Πριν από 40 χρόνια, στις 14 Ιουνίου 1985, οι ηγέτες της τότε Δυτικής Γερμανίας, του Βελγίου, της Γαλλίας, του Λουξεμβούργου και της Ολλανδίας συναντήθηκαν στο Σένγκεν , ένα χωριό του Λουξεμβούργου στα σύνορα με τη Γαλλία και τη Γερμανία, για να υπογράψουν μια πρωτοποριακή συμφωνία: Τη Συνθήκη του Σένγκεν.
Αυτές οι πέντε χώρες, τότε μέλη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας είχαν έναν σαφή στόχο : να καταργήσουν τους ελέγχους στα κοινά τους σύνορα για να διευκολύνουν την κυκλοφορία προϊόντων και ανθρώπων . Η εφαρμογή αυτής της δέσμευσης, η οποία στη συνέχεια επεκτάθηκε σε σχεδόν ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και πέραν αυτής, θα μεταμόρφωνε ριζικά τη ζωή των Ευρωπαίων πολιτών.
Η Ιταλία και στη συνέχεια η Αυστρία προσχώρησαν το 1997, ακολουθούμενη από την Ελλάδα το 2000, τη Δανία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία το 2001, την Εσθονία, την Ουγγαρία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, τη Μάλτα, την Πολωνία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία και την Τσεχική Δημοκρατία το 2007, την Κροατία το 2023 και στη συνέχεια τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία το 2025.
Ο χώρος Σένγκεν περιλαμβάνει 25 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ , όπως επίσης την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και την Ελβετία .Σταδιακά, κάπου μισό δισεκατομμύριο Ευρωπαίοι πολίτες μπορούσαν να διασχίσουν τα σύνορα 29 ευρωπαϊκών χωρών χωρίς να χρειάζεται να επιδείξουν το διαβατήριό τους ή να υποβληθούν σε συστηματικούς ελέγχους.
Αυτά για την ιστορία, γιατί πλέον 12 από τις 29 χώρες του Σένγκεν έχουν αρχίσει πλέον να επιβάλουν ελέγχους στα σύνορα για να αντιμετωπίσουν την παράνομη μετανάστευση. Ήδη από την επόμενη εβδομάδα, η Πολωνία σκοπεύει να εισαγάγει προσωρινά συνοριακούς ελέγχους με τη Γερμανία και τη Λιθουανία. Ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ δήλωσε ότι αυτό ήταν μια απάντηση στους μεθοριακούς ελέγχους που έχει επιβάλει η Γερμανία.
Πίεση της άκρας δεξιάς
«Είναι μια ηλίθια, παιδαριώδης αντίδραση σε εξίσου ηλίθιες γελοιότητες από τη γερμανική πλευρά στα σύνορα», γράφει η γερμανική Suddeutsche Zeitung . «Και οι δύο κυβερνήσεις θυσίασαν την ελεύθερη κυκλοφορία, υποκύπτοντας στις πιέσεις της ακροδεξιάς και των υπερεθνικιστών στις αντίστοιχες χώρες τους , αντί να αναπτύξουν πραγματικές λύσεις. … Ήταν ο φόβος της αντιπολίτευσης στο εσωτερικό και η εμμονή με τις δημοσκοπήσεις που οδήγησαν και τις δύο κυβερνήσεις να ασκήσουν βία στην ευρωπαϊκή ιδέα της ζώνης Σένγκεν, στην οποία η Πολωνία εντάχθηκε στα τέλη του 2007», γράφει η γερμανική εφημερίδα
Αντίθετα , η Frankfurter Allgemeine Zeitung επιδοκιμάζει την επιβολή των ελέγχων στα σύνορα: «Δεν υπάρχει πραγματικά κανένας λόγος να διαμαρτυρόμαστε για την κατάρρευση της Ευρώπης. Είναι αυτονόητο ότι αυτό μπορεί επίσης, παρεμπιπτόντως, να προκαλέσει καθυστερήσεις για τους τουρίστες και τους διασυνοριακούς εργαζόμενους Το θέμα δεν είναι η καταπολέμηση της ελεύθερης κυκλοφορίας, αλλά της παράνομης μετανάστευσης», υποστηρίζει η εφημερίδα της Φρανκφούρτης.»
Ο Ισπανός ευρωβουλευτής Περνάντο Μπαρένα Άρζα , από την Αριστερά, τονίζει από την πλευρά του ότι «η Σένγκεν είναι η υπόσχεση μιας Ευρώπης χωρίς τείχη , σωματικά και ψυχικά».
Αντίθετα, οι ευρωβουλευτές της ευρωπαϊκής άκρας δεξιάς τόνισαν το ζήτημα του εξωτερικού ελέγχου των ευρωπαϊκών συνόρων , ως αναγκαιότητα για τη διασφάλιση της διατήρησης της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της ΕΕ.
«Θα συνέβαινε»
Μετά την Πολωνία και το Βέλγιο ανακοίνωσε επίσης ελέγχους στα σύνορα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. «Φοβόμουν ήδη ότι αυτό θα συνέβαινε», λέει η Μπιργκίτ Σίπελ , ευρωβουλευτής του SPD.«Αν αρχίσουμε να αποκλείουμε την περιοχή, αυτό θα έχει συνέπειες», προσθέτει.
Η ΕΕ δεν φαίνεται να μπορεί να το αποτρέψει αυτό. «Μήπως η ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων έχει πλέον ανατραπεί οριστικά; Πού πήγε το πνεύμα του Σένγκεν;» διερωτώνται Ευρωπαίοι διπλωμάτες στις Βρυξέλλες.
Ενσωματώθηκε στο ευρωπαϊκό δίκαιο
Η Συνθήκη Σένγκεν ενσωματώθηκε στο νομικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, η οποία υπογράφηκε στις 2 Οκτωβρίου 1997. Έτσι, οι Ευρωπαίοι ηγέτες κατέστησαν την εξωτερική συνεργασία ένα από τα κύρια επιτεύγματα της ΕΕ .
Οι συνοριακοί έλεγχοι εντός του χώρου Σένγκεν πρέπει μάλιστα να κοινοποιούνται και να αιτιολογούνται στην Επιτροπή της ΕΕ στις Βρυξέλλες, όπως ορίζεται στον Κώδικα Σένγκεν. «Βρισκόμαστε σε στενή επαφή με όλα τα κράτη μέλη που έχουν εισαγάγει ελέγχους», επιβεβαιώνει ο εκπρόσωπος της Επιτροπής, Μάρκους Λάμερτ. Σύμφωνα με την Κομισιόν, αυτοί οι έλεγχοι επιτρέπονται εντός της ζώνης Σένγκεν για περιορισμένο χρονικό διάστημα υπό ορισμένες προϋποθέσεις.
Πολλοί ευρωβουλευτές θεωρούν πάντως ότι υπάρχει κίνδυνος να λήξει η Ζώνη Σένγκεν. Και αυτό θα επηρεάσει όχι μόνο την εσωτερική αγορά, την οικονομία και πολλούς διασυνοριακούς μετακινούμενους, αλλά στέλνει και ένα σαφές μήνυμα οριοθέτησης των χωρών μελών. «Αυτό θα έχει σίγουρα θα έχει αντίκτυπο στις αντιλήψεις των ανθρώπων για το τι θα σκεφτούν για αυτήν την Ευρώπη μεσοπρόθεσμα», λέει η Μπιργκίτ Σίπελ.
Οι οικονομικές επιπτώσεις
Ο οικονομικός αντίκτυπος είναι επίσης σημαντικός. Διευκολύνοντας τις οδικές εμπορευματικές μεταφορές, την κινητικότητα των εργαζομένων και την ανάπτυξη του τουρισμού, η ζώνη Σένγκεν συμβάλλει σημαντικά στο να καταστεί η εσωτερική αγορά της Ένωσης μία από τις πιο ελκυστικές στον κόσμο. Με διάφορους τρόπους, αυτό το επίτευγμα έχει φέρει επανάσταση στην καθημερινή ζωή εκατοντάδων εκατομμυρίων Ευρωπαίων.
Για παράδειγμα, το 2024, ο χώρος Σένγκεν ήταν ο κορυφαίος τουριστικός προορισμός στον κόσμο, με περισσότερους από μισό δισεκατομμύριο επισκέπτες . Με διάφορους τρόπους, αυτό το επίτευγμα έχει φέρει επανάσταση στην καθημερινή ζωή εκατοντάδων εκατομμυρίων Ευρωπαίων.
Σήμερα όμως, υπάρχουν πολλές ιστορίες εργαζομένων που αντιμετωπίζουν ουρές κάθε μέρα ή ταξιδιωτών των οποίων τα λεωφορεία σταματούν, για να ελεγχθούν τα έγγραφά τους.. Η επαναφορά των ελέγχων μπορεί να είναι ζήτημα ασφάλειας, αλλά και συνιστά και παραβίαση στις αρχές στις οποίες βασίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα. Μια Ενωση που αλλάζει δραματικά…
