Ακόμα και όταν οι στρατοί της Ρωσίας εισέβαλαν στην Ευρώπη τον περασμένο αιώνα, η μουσική της ξεχύθηκε στα θέατρα και τις αίθουσες συναυλιών της ηπείρου, με τους παθιασμένους μαέστρους και τις γοητευτικές σοπράνο να γίνονται οι κορυφαίοι πρεσβευτές της ρωσικής πολιτιστικής δύναμης.
Όταν η Σοβιετική Ένωση έπεσε, οι όπερες και τα μπαλέτα της Ρωσίας εξακολουθούσαν να κατέχουν μια ιερή θέση στην Ευρώπη- το ίδιο και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα το 2014. Όμως όλα αυτά σταμάτησαν απότομα τον χειμώνα του 2022, όταν το Κρεμλίνο ξεκίνησε την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία.
Σε μια επίδειξη αλληλεγγύης προς το Κίεβο, ο κόσμος της κλασικής μουσικής ακύρωσε ρωσικές συναυλίες, σταμάτησε να παρουσιάζει εμβληματικά έργα, όπως ο Καρυοθραύστης και η Λίμνη των Κύκνων, και εγκατέλειψε ερμηνευτές με δημόσιους δεσμούς με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν.
Τρία χρόνια αργότερα, ωστόσο, η ρωσική μουσική κουλτούρας επιστρέφει σε ευρωπαϊκά θέατρα και λυρικές σκηνές. Πρόκειται για μια νίκη για τη Μόσχα, την ώρα που οι επικριτές της ισχυρίζονται πως επιχειρεί να τερματίσει την απομόνωση που βιώνει σε παγκόσμιο επίπεδο, εκμεταλλευόμενη την πολιτιστική της κληρονομιά και την υψηλού επιπέδου της τέχνη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ουκρανία, παρακολουθώντας τη σιωπηλή «επιστροφή του Τσαϊκόφσκι» στην Ευρώπη, καλούν τις μουσικές σκηνές να διατηρήσουν την γραμμή τους απέναντι στη Μόσχα.
Ο Ουκρανός υπουργός Πολιτισμού Μίκολα Τοτσίτσκι δήλωσε ότι η καλλιτεχνική σκηνή της Ευρώπης θα πρέπει να «το ξανασκεφτεί» πριν ανοίξει τις πύλες της σε Ρώσους καλλιτέχνες, χαρακτηρίζοντας «πολύ επικίνδυνη» την επιστροφή του ρωσικού πολιτισμού, ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται.
«Όταν έχεις μια ρωσική ενεργή πολιτιστική δράση στη χώρα σου, πρόκειται αμέσως για παραπληροφόρηση και για προετοιμασία κάποιου είδους επιθετικής πράξης», είπε. «Αυτή είναι η δική μας εμπειρία».
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Πολιτισμού Γκλεν Μίκαλλεφ συμφώνησε, λέγοντας στο POLITICO: «Τα ευρωπαϊκά στάδια δεν πρέπει να δίνουν κανένα χώρο σε όσους υποστηρίζουν αυτόν τον επιθετικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας».
Σύνδεσμοι χρηματοδότησης της ΕΕ
Το 2008, ο Βαλερί Γκέργκιεφ, ένας από τους διασημότερους μαέστρους της Ρωσίας, πραγματοποίησε μια προπαγανδιστική συναυλία στην κατεστραμμένη πόλη Τσχινβάλι, πρωτεύουσα της αποσχισθείσας περιοχής της Νότιας Οσετίας της Γεωργίας, την οποία μόλις είχαν καταλάβει οι υποστηριζόμενοι από τη Μόσχα αυτονομιστές.
Καθώς το κοινό ανεμίζει ρωσικές και οσετικές σημαίες, ο Γκέργκιεφ διηύθυνε τη συμφωνία του Λένινγκραντ, ένα δημοφιλές πατριωτικό έργο και σύμβολο της αντίστασης κατά του φασισμού. Αργότερα, ο ίδιος συμμετείχε σε τηλεοπτική διαφήμιση για την προεκλογική εκστρατεία του Πούτιν το 2012, επαινώντας την ηγεσία του Ρώσου προέδρου, και υπέγραψε μάλιστα και ανοιχτή επιστολή που υποστήριζε την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από το Κρεμλίνο το 2014.
Μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, απορρίφθηκε από διάφορες ορχήστρες και θέατρα, από το Μιλάνο και το Μόναχο μέχρι το Ρότερνταμ και τη Βιέννη. Έχει διευθύνει συναυλίες στην Κίνα και το Ιράν. Ωστόσο, του έχουν επιβληθεί κυρώσεις από την Ουκρανία και δεν έχει επισκεφτεί την Ευρώπη από τότε που ξεκίνησε η επίθεση.
Αυτό πρόκειται να αλλάξει.
Ο Γκέργκιεφ πρόκειται να πραγματοποιήσει συναυλίες στη Βαρκελώνη το επόμενο έτος με τη ρωσική ορχήστρα Μαριίνσκι στο πλαίσιο της σειράς συναυλιών Ibercámera, η οποία αναφέρει το ταμείο Next Generation της ΕΕ ως οικονομικό υποστηρικτή.
Ο διοργανωτής της εκδήλωσης, Τζόζεπ Μαρία Πρατ, δήλωσε στην ισπανική El País ότι δεν υπάρχει «κανένα νομικό εμπόδιο» για τη συμμετοχή του Γκέργκιεφ και δήλωσε ότι ελπίζει ότι «η μουσική [θα] είναι μια γέφυρα για να ενώσει, όχι για να κάνει πόλεμο».
Η ΕΕ βέβαια δεν φαίνεται να πείθεται από τις δηλώσεις αυτές.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε συνομιλίες με τις ισπανικές αρχές για να επαληθεύσει ότι δεν έχουν χρησιμοποιηθεί κονδύλια της ΕΕ για τη διοργάνωση παραστάσεων στις οποίες συμμετέχει ο Ρώσος μαέστρος, σύμφωνα με αξιωματούχο της Επιτροπής που μίλησε στο παρασκήνιο για να συζητηθεί ο διάλογος.
Ερωτηθείς σχετικά με τη χρηματοδότηση από την ΕΕ, εκπρόσωπος του φεστιβάλ δήλωσε στο POLITICO ότι οι συναυλίες του «δεν έχουν επιδοτηθεί ποτέ από την Ευρωπαϊκή Ένωση», αλλά παραδέχθηκε ότι είχε ζητήσει επιχορήγηση για τις τέχνες από το ταμείο Next Generation της ΕΕ, το εμβληματικό πακέτο του μπλοκ για την ανάκαμψη από την πανδημία, τον Δεκέμβριο του 2022.
Ο κ. Μίκαλλεφ, επικεφαλής του τομέα πολιτισμού της ΕΕ, δήλωσε ότι ακόμη και αν μια παράσταση χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από ιδιώτες: «Αυτό δεν θα πρέπει να μας εμποδίσει από το να κάνουμε πολύ ισχυρές πολιτικές δηλώσεις σχετικά με το γεγονός ότι δεν πρέπει να προσφέρουμε κανένα χώρο σε όσους υποστηρίζουν αυτούς τους επιθετικούς πολέμους».
«Πρέπει να εργαστούμε πιο δυνατά και πιο σκληρά με τα κράτη μέλη μας για να διασφαλίσουμε ότι αυτό δεν θα συμβεί», πρόσθεσε.
Ο εκπρόσωπος της Ibercámera δεν επιβεβαίωσε τις ημερομηνίες διεξαγωγής των συναυλιών του Γκέργκιεφ στην Ισπανία, αλλά δήλωσε ότι είχε συμμετάσχει στη διοργάνωση πάνω από 200 συναυλιών του μαέστρου πριν από τη ρωσική εισβολή και ότι τόνισε πως ανυπομονεί να τον υποδεχτεί ξανά «το συντομότερο δυνατό».
«Καθ’ όλη τη διάρκεια της σχεδόν 50χρονης ιστορίας του ομίλου μας, ενεργούμε με σεβασμό και υπό την προστασία της ισχύουσας ισπανικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος.
Ζήτημα ασφάλειας
Η ουκρανική καλλιτεχνική σκηνή δεν έχει δώσει μέχρι στιγμής ιδιαίτερη σημασία στην βελτιωμένη αντιμετώπιση της Ευρώπης απέναντι στον ρωσικό πολιτισμό, σε μία κρίσιμη στιγμή όπου πέρα από τον Ατλαντικό ο πρόεδρος Τραμπ έρχεται να ξεκινήσει ειρηνευτικές συνομιλίες με το Κρεμλίνο.
Ο Ουκρανός σκηνοθέτης Ευγένιος Λαβρέντσουκ επρόκειτο να ηγηθεί μιας παραγωγής της όπερας «Rinaldo» του Χέντελ στην Ιερουσαλήμ τον Ιούλιο. Παραιτήθηκε, όμως, αφού είδε μια αφίσα για την παράσταση που περιείχε τα ονόματα δύο Ρώσων τραγουδιστών μεταξύ των ηθοποιών, παρά το γεγονός ότι ζήτησε από τους παραγωγούς να μην προσλάβουν Ρώσους καλλιτέχνες.
«Για εμάς τους Ουκρανούς, το μποϊκοτάζ σε ότι προέρχεται από την Ρωσία δεν είναι ζήτημα πολιτισμού και τέχνης, είναι ζήτημα ασφάλειας», δήλωσε στο POLITICO.
«Η Ρωσία ασκεί πολιτική ήπιας ισχύος με τη βοήθεια της τέχνης και του πολιτισμού εδώ και πολλές εκατοντάδες χρόνια και επέβαλε με τη βία τη ρωσική γλώσσα και τον ρωσικό πολιτισμό», πρόσθεσε.
Τις πρώτες ημέρες της εισβολής της Μόσχας παρατηρήθηκε μια ευρύτερη απόρριψη της ρωσικής κουλτούρας και των καλλιτεχνών που φέρονται να συνεργάζονται με το Κρεμλίνο από τη Δύση, κάτι που ο υπουργός Πολιτισμού της Λιθουανίας θεώρησε «ψυχική καραντίνα». Ο Λαβρεντσούκ δήλωσε ότι είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι αυτή η αποφασιστικότητα τώρα, προφανώς, αμφιταλαντεύεται.
«Σήμερα, δεν μπορούμε να σταθούμε στην ίδια σκηνή με τους Ρώσους, ανεξάρτητα από το πλαίσιο, διότι άλλοι θα το χρησιμοποιήσουν για να νομιμοποιήσουν μία φιλία του ουκρανικού και του ρωσικού λαού», δήλωσε. «Κάποιος θα πει ότι οι πολιτικοί πολεμούν κάπου αλλού, αλλά οι απλοί άνθρωποι είναι Σλάβοι αδελφοί. Αυτό δεν μπορεί να επιτραπεί».
Ο υπουργός Πολιτισμού της Ουκρανίας πρότεινε μια λύση: Οι ευρωπαϊκές θεατρικές εταιρείες θα πρέπει να προσλαμβάνουν Ουκρανούς ή Ευρωπαίους καλλιτέχνες αντί για Ρώσους.
«Στην Ουκρανία, στην Πολωνία, στη Σουηδία, έχουμε ισάξιους – αν όχι καλύτερους – καλλιτέχνες», δήλωσε ο Τοτσίτσκι. «Ας προωθήσουμε αυτούς που πραγματικά μοιράζονται τις δημοκρατικές αξίες».
Η ίδια η καλλιτεχνική σκηνή της Ουκρανίας έχει συντριβεί από την εισβολή της Μόσχας.
Η ρωσική αεροπορική επιδρομή σε ένα θέατρο στη Μαριούπολη τον Μάρτιο του 2022 σκότωσε πιθανότατα εκατοντάδες άμαχους που βρίσκονταν σε καταφύγιο.
Ο Ιχόρ Βορόνκα, ένας Ουκρανός τραγουδιστής όπερας, σκοτώθηκε στις γραμμές του μετώπου τον περασμένο Ιούλιο- και ο Βασίλ Σλίπακ, ένας βαρύτονος που εμφανιζόταν στην Όπερα του Παρισιού πριν προσφερθεί εθελοντικά στον ουκρανικό στρατό, έπεσε από Ρώσο ελεύθερο σκοπευτή στο Ντονμπάς το 2016.
Βόμβες και μπαλέτο
Μεγάλη διαδήλωση πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο γύρω από ένα θέατρο στην Μπρατισλάβα, ανεμίζοντας ουκρανικές σημαίες και κρατώντας φωτογραφίες βομβαρδισμένων ουκρανικών πόλεων.
Είχαν συγκεντρωθεί για να διαμαρτυρηθούν για μια συναυλία της Άννα Νετρέμπκο, μιας Ρωσίδας σοπράνο, αγαπημένης του κόσμου της όπερας – και, τουλάχιστον σε ένα σημείο, ηχηρής υποστηρίκτριας του Πούτιν.
Η Νετρέμπκο έχει δηλώσει την αντίθεσή της στην εισβολή της Μόσχας και τόνισε ότι δεν εμπλέκεται στην πολιτική. Αλλά οι επικριτές της επισημαίνουν ότι υποστήριξε την εκστρατεία επανεκλογής του Πούτιν το 2012, έχει πραγματοποιήσει αρκετές συναντήσεις με αυτόν και σε συνέντευξή της στα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης το 2017 είπε ότι είναι «αδύνατο να σκεφτεί κανείς καλύτερο πρόεδρο για τη Ρωσία».
Επίσης, πόζαρε μαζί με τον ηγέτη των φιλορώσων αυτονομιστών της ανατολικής Ουκρανίας το 2014 και του παρέδωσε μια επιταγή ενός εκατομμυρίου ρουβλίων για την ανοικοδόμηση ενός κατεστραμμένου θεάτρου στο ανταρτοκρατούμενο Ντονέτσκ – αν και αργότερα ισχυρίστηκε ότι δεν γνώριζε στην πραγματικότητα ποιος ήταν ο άνδρας, ούτε ότι η σημαία που κρατούσε ανήκε στην ομάδα των ανταρτών.
Μετά την εισβολή του Φεβρουαρίου το 2022, η Νετρέμπκο – η οποία βρισκόταν στο πλευρό του Γκέργκιεφ στην αρχή της καριέρας της και γιόρτασε τα 50ά γενέθλιά της το 2021 με μια τηλεοπτική συναυλία στο Παλάτι του Κρεμλίνου – απορρίφθηκε από διάσημους οίκους όπερας από τη Νέα Υόρκη έως το Λονδίνο. Κάποτε μια από τις πιο περιζήτητες πριμαντόνες στον κόσμο, πήρε ένα πολύμηνο διάλειμμα από τις παραστάσεις. Το Κίεβο τής επέβαλε επίσης κυρώσεις το 2023.
Η αυλαία της καριέρας της όμως έμελλε να ξανασηκωθεί.
Η πρώτη της παράσταση στις ΗΠΑ μετά την εισβολή πραγματοποιήθηκε στην Όπερα του Παλμ Μπιτς στη Φλόριντα τον Φεβρουάριο, ενώ η ερμηνεία της «Τόσκα» του Πουτσίνι στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου τον Σεπτέμβριο θα είναι η πρώτη της στον μεγαλοπρεπή αυτό χώρο από την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Τους επόμενους 18 μήνες πρόκειται να δώσει πληθώρα συναυλιών στην Ευρώπη από το Βερολίνο ως τη Ζυρίχη.
Παρά την επίσημη διαμαρτυρία του πρέσβη της Ουκρανίας προς την κυβέρνηση της Σλοβακίας, η συναυλία της Νετρέμπκο στην Μπρατισλάβα τον Απρίλιο ήταν sold out, με τον διευθυντή του θεάτρου να αποκαλεί τους επικριτές της «πρωτόγονους».
«Αυτοί που κηρύσσουν το συμπεριληπτικότητα του πολιτισμού και της τέχνης καταδικάζουν κάποιον για την καταγωγή του», ειρωνεύτηκε η Σουζάνα Ταπάκοβα σε συνέντευξή της σε σλοβακική εφημερίδα.
Ο μάνατζερ της Νετρέμπκο, Μιγκέλ Εστεμπάν, παρέδωσε στο POLITICO ένα έγγραφο 74 σελίδων στο οποίο περιγράφονται λεπτομερώς οι διάφορες δηλώσεις της σχετικά με τον Πούτιν, τον πόλεμο και την Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι συχνά παρεξηγείται ή εκλαμβάνεται εκτός πλαισίου.
Ο Εστεμπάν δήλωσε ότι η τραγουδίστρια είχε αναλάβει ένα «προσωπικό ρίσκο» χρησιμοποιώντας δημοσίως τη λέξη «πόλεμος» αντί της κατ’ ευφημισμόν ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης για να περιγράψει την εισβολή της Μόσχας, «θέτοντας ενδεχομένως σε κίνδυνο την εκτεταμένη οικογένειά της και τους στενούς της φίλους που ζουν ακόμη στη Ρωσία» και δήλωσε ότι δεν έχει πατήσει το πόδι της στη Ρωσία από τον Φεβρουάριο του 2022.
Ο Βιάτσεσλαβ Βολόντιν, πρόεδρος του κοινοβουλίου της Μόσχας, κατηγόρησε τη Νετρέμπκο, ότι πρόδωσε τη Ρωσία επειδή μίλησε κατά της εισβολής και ήθελε να «διατηρήσει χώρους συναυλιών υψηλού κύρους».
«Έχει φωνή, αλλά όχι συνείδηση», δήλωσε εξαγριωμένος σε ανάρτησή του στο Telegram.
Αν και ορισμένοι καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένης της Νετρέμπκο, έχουν υποστηρίξει ότι η τέχνη πρέπει να αποστασιοποιείται από την πολιτική, ο Ουκρανός σκηνοθέτης Λαβρέντσουκ δήλωσε ότι δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να αποσυνδεθεί η πολεμική μηχανή της Ρωσίας από τη χρήση του πολιτισμού ως όπλο ήπιας ισχύος.
Ανά τους αιώνες, η Ρωσία «σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά παρόλα αυτά έγινε γνωστή για το λαμπρό μπαλέτο και τις όπερές της», είπε. «Ο Πούτιν δεν έχει σχέση… Οι πύραυλοι και οι βόμβες δεν συνδέονται με τον πόλεμο ούτε και η όπερα», είπε. «Αλλά στην πραγματικότητα… υπάρχει μια σύνδεση σε όλα, η πιο άμεση σύνδεση».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
