Στην κεντρική πλατεία του Μπάρεντσμπουργκ, το βλέμμα του Λένιν —από ένα παλιό σοβιετικό άγαλμα— δεσπόζει αυστηρά πάνω από τους λιγοστούς περαστικούς.
Οι ταμπέλες είναι στα κυριλλικά, οι τοιχογραφίες και τα πανό υμνούν Ρώσους επιστήμονες και καλλιτέχνες, η τρίχρωμη ρωσική σημαία κυματίζει δίπλα σε εκείνη της Arktikugol, της ρωσικής εταιρείας εξόρυξης που ουσιαστικά κάνει κουμάντο στην πόλη, όπως εξηγεί ο Economist σε ρεπορτάζ του.
Τα καταστήματα πωλούν ρώσικα αγγουράκια τουρσί, κονσέρβες ψαριών και αναψυκτικά, ενώ ρωσικοί επιστημονικοί σταθμοί είναι διάσπαρτοι σε όλη την περιοχή. Μοιάζει με ρωσικό έδαφος. Δεν είναι.
Το γεωπολιτικό παράδοξο
Η πόλη Μπαρέντσμπουργκ είναι ένα γεωπολιτικό παράδοξο: μια πόλη-εταιρεία της Ρωσίας, χτισμένη πάνω στο Σβάλμπαρντ, το νορβηγικό αρχιπέλαγος του Αρκτικού. Αν και η Νορβηγία ασκεί αδιαμφισβήτητη κυριαρχία βάσει της συνθήκης του 1925, η συμφωνία δίνει δικαίωμα σε πολίτες και εταιρείες άλλων χωρών να εκμεταλλεύονται πόρους της περιοχής — και η Ρωσία το κάνει από τη δεκαετία του 1930.
Σήμερα, καθώς ο πρωθυπουργός Γιόνας Στέρε ετοιμάζεται να τιμήσει τα 100 χρόνια της συνθήκης, η παρουσία της Μόσχας εδώ προκαλεί ανησυχία σε δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών. Η ένταση στις σχέσεις έχει αυξηθεί μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Με τη Βαλτική να έχει γίνει «εχθρική θάλασσα» για τη Ρωσία, η Μόσχα στρέφει την προσοχή της στον Βορρά.
Το καλώδιο και η φυγή
Το 2021, ρωσικά αλιευτικά κατέστρεψαν καλώδιο επικοινωνίας που συνέδεε το Σβάλμπαρντ με την ηπειρωτική Νορβηγία. Ένα χρόνο μετά, η κυβέρνηση Πούτιν κήρυξε τη Νορβηγία «μη φιλική χώρα» και τον περασμένο Μάρτιο την κατηγόρησε για στρατιωτικές δραστηριότητες που παραβιάζουν τη συνθήκη.
Το Μπάρεντσμπουργκ έχει χάσει σχεδόν όλους τους κατοίκους του: από περίπου 2.000 στο απόγειο του 20ού αιώνα, έχουν απομείνει μόλις 340. Η οικονομικά ασύμφορη εξόρυξη ενός χαμηλής ποιότητας, θειούχου άνθρακα που καίγεται τοπικά, τυλίγει με μαύρο καπνό τους κοντινούς παγετώνες.
Οι Ουκρανοί που δούλευαν στα ορυχεία έχουν φύγει, όπως και πολλοί φιλελεύθεροι Ρώσοι. Όσοι αποχώρησαν για την πλουσιότερη πρωτεύουσα του νησιού, τη Λόνγκιερμπιεν, περιγράφουν μια πόλη απομονωμένη, υπό στενή παρακολούθηση και γεμάτη πολιτική πίεση.
Σοβιετική αισθητική στον πάγο
Παρά την απομόνωση, μερικοί τουρίστες συνεχίζουν να έρχονται για πεζοπορία, σκι και παρατήρηση άγριας ζωής — πολικές αρκούδες, φάλαινες, θαλάσσιους ίππους.
Η σοβιετική αρχιτεκτονική αποτελεί αξιοθέατο από μόνη της. Το «Στέλε» του 1974, ένα τετραώροφο κτίριο βαμμένο σε πορτοκαλί και λευκό, προβάλλεται ως «ο βορειότερος ουρανοξύστης στον κόσμο». Όμως οι σχέσεις με τη Λόνγκιερμπιεν δεν είναι πια όπως στον Ψυχρό Πόλεμο.
Δεν γίνονται ανταλλαγές επισκέψεων στις εθνικές εορτές, ενώ οι ρωσικές παρελάσεις έχουν γίνει πιο στρατιωτικοποιημένες, με ορθόδοξα σύμβολα και μερικές φορές σοβιετικές σημαίες.
Οι παλιές κοινές έρευνες Νορβηγών, Ρώσων και άλλων επιστημόνων έχουν σταματήσει. Ένας Νορβηγός θαλάσσιος βιολόγος λέει ότι οι παρακολουθήσεις πάγου και θάλασσας στον κοντινό φιόρδ δεν γίνονται πια με ρωσική συμμετοχή. Οι Ρώσοι γεωλόγοι δουλεύουν πλέον μόνο με συμπατριώτες τους.
Γιατί μένει η Ρωσία
Η Μόσχα δεν σκοπεύει να εγκαταλείψει ωστόσο το Μπάρεντσμπουργκ. Σχεδιάζει ερευνητικό κέντρο για επιστήμονες του «Παγκόσμιου Νότου» — αν και η Νορβηγία δύσκολα θα το επιτρέψει.
Η αξία του άνθρακα είναι μηδαμινή, αλλά η παρουσία δίνει στον Βλαντίμιρ Πούτιν ένα συμβολικό και πιθανόν κατασκοπευτικό «πόδι» στον Αρκτικό Κύκλο.
Εδώ, στο πιο βόρειο άκρο της ΝΑΤΟϊκής επικράτειας, η Ρωσία παραμένει… καλά ριζωμένη στον πάγο.
