en/apopseis-ton-politon-schetika-me-tis-psevdeis-eidiseis-kai-afigiseis-gia-tin-evropaiki-enosi-ergo-facts)
