Μέχρι πριν από έναν χρόνο, το Ισραήλ έμοιαζε καθηλωμένο σε έναν πόλεμο φθοράς στη Γάζα, περικυκλωμένο από εχθρικά δίκτυα που υποκινούνταν από το Ιράν και δεχόταν πιέσεις από τις ΗΠΑ για αποκλιμάκωση. Σήμερα, είναι εκείνο που οδηγεί και πάλι τις εξελίξεις, αναγκάζοντας την Ουάσιγκτον να ακολουθήσει.
Στόχος του είναι να περάσει στην επιθετική ανατροπή του status quo. Με έναν αιφνιδιαστικό πολλαπλό βομβαρδισμό βαθιά εντός της ιρανικής επικράτειας, η ισραηλινή κυβέρνηση δεν επιδιώκει πλέον μόνο να περιορίσει το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, αλλά να πλήξει τη ραχοκοκαλιά του ίδιου του θεοκρατικού καθεστώτος.
Η χρονική στιγμή της ισραηλινής επίθεσης δεν είναι τυχαία. Είχε λήξει η 60ήμερη διορία που είχε θέσει ο Ντόναλντ Τραμπ για μια συμφωνία με το Ιράν, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας είχε μόλις καταγγείλει σοβαρές παραβιάσεις, και οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις είχαν ήδη εξουδετερώσει, με προηγούμενες επιχειρήσεις, την πλειονότητα των προηγμένων ιρανικών αντιαεροπορικών συστημάτων. Η συγκυρία έδειχνε ιδανική.
Η ισραηλινή επίθεση – σοκ
Ακόμη και έτσι όμως το εύρος της επιχείρησης είναι πρωτοφανές. Οι πρώτοι βομβαρδισμοί εξόντωσαν μεγάλο μέρος της στρατιωτικής ηγεσίας του Ιράν, ανάμεσά τους τον αρχηγό των Φρουρών της Επανάστασης Χοσεΐν Σαλαμί, τον επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων Μοχαμάντ Μπαγκερί και τον διοικητή της Δύναμης Κουντς Ισμαήλ Καανί. Χθες εξοντώθηκαν και άλλα ηγετικά στελέχη των Φρουρών, μεταξύ των οποίων και ο επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών τους. Νεκροί έχουν επίσης πέσει αρκετοί πυρηνικοί επιστήμονες και τουλάχιστον 20 ανώτεροι αξιωματούχοι.
Ταυτόχρονα το Ισραήλ έχει στοχεύσει και διαλύσει ή έστω «ματώσει» κρίσιμες εγκαταστάσεις. Υποδομές drone, βάσεις βαλλιστικών πυραύλων, υπολείμματα αντιαεροπορικών συστημάτων και –κυρίως– υπόγειες μονάδες εμπλουτισμού ουρανίου στο Νατάνζ και το Φορντόου έχουν μπει στο στόχαστρο. Οι ζημιές είναι σοβαρές, αν και όχι ακόμη πλήρως αποτιμημένες. Ισραήλ και Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας δίνουν διαφορετικές εκδοχές για την έκταση των ζημιών στο πυρηνικό συγκρότημα της Νατάνζ, το βασικό εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν. Ισραηλινός αξιωματούχος, μιλώντας στο CNN υπό καθεστώς ανωνυμίας, δήλωσε ότι υπάρχουν «ενδείξεις» πως το υπόγειο τμήμα της εγκατάστασης έχει καταρρεύσει. Σύμφωνα με έκθεση του Institute for Science and International Security από το 2003, το συγκρότημα περιλαμβάνει δύο μεγάλες υπόγειες αίθουσες, όπου εκτιμάται ότι βρίσκονται οι φυγοκεντρητές εμπλουτισμού. Η Νατάνζ αποτέλεσε βασικό στόχο του ισραηλινού πλήγματος την Παρασκευή.
Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, ωστόσο, είχε αναφέρει ήδη από την Παρασκευή ότι οι ζημιές περιορίζονται στην επιφάνεια. Σε νεότερη ενημέρωση τη Δευτέρα, ο επικεφαλής της IAEA Ραφαέλ Γκρόσι δήλωσε πως δεν έχει σημειωθεί νέα ζημιά μετά την αρχική επίθεση, ενώ δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι επλήγη η υπόγεια αίθουσα.
Η απάντηση της Τεχεράνης
Σοκαριστική και η απάντηση της Τεχεράνης. Αν και αρχικά το μεσημέρι της Παρασκευής φάνηκε να αντιδρά ασθενικά, από το βράδυ της ίδιας ημέρας άρχισε ένα σφυροκόπημα. Εξαπέλυσε 370 βαλλιστικούς πυραύλους και εκατοντάδες drones, διαπερνώντας το ισραηλινό σύστημα αεράμυνας και προκαλώντας ανθρώπινες απώλειες. Τουλάχιστον 24 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και σχεδόν 600 έχουν τραυματιστεί σε ισραηλινό έδαφος από την έναρξη της σύγκρουσης.
Παρόλα αυτά η ουσία είναι πως το Ιράν εισήλθε σε αυτή τη σύγκρουση σε στρατηγικά μειονεκτική θέση: η Χεζμπολάχ είχε ήδη εξουδετερωθεί, η οικονομία του βρίσκεται σε βαθύτατη κρίση, και οι εναπομείναντες πύραυλοι εκτιμάται ότι μειώνονται δραματικά. Η πιθανότητα ενός θεαματικού ιρανικού πλήγματος, που θα μπορούσε να αλλάξει την ψυχολογία του πολέμου, μειώνεται μέρα με τη μέρα.
Η στάση των ΗΠΑ
Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος ξεκίνησε τη δεύτερη του θητεία με την πρόθεση να αποτραβήξει την Αμερική από τις περιφερειακές συγκρούσεις, βρέθηκε να αναθεωρεί: ενίσχυσε στρατιωτικά το Ισραήλ με πλοία και μαχητικά για να αποκρούσει ιρανικές επιθέσεις, επαίνεσε τους βομβαρδισμούς και κάλεσε την Τεχεράνη να «κάνει συμφωνία πριν δεν μείνει τίποτα όρθιο». Ωστόσο, δεν ενέκρινε την απευθείας εμπλοκή των ΗΠΑ στις ισραηλινές επιθετικές επιχειρήσεις – τουλάχιστον όχι ακόμη.
Ακόμη και εάν δεν πούμε ότι ο Νετανιάχου πετυχαίνει να σύρει τον Τραμπ σε έναν πόλεμο που ο τελευταίος δεν ήθελε, είναι προφανές πως οι ΗΠΑ ακολουθούν και δεν καθορίζουν, την πορεία των εξελίξεων. Το πρόσταγμα το έχει το Ισραήλ.
Το δίλημμα της Ισλαμικής Δημοκρατίας
Το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης βρίσκεται αντιμέτωπο με δύσκολα στρατηγικά διλήμματα. Να διατηρήσει την πυρηνική του υποδομή στα όρια της παρανομίας ή να εγκαταλείψει τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών; Να επιταχύνει την κατασκευή βομβών ή να εμμείνει στη στρατηγική του «κατωφλίου»;
Εντός του Ιράν, η δυσφορία αυξάνεται. Η αδυναμία του καθεστώτος να αποτρέψει τις ισραηλινές επιθέσεις, οι οικονομικές επιπτώσεις και η απώλεια ηγετικών στελεχών έχουν δημιουργήσει ένα επικίνδυνο μείγμα δυσαρέσκειας. Η ιρανική κοινωνία σιγοβράζει. Ο ίδιος ο Νετανιάχου κάλεσε τους Ιρανούς να «σταθούν απέναντι στο καθεστώς που τους καταπιέζει επί σχεδόν 50 χρόνια», προσδοκώντας πιθανώς μια εσωτερική εξέγερση έναντι του Αλί Χαμενεϊ.
Μερίδα αναλυτών προειδοποιεί παρόλα αυτά πως αυτό μοιάζει περισσότερο με ευσεβή πόθο. Πολλοί είναι άλλωστε εκείνοι που φοβούνται πως ακόμη και εάν πέσει – κυρίως από εσωτερική πίεση – το καθεστώς των μουλάδων, το κενό θα μπορούσε να καλυφθεί από ακόμη πιο επικίνδυνες δυνάμεις.
Το ισραηλινό στοίχημα και η κόπωση
Δεν είναι μόνο το ιρανικό καθεστώς που τρίζει. Και η κυβέρνηση Νετανιάχου αισθάνεται την πίεση. Πολλοί μάλιστα πιστεύουν ότι όλο αυτό είναι μία ύστατη προσπάθεια του Νετανιάχου να διασώσει το πολιτικό μέλλον του. Η στρατιωτική επιτυχία του Ισραήλ είναι αδιαμφισβήτητη. Αλλά η κόπωση της κοινωνίας είναι επίσης εμφανής. Είκοσι μήνες πολέμου έχουν εξαντλήσει τα αποθέματα υπομονής. Η κριτική για τη διαχείριση της σύγκρουσης στη Γάζα –που κόστισε πάνω από 55.000 ζωές Παλαιστινίων και άφησε την περιοχή κατεστραμμένη χωρίς σχέδιο διακυβέρνησης– έχει πλήξει τη διεθνή εικόνα του Ισραήλ και τροφοδοτεί τη δυσαρέσκεια στο εσωτερικό.
Η μεγάλη πρόκληση είναι τώρα η στρατηγική μετάβαση: πώς θα μετατραπούν οι τακτικές επιτυχίες στην Τεχεράνη σε διαρκή γεωπολιτική νίκη; Πώς θα διαμορφωθεί μία στρατηγική εξόδου, που να μην αφήνει το Ιράν αλώβητο και να μην εγκλωβίζει το Ισραήλ σε έναν πόλεμο χωρίς τέλος; Ο Νετανιάχου δεν έχει δείξει να έχει στρατηγική εξόδου. Διαχρονικά αυτό είναι το μεγάλο του πρόβλημα.
Το περιφερειακό σκηνικό και το αύριο
Σαφείς απαντήσεις δεν έχει ακόμη κανείς. Η Μέση Ανατολή όμως αλλάζει. Ο λεγόμενος «άξονας της αντίστασης» έχει εξουδετερωθεί, η Χεζμπολάχ δεν έχει ούτε τη δυνατότητα ούτε τη διάθεση να βοηθήσει το Ιράν, η Συρία ελέγχεται από πρώην τζιχαντιστές συνδεόμενους με την Άγκυρα και οι χώρες του Κόλπου επανεξετάζουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ.
Κανείς δεν ξέρει αν οι πρόσφατες εξελίξεις θα οδηγήσουν σε νέα περιφερειακή σταθερότητα ή σε έναν πιο ασταθή, πολωμένο κόσμο. Η πιθανότητα γενικευμένου πολέμου παραμένει, αλλά το Ιράν μοιάζει σήμερα πιο αποδυναμωμένο από ποτέ.
Το Ισραήλ ποντάρει στο ότι η πίεση θα φέρει το Ιράν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων – ή θα το φέρει αντιμέτωπο με την κατάρρευση. Αλλά το ερώτημα παραμένει: τι θα σημάνει αυτή η νίκη; Και πόσο γρήγορα μπορεί να έρθει; Το Ισραήλ καθορίζει τώρα τις εξελίξεις. Αλλά την επομένη του πολέμου, θα δούμε ποιες άλλες δυνάμεις θα διεκδικήσουν ρόλο και χώρο στην περιοχή. Και η Δύση έχει κάθε λόγο να ανησυχεί.
