«Μην εστιάζετε τόσο στην Ουκρανία ώστε να αγνοείτε τις σοβαρές απειλές για την ευρωπαϊκή ασφάλεια που διαμορφώνονται στη Λιβύη». Αυτό είναι το μήνυμα που προσπαθούν να στείλουν η Ιταλία και η Ελλάδα στους συμμάχους τους στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, αλλά χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία.
Οι μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη αυξάνονται ξανά, την ώρα που η Ρώμη ανησυχεί όλο και περισσότερο για τη διευρυνόμενη επιρροή της Ρωσίας στην ασταθή χώρα της Βόρειας Αφρικής – επιρροή που ασκείται μέσω παροχής όπλων και της πιθανής δημιουργίας μιας νέας ναυτικής βάσης στο βορειοανατολικό λιμάνι της Τόμπρουκ.
Η Αθήνα έχει επίσης στείλει δύο πολεμικά πλοία για περιπολίες στα ανοιχτά της Λιβύης, ως απάντηση στην αύξηση των μεταναστευτικών ροών και στο παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, που προβλέπει έρευνες σε περιοχές νότια της Κρήτης, και παραβιάζει κατάφωρα τα δικαιώματα της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς την Ελληνική και την Ευρωπαϊκή ΑΟΖ.
Η Ιταλία και η Ελλάδα γνωρίζουν, ωστόσο, ότι η αντιμετώπιση ενός τόσο περίπλοκου ζητήματος όπως η Λιβύη – μια χώρα με έκταση πάνω από τριπλάσια από εκείνη της Ισπανίας – απαιτεί τη στήριξη μεγάλων συμμάχων όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γαλλία.
Μέχρι στιγμής, όμως, η αντίδραση αυτών των συμμάχων είναι απογοητευτική.
Ευρωπαϊκό φιάσκο στη Λιβύη
Ο Ιταλός Υπουργός Εξωτερικών Αντόνιο Ταγιάνι έχει περιγράψει τη Λιβύη ως «μια έκτακτη κατάσταση που η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει συλλογικά», αλλά μια πρόσφατη ευρωπαϊκή προσπάθεια διπλωματικής προσέγγισης κατέληξε σε φιάσκο.
Ο Επίτροπος Μετανάστευσης της ΕΕ Μάγκνους Μπρούνερ, συνοδευόμενος από υπουργούς της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας, κηρύχθηκε ανεπιθύμητο πρόσωπο (persona non grata) στη Βεγγάζη, την περιοχή που ελέγχει ο ανατολικός Λίβυος ισχυρός άνδρας Χαλίφα Χάφταρ. Κατηγορούμενοι για αδιευκρίνιστες «παραβάσεις», τα μέλη της αντιπροσωπείας διατάχθηκαν να αποχωρήσουν.
Στη κορυφή της ελληνικής ατζέντας το Μεταναστευτικό
Η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε την Τετάρτη αυστηρούς νέους κανόνες για τη μετανάστευση, καθώς πασχίζει να αντιμετωπίσει την απότομη αύξηση των αφίξεων από τη Λιβύη στην Κρήτη, εν μέσω της τουριστικής περιόδου.
«Μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης απαιτεί έκτακτα μέτρα, και γι’ αυτό η ελληνική κυβέρνηση έλαβε την απόφαση να ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι προχωρά στην αναστολή της επεξεργασίας αιτήσεων ασύλου, αρχικά για τρεις μήνες, για όσους φθάνουν στην Ελλάδα από τη Βόρεια Αφρική δια θαλάσσης», δήλωσε ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στους βουλευτές.
Περίπου 9.000 άνθρωποι έχουν φτάσει στην Κρήτη από τη Λιβύη από την αρχή του έτους, οι περισσότεροι τις τελευταίες εβδομάδες – σχεδόν διπλάσιος αριθμός από το σύνολο του 2024.
Η ελληνική κυβέρνηση δέχεται κριτική τόσο από την αντιπολίτευση όσο και από στελέχη της ίδιας της κυβέρνησης για το γεγονός ότι έχει εγκαταλείψει εδώ και χρόνια το «λιβυκό χαρτοφυλάκιο».
Συνολικά, έχει καταγραφεί αύξηση 7% στις παράτυπες διελεύσεις στη κεντρική Μεσόγειο κατά το πρώτο μέρος του έτους – σχεδόν εξ ολοκλήρου από τη Λιβύη – ενώ στις υπόλοιπες βασικές μεταναστευτικές διαδρομές σημειώθηκε συνολική μείωση της τάξης του 20%.
Η ελληνική καταστολή έχει επίσης προκαλέσει ανησυχίες στην Ιταλία ότι περισσότεροι μετανάστες θα ωθηθούν προς τα ιταλικά χωρικά ύδατα.
Η Ευρωπαϊκή στάση
«Ανησυχούμε για την κατάσταση στη Λιβύη και την πρόσφατη αύξηση των παράτυπων αναχωρήσεων», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πριν από την περσινή επίσκεψη της ΕΕ στη χώρα.
Διπλωμάτες περιέγραψαν την πρόσφατη αποστολή της ΕΕ ως μια διερευνητική προσπάθεια για να διαπιστωθεί ποιες λύσεις θα μπορούσαν να είναι εφαρμόσιμες. Τα ευρωπαϊκά κονδύλια, άλλωστε, πιθανότατα θα παίξουν κάποιο ρόλο.
Η ΕΕ σύναψε μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη συμφωνία με την Τυνησία το 2023, καταβάλλοντας οικονομική ενίσχυση στις αρχές της χώρας για να περιορίσουν τις μεταναστευτικές ροές — αλλά οι διπλωμάτες αμφιβάλλουν ότι ένα τέτοιο μοντέλο μπορεί να εφαρμοστεί και στη Λιβύη, μια χώρα βαθιά αποσταθεροποιημένη από αντίπαλες ένοπλες ομάδες.
Προ των πυλών οι Ρώσοι
«Ο ρόλος της Ρωσίας στη Λιβύη συνεχίζει να διευρύνεται, καθώς τη χρησιμοποιεί ως βασικό κόμβο στη στρατηγική της για την Αφρική», προειδοποίησε Ευρωπαίος διπλωμάτης που παρακολουθεί στενά το ζήτημα. Ο ίδιος πρόσθεσε ότι ένα πολιτικά διασυνδεδεμένο δίκτυο λαθρεμπορίου στη Λιβύη στηρίζει τις στρατηγικές επιδιώξεις της Ρωσίας, βοηθώντας τη Μόσχα να παρακάμπτει τις κυρώσεις και να εργαλειοποιεί τη μετανάστευση.
Μια πρόσφατη επίδειξη ρωσικών όπλων στη Βεγγάζη κατά τη διάρκεια στρατιωτικής παρέλασης επιβεβαιώνει τη διαρκώς ενισχυόμενη σχέση του Κρεμλίνου με τον Χαλίφα Χάφταρ.
Η Ρωσία επιδιώκει να αποκτήσει ένα σταθερό προγεφύρωμα στη Μεσόγειο, ιδιαίτερα μετά την ακύρωση της συμφωνίας μίσθωσης της ρωσικής βάσης στο λιμάνι της Ταρτούς από τις νέες αρχές της Συρίας, μετά την πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ.
Ο Ιταλός Υπουργός Εξωτερικών Αντόνιο Ταγιάνι προειδοποιεί συχνά ότι η Λιβύη είναι ο πιθανότερος προορισμός για την εγκατάσταση μιας νέας ρωσικής ναυτικής βάσης.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του ειδησεογραφικού πρακτορείου Agenzia Nova, η Μόσχα επιδιώκει επίσης να εγκαταστήσει πυραυλικά συστήματα σε στρατιωτική βάση στη Σεμπχά, στη νότια Λιβύη – περιοχή που ελέγχεται από τον Χαλίφα Χάφταρ – και να στρέψει τους πυραύλους προς την Ευρώπη.
Πολλοί αναλυτές και διπλωμάτες εμφανίζονται επιφυλακτικοί ως προς το αν η Ρωσία βρίσκεται ήδη σε φάση όπου στρέφει πυραύλους προς την Ευρώπη από λιβυκό έδαφος. Όμως ακόμα και χωρίς την παρουσία πυραύλων, η Ρωσία μπορεί ήδη να αξιοποιεί έναν αριθμό στρατιωτικών βάσεων στη Λιβύη για λογιστική υποστήριξη, «που θεωρητικά θα μπορούσε να απειλήσει την Ευρώπη», δήλωσε ο Αρτούρο Βαρβέλλι, ανώτερος ερευνητής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (ECFR).
Μέχρι στιγμής, η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει κυρίως τις λιβυκές βάσεις για να υποστηρίξει τις επιχειρήσεις της στην υπόλοιπη Αφρική, ενεργώντας κυρίως μέσω του λεγόμενου Africa Corps, που υποστηρίζεται από το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας.
Υπάρχουν επίσης αυξανόμενοι φόβοι μεταξύ αξιωματούχων της νότιας Ευρώπης ότι η Ρωσία θα μπορούσε σύντομα να αξιοποιήσει τη μετανάστευση από τη Λιβύη ως εργαλείο υβριδικού πολέμου – επαναλαμβάνοντας το μοντέλο που εφάρμοσε στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ, όταν ώθησε πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή να περάσουν από τη Λευκορωσία στην Πολωνία.
Ωστόσο, δεν πηγαίνουν όλα όπως τα σχεδιάζει η Ρωσία. Ένας από τους διπλωμάτες σημείωσε ότι το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία στερεί από το Africa Corps τους απαραίτητους πόρους για να χρηματοδοτεί τις λιβυκές πολιτοφυλακές, δημιουργώντας εντάσεις με τους τοπικούς συμμάχους της Μόσχας και τον Χαφτάρ.
«Δεν βλέπω τους Ρώσους να αναλαμβάνουν πλήρως τη διακίνηση μεταναστών», δήλωσε ο Καρίμ Μεζράν, ανώτερος συνεργάτης του Atlantic Council, «αλλά βλέπω τους Ρώσους να λένε στους ανθρώπους: Τώρα εγώ κάνω κουμάντο, και θα ακολουθείτε τις εντολές μου».
Οι Ιταλοί στρέφουν το βλέμμα τους στους Γάλλους
Παρά τη σοβαρότητα των απειλών που προέρχονται από τη Λιβύη, η Ιταλία και η Ελλάδα δυσκολεύονται να πείσουν τους συμμάχους τους να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο.
Η Πρωθυπουργός της Ιταλίας, Τζόρτζια Μελόνι, συζήτησε το ζήτημα της Λιβύης με τον Πρόεδρο της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, σε μια τρίωρη συνάντηση στη Ρώμη στις 4 Ιουνίου.
Η Λιβύη «είναι, φυσικά, ένα θέμα κρίσιμης σημασίας και για την Ιταλία και για τη Γαλλία», ανέφερε Ιταλός αξιωματούχος με άμεση γνώση των συνομιλιών, υπογραμμίζοντας τις «κοινές ανησυχίες — ιδίως σε θέματα ασφάλειας, περιλαμβανομένης της αυξανόμενης ρωσικής παρουσίας, καθώς και της μετανάστευσης».
Ο ίδιος αξιωματούχος παραδέχτηκε, ωστόσο, ότι υπάρχουν «αποχρώσεις» διαφοράς ανάμεσα στις θέσεις των δύο χωρών «ως προς τις πιθανές πολιτικές λύσεις».
Η Λιβύη εντάσσεται όλο και συχνότερα στην ατζέντα των διπλωματικών συζητήσεων, όμως σε πρακτικό επίπεδο ελάχιστα προχωρούν. Η Ιταλία επιζητεί απεγνωσμένα την υποστήριξη της στρατιωτικά ισχυρής Γαλλίας, αλλά το θέμα δεν φαίνεται να έχει την ίδια βαρύτητα για το Παρίσι – και μάλιστα αναδεικνύει και τις πρόσφατες αποτυχίες της Γαλλίας στο Μάλι και στον Νίγηρα.
«Για την Ιταλία, το ζήτημα της Λιβύης είναι πιο κεντρικής σημασίας βραχυπρόθεσμα σε σχέση με τη Γαλλία», δήλωσε η Βιρτζίν Κολομπιέρ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο LUISS της Ρώμης και ειδική σε θέματα Λιβύης.
«Πολιτικά, η γαλλική κυβέρνηση δεν έχει ιδιαίτερο συμφέρον να χτυπά “καμπανάκι” για τη Ρωσία, γιατί κάτι τέτοιο αναδεικνύει τις δικές της αποτυχίες», δήλωσε η Virginie Collombier, σημειώνοντας ότι η Γαλλία έχει σταδιακά αποσυρθεί από χώρες της Αφρικής στη ζώνη του Σαχέλ, την ώρα που η Ρωσία ενισχύει την παρουσία της.
Υπερατλαντική αδιαφορία για τη Βόρεια Αφρική
Την ίδια στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες στρέφουν όλο και περισσότερο το βλέμμα τους στον Ειρηνικό, γεγονός που αφήνει ελάχιστες ελπίδες ότι η Ουάσινγκτον θα αφιερώσει πολιτικό κεφάλαιο για τη σταθεροποίηση της Λιβύης.
Ίσως το πιο αποκαλυπτικό είναι ότι η πιο πρόσφατη διακήρυξη του ΝΑΤΟ, που υπογράφηκε στις 25 Ιουνίου στη Χάγη, δεν περιλαμβάνει καν αναφορά στην Αφρική.
«Κανείς δεν ήθελε να συμπεριληφθούν ζητήματα που προκαλούν διχασμό, καθώς το ΝΑΤΟ έχει πλέον μια πολύ μινιμαλιστική ατζέντα», εξήγησε ο Αλεσσάντρο Μαρόνε, επικεφαλής του προγράμματος Άμυνας, Ασφάλειας και Διαστήματος στο ιταλικό think tank «Istituto Affari Internazionali».
Η Ρώμη «οφείλει πλέον να αντιμετωπίσει αυτήν την πραγματικότητα», πρόσθεσε ο Marrone.
Πηγή: Politico
