Δεν υπήρχαν διακριτοί τάφοι. Ούτε ονόματα. Ούτε ένα μνημείο. Μόνο ένα τετράγωνο κομμάτι γκαζόν δίπλα σε παιδική χαρά, στο Τουάμ της Ιρλανδίας. Ένα κομμάτι ανείπωτης φρίκης και ντροπής.
Εκεί κάποτε στεγαζόταν το Ίδρυμα Μητέρας και Παιδιού της Αγίας Μαρίας – ένα εκκλησιαστικό άσυλο για ανύπαντρες μητέρες και τα παιδιά τους, από το 1925 ως το 1961.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC το 2014, η ερασιτέχνης ιστορικός Κάθριν Κόρλες αποκάλυψε πως κάτω από το χώμα πιθανότατα βρίσκονταν τα λείψανα 796 παιδιών. Κάποιοι λένε πως ο χώρος χρησιμοποιούνταν ως δεξαμενή λυμάτων. Άλλοι, πως ήταν απλώς ένας «θάλαμος φρίκης».
Μητέρες σε απόγνωση, παιδιά στη λήθη
Οι περισσότερες γυναίκες είχαν μείνει έγκυες εκτός γάμου και είχαν εξοστρακιστεί από τις οικογένειές τους. Μετά τη γέννα, τα μωρά τους απομακρύνονταν και κατέληγαν σε αυτό το ίδρυμα. Πολλά από αυτά δεν επιβίωσαν.
Ο Πάτρικ Ντεραν ήταν το πρώτο καταγεγραμμένο παιδί που πέθανε στο ίδρυμα, το 1925. Η τελευταία ήταν η Μαίρη Κάρτι το 1960. Ανάμεσά τους, 794 ακόμη παιδιά πέθαναν. Επισήμως. Κανείς δεν γνωρίζει πόσα πραγματικά «αναπαύονται» εκεί.
Ο Πι Τζέι Χάβερτι, που πέρασε εκεί τα πρώτα έξι χρόνια της ζωής του, το αποκαλεί «φυλακή». Θυμάται πώς τα «παιδιά του ιδρύματος» ήταν ανεπιθύμητα ακόμα και στα σχολεία: «Μας άφηναν να μπαίνουμε 10 λεπτά αργότερα και να φεύγουμε νωρίτερα. Ήμασταν βρώμικα σκουπίδια».
As excavators begin their dig to find the truth at Tuam, here’s the full shocking story of how almost 800 babies could have come to be buried in an unmarked mass grave – as told to @ChrisPageTV by the survivors, campaigners and families who lived it
https://t.co/jyD8914D5y— Ciaran McCauley (@CiaranMcCauley) July 13, 2025
Η γυναίκα που έσκαψε το σκοτάδι
Η Κάθριν Κόρλες ξεκίνησε την έρευνά της το 2005, μέσα από ένα μάθημα τοπικής ιστορίας. Την προβλημάτισε η παντελής έλλειψη αρχείων και η εχθρική σιωπή. Όταν ζήτησε από το ληξιαρχείο τα ονόματα των παιδιών που πέθαναν στο ίδρυμα, περίμενε 20 ή 30 καταχωρήσεις. Της έστειλαν 796.
Διασταύρωσε ότι κανένα από αυτά τα παιδιά δεν έχει ταφεί σε κάποιο γνωστό νεκροταφείο. Η υποψία της ήταν πλέον βεβαιότητα: τα λείψανα των παιδιών βρίσκονταν σε έναν μυστικό, ομαδικό τάφο – ίσως σε μια παλιά δεξαμενή λυμάτων.
Η τοπική κοινωνία αρχικά την λοιδορούσε. Μα η Κάθριν δεν σταμάτησε. Ένας χάρτης του 1929 εμφάνιζε τη δεξαμενή. Ένας άλλος, του 1970, έφερε χειρόγραφη ένδειξη «νεκροταφείο». Κι ένας εργάτης νεκροταφείου της υπέδειξε το σημείο όπου δύο αγόρια, τη δεκαετία του ’70, είχαν βρει οστά.
Ireland’s Tuam babies: Excavation of mass grave of 800 children begins | CNN
Tomorrow will be terrible ❤️❤️ https://t.co/i0H2nlsDzk
— Annette Mckay (@AnnetteMckay15) July 13, 2025
Μαρτυρίες-σοκ: «Έπεσα σε μια τρύπα γεμάτη μωρά»
Η Μαίρη Μοριάρτι, κάτοικος της περιοχής, θυμάται πώς ένας πιτσιρικάς βρήκε ένα κρανίο πάνω σε ένα ξύλο. Όταν τον ρώτησαν πού το βρήκε, εκείνη πήγε στο σημείο και «έπεσε μέσα σε μια τρύπα».
Εκεί είδε δεκάδες «μικρά δεματάκια», τυλιγμένα σε υφάσματα που είχαν σαπίσει. Ήταν βρέφη. «Ήταν όλα τακτοποιημένα, σε σειρές ως την οροφή. Εκατοντάδες», λέει.
Όταν αργότερα γέννησε τον δεύτερο γιο της, τον παρέλαβε από τις ίδιες καλόγριες τυλιγμένο «ακριβώς όπως εκείνα τα δεματάκια». Εκείνη τη στιγμή, λέει, κατάλαβε τι είχε δει.
Η Άννα Κόριγκαν, ιδρυτικό μέλος της ομάδας Tuam Babies Family Group, πίστευε μέχρι τα 50 της ότι ήταν μοναχοπαίδι. Αναζητώντας την καταγωγή της, έμαθε ότι η μητέρα της είχε γεννήσει δύο αγόρια στο ίδρυμα.
Για το ένα βρήκε πιστοποιητικό θανάτου, που ανέφερε ως αιτία θανάτου ένα όρο που προκαλεί σήμερα οργή, αλλά τότε περιέγραφε περιπτώσεις νοητικής αναπηρίας από τη γέννηση: congenital idiocy (συγγενής ηλιθιότητα). Τα παιδιά αυτά δεν θεωρούνταν άξια ιατρικής περίθαλψης ή ανθρώπινης φροντίδας – απλώς «ελαττωματικά». Σε περιπτώσεις όπως του Τουάμ, τέτοιες «διαγνώσεις» συχνά νομιμοποιούσαν την εγκατάλειψη, την ασιτία ή και τη συγκάλυψη θανάτων.
«Ξέρουμε τα ονόματά τους», λέει η Άννα. «Ήταν άνθρωποι. Δεν ήταν σκουπίδια».
Η ανασκαφή και η δικαίωση
Μετά από δοκιμαστική ανασκαφή το 2017, το ιρλανδικό κράτος επιβεβαίωσε την ύπαρξη «σημαντικής ποσότητας ανθρώπινων λειψάνων» στον χώρο. Τα παιδιά που εντοπίστηκαν ήταν ηλικίας από 35 εβδομάδων κύησης έως 2-3 ετών. Η πλήρης ανασκαφή ξεκινά τώρα και αναμένεται να διαρκέσει δύο χρόνια.
Ο επικεφαλής της έρευνας, Ντάνιελ ΜακΣουίνι, ειδική σε εκταφές θυμάτων πολέμου, τονίζει πως το έργο είναι «πρωτοφανές σε παγκόσμιο επίπεδο». Τα οστά είναι τόσο μικρά – «ένα μηριαίο βρέφους έχει το μέγεθος ανθρώπινου δακτύλου» – που η ταυτοποίηση θα είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Για τους επιζώντες και τους συγγενείς, η ανασκαφή δεν είναι μόνο ζήτημα δικαιοσύνης. Είναι μια πράξη αναγνώρισης. Τα παιδιά του Τουάμ δεν θα είναι πια φαντάσματα. Έχουν όνομα. Έχουν ιστορία. Και σύντομα, θα έχουν έναν τάφο.
