Το κτίριο, που κάποτε στέγαζε το υπουργείο Άμυνας, στο κέντρο του Βελιγραδίου παραμένει ερειπωμένο εδώ και 26 χρόνια – βομβαρδισμένο από ΝΑΤΟϊκά αεροσκάφη. Τώρα, η σερβική κυβέρνηση σχεδιάζει να το μετατρέψει σε Trump Tower, μέσω συμφωνίας με εταιρεία του Τζάρεντ Κούσνερ.
Η υπόθεση έχει προκαλέσει πολιτική θύελλα, νομικές διώξεις και βαθύ διχασμό για το παρελθόν και το μέλλον της χώρας.
Τα κτίρια βομβαρδίστηκαν από το ΝΑΤΟ το 1999, όταν η Δύση επενέβη για να σταματήσει την εκστρατεία της Σερβίας στο Κοσσυφοπέδιο. Έκτοτε, κανείς δεν τα άγγιξε. Η εικόνα τους – ένα χαμόγελο με σπασμένα δόντια, όπως το περιγράφουν ντόπιοι στο BBC – λέει στους επισκέπτες: «Η ιστορία μας δεν έχει τελειώσει ακόμα».
Κι όμως, το 2023 η κυβέρνηση της Σερβίας υπέγραψε συμφωνία 500 εκατ. δολαρίων με την αμερικανική Affinity Global, εταιρεία του Τζάρεντ Κούσνερ, γαμπρού του Ντόναλντ Τραμπ. Το σχέδιο: Trump Tower Belgrade. Ένας «πύργος», ένα πολυτελές ξενοδοχείο και συγκρότημα κατοικιών, που φιλοδοξεί να αλλάξει την εικόνα – και τη μνήμη – της πόλης.
Η πολιτική διάσταση της αρχιτεκτονικής
Η απόφαση προκάλεσε αμέσως αντιδράσεις, όπως επισημαίνει στο ρεπορτάζ του το BBC. Όχι μόνο γιατί πρόκειται για αμερικανική εταιρεία που συνδέεται με την οικογένεια Τραμπ, αλλά γιατί το σημείο έχει θεσμοθετηθεί από το 2005 ως προστατευόμενο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς.
Οι αντιδράσεις οξύνθηκαν όταν αποκαλύφθηκε ότι δεν υπήρξε δημόσιος διαγωνισμός, ενώ ο τότε επικεφαλής του Ινστιτούτου Προστασίας Μνημείων συνελήφθη για κατάχρηση εξουσίας και πλαστογράφηση γνωμοδότησης που επέτρεψε την άρση του προστατευτικού καθεστώτος.
Ο πρόεδρος Αλεξάντερ Βούτσιτς δηλώνει αμετανόητος: «Είναι σημαντικό να ξεπεράσουμε το βάρος του 1999… Είναι τρομερά σημαντικό να χτίσουμε καλύτερες σχέσεις με τις ΗΠΑ», είπε σε συνέντευξή του στο BBC. Για τον ίδιο, η συμφωνία εντάσσεται σε μια προσπάθεια ενίσχυσης των επενδύσεων και αναβάθμισης της χώρας.
Η εμπλοκή της οικογένειας Τραμπ είναι παλιά υπόθεση: ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ είχε εκφράσει ενδιαφέρον για το σημείο από το 2013, ενώ πρόσφατα ο Ντόναλντ Τραμπ Τζούνιορ επισκέφθηκε το Βελιγράδι για να επιβλέψει το πρότζεκτ του Trump International Hotel – αν και η συμμετοχή του περιορίζεται στο ξενοδοχειακό κομμάτι.
Μνημείο ή επενδύσεις;
Ο Άντριου Πίρσον, πρώην διευθυντής της CBRE για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, δεν κρύβει την ενόχλησή του: «Αν είχα επενδύσει εκατομμύρια στη Σερβία και μάθαινα ότι το συγκεκριμένο φιλέτο παραχωρήθηκε χωρίς ανοιχτή διαδικασία, θα ένιωθα προδομένος», δηλώνει στο BBC.
Υποστηρίζει ότι τέτοια συμφωνία «σε άλλες χώρες όπως η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο ή ακόμα και η Ρουμανία, θα είχε γίνει με δημόσια πρόσκληση».
Η ίδια η εταιρεία Affinity Global δήλωσε ότι ο συλληφθείς διευθυντής «δεν έχει καμία σχέση με την εταιρεία» και πως θα επανεξετάσει την υπόθεση.
Το Υπουργείο Άμυνας δεν είναι απλώς ένα κτίριο. Είναι αρχιτεκτονικό σύμβολο της εποχής Τίτο – σχεδιασμένο ως «πύλη» προς την πρωτεύουσα της Γιουγκοσλαβίας. Η αρχιτέκτονας Εστέλα Ραντόνιτς Ζίβκοβ το υπερασπίζεται με πάθος: «Καμία σοβαρή πόλη δεν κατεδαφίζει την ιστορία της για να χτίσει πολυτελή συγκροτήματα».
Για άλλους, όμως, το μνημείο είναι μια πληγή που πρέπει να κλείσει. Οικονομικοί αναλυτές επισημαίνουν ότι η προσέλκυση επενδύσεων είναι κρίσιμη για μια χώρα με κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο 1/3 του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Και κάθε μεγάλη διεθνής συμμετοχή – ακόμη και με το όνομα Τραμπ – φέρνει προβολή, κεφάλαια και ανάπτυξη.
Το μέλλον του Trump Tower Belgrade παραμένει θολό
Η σύλληψη του Γκόραν Βάσιτς στις 14 Μαΐου ήταν ένα σοκ: παραδέχτηκε ότι πλαστογράφησε τη γνωμοδότηση για την άρση της προστασίας. Αντιμετωπίζει κατηγορίες για πλαστογραφία και κατάχρηση εξουσίας. Η υπόθεση δίνει όπλα στους επικριτές του έργου, που μιλούν για «προνομιακή μεταχείριση» και παραβίαση του νόμου.
Ο Βούτσιτς επιμένει: «Δεν υπήρξε καμία πλαστογραφία». Αλλά η κοινή γνώμη είναι διχασμένη. Και το κατεστραμμένο Υπουργείο Άμυνας παραμένει – για την ώρα – αμετάβλητο.
Και τώρα; Η τύχη του έργου εξαρτάται από τις επόμενες πολιτικές και νομικές εξελίξεις. Το μόνο βέβαιο είναι ότι στο Βελιγράδι, τα φαντάσματα του πολέμου ζουν ακόμα – και τώρα έχουν για συντροφιά και το φάντασμα του Τραμπ.
