Εμείς τον λέμε ελληνικό και οι Τούρκοι τουρκικό, αλλά όπως σημειώνει το CNN, ο καφές που βράζει σε μπρίκι και λίγο πριν «φουσκώσει» σερβίρεται με το κατακάθι του, έχει μάλλον τις ρίζες του στην Υεμένη.
Τον 15ο αιώνα, Σούφι μυστικιστές λέγεται πως τον κατανάλωναν για να μένουν ξύπνιοι κατά τις νυχτερινές προσευχές τους. Όταν ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κατέλαβε την Υεμένη το 1538, ο καφές μπήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μέσα σε έναν χρόνο, είχε φτάσει στην Κωνσταντινούπολη.
Ήδη από το 1539, σύμφωνα με τον καθηγητή του Χάρβαρντ, Κεμάλ Καφαντάρ, ο ναύαρχος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα καταγράφει ιδιοκτησία δωματίου με καφέ. Μέχρι τη δεκαετία του 1550, οι πρώτες «καφεχανέδες» εμφανίζονται στην Κωνσταντινούπολη, όπως περιγράφει ο ιστορικός Ιμπραήμ Πετσέβι.
Η νέα μόδα άλλαξε γρήγορα την πολιτιστική ζωή. Η παρασκευή με το μπρίκι (cezve/ibrik), μέθοδος που μοιράζεται η Ελλάδα και έχει ρίζες στην Αιθιοπία, γίνεται το σήμα κατατεθέν του.
Όπως εξηγεί η ερευνήτρια γαστρονομίας Μερίν Σεβέρ η ειδοποιός διαφορά είναι ότι δεν «εκχυλίζεται», αλλά «μαγειρεύεται» στο νερό σαν σούπα, προσφέροντας ένα αφιλτράριστο ρόφημα.
Καφές ο … υπονομευτής
Ωστόσο οι χώροι όπου οι άνθρωποι απολάμβαναν το ιδιαίτερο ρόφημα δεν ενθουσίαζαν τις αρχές. Θρησκευτικοί ηγέτες και πολιτικοί σε Ασία και Ευρώπη τους έβλεπαν ως εστίες υπονομευτικών ιδεών και αργολογίας.
Το 1511, ο κυβερνήτης της Μέκκας, Χαϊρ Μπέης, απαγόρευσε τον καφέ για 13 χρόνια, φοβούμενος ότι θα οδηγούσε σε ριζοσπαστισμό.
Οι Οθωμανοί σουλτάνοι έκλειναν κατά καιρούς τους καφενέδες για παρόμοιους λόγους. Ακόμη και στην Αγγλία του 17ου αιώνα, ο Κάρολος Β΄ προσπάθησε να τα απαγορεύσει, θεωρώντας ότι εκεί «εξυφαίνονται αντιβασιλικές συνωμοσίες».
Πέρα από το ρόφημα
«Ο τουρκικός καφές είναι κάτι παραπάνω από ποτό», λέει η Σεντέν Ντογάν καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Νότιας Φλόριντα. «Είναι μια γέφυρα επικοινωνίας, ένα μοίρασμα χαράς ή λύπης».
Στη σημερινή Τουρκία, είναι το άτυπο ποτό για «να τα πούμε». Η προετοιμασία του είναι ακριβής και σερβίρεται με νερό και λουκούμι: το νερό καθαρίζει τον ουρανίσκο, το λουκούμι γλυκαίνει την πικράδα.
Η εθιμοτυπία ορίζει να πίνεται αργά, σε μικρές γουλιές, ώστε να κατακάθονται τα υπολείμματα. Στο τέλος, έρχεται το έθιμο της μαντείας: το φλιτζάνι αναποδογυρίζεται και οι σχηματισμοί στο κατακάθι «διαβάζονται».
Αν και η μαντεία γενικά αποδοκιμάζεται στο Ισλάμ, η «καφεμαντεία» θεωρείται παιγνιώδης, συμβολική και κυρίως συλλογική πράξη.
Και με λίγο αλάτι
Η παράδοση του καφέ ενσωματώθηκε ακόμη και στα έθιμα γάμου. Κατά το προξενιό, η υποψήφια νύφη σερβίρει καφέ στον γαμπρό και την οικογένειά του.
Στο δικό του φλιτζάνι, όμως, βάζει αλάτι. Αν εκείνος πιει χωρίς να διαμαρτυρηθεί, αποδεικνύει υπομονή, ωριμότητα — και την αξία του.
