Μέχρι τις αρχές του 2023, το Ιράκ αποτελούσε μια ασήμαντη αγορά για τη Visa και τη Mastercard, με διασυνοριακές συναλλαγές που δεν ξεπερνούσαν τα 50 εκατ. δολάρια τον μήνα.
Ξαφνικά, τον Απρίλιο του ίδιου έτους, το ποσό εκτοξεύεται στα 1,5 δισ. δολάρια – αύξηση 2.900% μέσα σε ελάχιστο διάστημα.
Τι άλλαξε; Σύμφωνα με Αμερικανούς και Ιρακινούς αξιωματούχους, και έγγραφα που εξέτασε η Wall Street Journal, παραστρατιωτικές ομάδες του Ιράκ ανακάλυψαν πώς να «στραγγίζουν» τα δολάρια μέσα από τα δίκτυα πληρωμών των δύο κολοσσών, τόσο για λογαριασμό τους όσο και για λογαριασμό του Ιράν.
Η στροφή στις κάρτες ξεκινά, σύμφωνα με το ρεπορτάζ της WSJ, αφότου το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών και η Fed της Νέας Υόρκης κλείνουν ένα τεράστιο παραθυράκι στα τέλη του 2022: τις διεθνείς εμβάσεις από ιρακινές τράπεζες που δεν πληρούσαν ελέγχους για ξέπλυμα χρήματος.
Το κενό αυτό, δημιούργημα των ΗΠΑ κατά την κατοχή του Ιράκ, επέτρεπε στο Ιράν και στις φιλικά προσκείμενες του πολιτοφυλακές να αποκτούν πρόσβαση σε δισεκατομμύρια δολάρια επί δεκαετίες.
Οι προπληρωμένες κάρτες
Με το παραθυράκι πλέον κλειστό, οι πολιτοφυλακές στράφηκαν ταχύτατα σε νέα «πατέντα»: τις προπληρωμένες κάρτες.
Οι Visa και Mastercard συνέβαλαν άθελά τους στην «έκρηξη», υπογράφοντας συνεργασίες με Ιρακινούς παρόχους για την έκδοση καρτών με το σήμα τους, προσφέροντας και οικονομικά κίνητρα ώστε να αυξηθούν οι συναλλαγές.
Ορισμένοι από αυτούς τους παρόχους, όπως αποκαλύπτουν τα έγγραφα, είχαν σχέσεις με πολιτοφυλακές. Μέσα σε ένα περιβάλλον βαθιάς διαφθοράς οι μηχανισμοί εντοπισμού απάτης δεν ήταν επαρκείς.
Παρότι το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών ενημέρωσε τις εταιρείες για τη διασύνδεση με ένοπλες ομάδες, χρειάστηκαν μήνες ώσπου να περιοριστούν σοβαρά οι ύποπτες συναλλαγές. Ακόμη κι έτσι, οι μηνιαίες συναλλαγές κινήθηκαν από 400 εκατ. έως και 1,1 δισ. δολάρια για όλο το 2023 και τις αρχές του 2024.
Φρένο από την κεντρική τράπεζα
Για να βάλει φρένο στο φαινόμενο, η Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ έθεσε πρόσφατα ανώτατο μηνιαίο όριο τα 300 εκατ. δολάρια.
Το Ιράκ διαθέτει διπλό συναλλαγματικό σύστημα: επίσημη ισοτιμία και ανεπίσημη, υψηλότερη. Έτσι, κάποιος μπορεί να αγοράσει κάρτες στο Ιράκ, να κάνει ανάληψη δολαρίων στο εξωτερικό με την επίσημη ισοτιμία (1.320 δηνάρια ανά δολάριο) και να επιστρέψει στο Ιράκ όπου τα μετατρέπει σε δηνάρια στην ανεπίσημη ισοτιμία (έως και 1.600). Το arbitrage αυτό απέδιδε ως και 21% καθαρό κέρδος.
Το αποτέλεσμα; Ένα εξαιρετικά προσοδοφόρο «παιχνίδι» για τις πολιτοφυλακές του Ιράκ, που έχουν εδώ και δεκαετίες ιρανική στήριξη και τελούν υπό αμερικανικές κυρώσεις λόγω επιθέσεων σε αμερικανικά συμφέροντα στο Ιράκ και τη Συρία. Όμως και οι Visa–Mastercard αποκόμισαν έσοδα, χρεώνοντας 1%–1,4% ανά συναλλαγή (ή και περισσότερο σε «επικίνδυνες» αγορές).
Μόνο για το 2023, οι Ιρακινοί κάτοχοι καρτών που συμμετείχαν στο σύστημα φέρεται να κέρδισαν περίπου 450 εκατ. δολάρια, ενώ οι δύο εταιρείες καρτών εισέπραξαν σχεδόν 120 εκατ. δολάρια. Το 2024, τα έσοδα αυξήθηκαν κατά περίπου 60%.
Η στάση των ΗΠΑ
Οι ΗΠΑ δίνουν μάχη εδώ και χρόνια να αποκόψουν το Ιράν και τους συμμάχους του στο Ιράκ από τα δολάρια, λόγω κυρώσεων που σχετίζονται με το πυρηνικό του πρόγραμμα, τη χρηματοδότηση τρομοκρατίας και άλλες παραβιάσεις. Το Ιράν, σημειωτέον, στηρίζει και τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ.
Σύμφωνα με το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών, ένοπλες ομάδες απέκτησαν τεράστιο αριθμό καρτών, φορτωμένων με δολάρια, τις μετέφεραν στα ΗΑΕ και άλλες γειτονικές χώρες, έκαναν εκεί αναλήψεις μετρητών και επέστρεφαν τα χρήματα στο Ιράκ, όπου τα μετέτρεπαν ξανά σε δηνάρια με κέρδος. Τα έσοδα αυτά, κατά τις αρχές, πιθανόν χρηματοδότησαν εξοπλισμούς ή κατέληξαν σε προσωπικούς λογαριασμούς.
Υπάρχουν και άλλες παραλλαγές του μηχανισμού, όλες βασισμένες στη διαφορά ισοτιμίας.
Πρόσφατα, το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών ζήτησε επισήμως από την Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ να μπλοκάρει περισσότερες από 200.000 κάρτες που θεωρούνται ότι χρησιμοποιούνται από πολιτοφύλακες.
Οι συνομιλίες για τα πυρηνικά
Η κυβέρνηση Τραμπ, η οποία διεξάγει από τον Απρίλιο συνομιλίες με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα, έχει σκληρύνει τη στάση της, στοχεύοντας μεταξύ άλλων και τα πλοία μέσω των οποίων το Ιράν εξάγει πετρέλαιο παρακάμπτοντας τις κυρώσεις.
Οι ισχυρότερες φιλοϊρανικές πολιτοφυλακές του Ιράκ –όπως η Ταξιαρχία Μπαντρ, η Καταΐμπ Χεζμπολάχ και η Ασάιμπ Αχλ αλ-Χακ– διαθέτουν επαρκή επιρροή σε κρατικούς και τραπεζικούς θεσμούς ώστε να βοηθούν το Ιράν να παρακάμπτει τις κυρώσεις, δημιουργώντας, όπως το έθεσε τον Απρίλιο ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Σκοτ Μπέσεντ, «ένα μυστικό δίκτυο οικονομικών διευκολυντών».
«Στο πλαίσιο της κυβερνητικής στρατηγικής και για την προστασία της ισχύος του δολαρίου, το Υπουργείο Οικονομικών θα συνεχίσει να είναι σε εγρήγορση απέναντι σε κάθε απειλή για το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένων και των φιλοϊρανικών παραγόντων», δήλωσε εκπρόσωπος του Υπουργείου.
Παρά τις προειδοποιήσεις από τις αμερικανικές αρχές, οι Visa και Mastercard χρειάστηκαν μήνες για να περιορίσουν τις συναλλαγές. Η Fed της Νέας Υόρκης και το Υπουργείο Οικονομικών ξεκινούν πιεστικές ερωτήσεις στις εταιρείες τον Μάιο του 2023. Ακολουθούν τακτικές συναντήσεις με την Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ καθ’ όλη τη διάρκεια του 2024. Σημαντικές κινήσεις γίνονται τελικά μόλις τον Μάρτιο του 2025.
Η απάντηση των δύο εταιρειών
Οι εκδότες καρτών στο Ιράκ που συνεργάζονταν με τις δύο εταιρείες δεν υπόκεινταν σε κυρώσεις. Δεν έχει υπάρξει δημόσια καμία απολύτως κατηγορία ότι η Visa ή η Mastercard παραβίασαν κάποιο κανονισμό. Οι εταιρείες δεν έκαναν τίποτα παράνομο. Και ενήργησαν με όποιο τρόπο μπορούσαν όταν συνειδητοποίησαν την απάτη.
Ο εκπρόσωπος της Mastercard, Σεθ Άισεν, δήλωσε: «Η συνεργασία με τις κυβερνήσεις είναι δομικό στοιχείο των προγραμμάτων μας. Το ίδιο κάναμε και με την αμερικανική κυβέρνηση σε αυτό το ζήτημα, από πολύ νωρίς». Τόνισε επίσης ότι η ιρακινή κυβέρνηση προωθεί τον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας της, κάτι που αυξάνει τις ηλεκτρονικές πληρωμές.
Ο εκπρόσωπος της Visa, Φλέτσερ Κουκ, δήλωσε: «Η βασική μας αρχή είναι να διασφαλίζουμε ότι οι συναλλαγές δεν παραβιάζουν τον νόμο. Όταν εντοπίζουμε ή ενημερωνόμαστε για ύποπτη ή παράνομη δραστηριότητα, λαμβάνουμε μέτρα».
Με κούριερ οι κάρτες σε άλλες χώρες
Όταν σταμάτησαν οι διεθνείς εμβάσεις, η Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ ενέκρινε –από τις αρχές του 2023– τη χρήση καρτών για συναλλαγές στο εξωτερικό με την επίσημη ισοτιμία, ενισχύοντας τη χρήση τους για arbitrage.
Κούριερ των πολιτοφυλακών μετέφεραν τις κάρτες στα ΗΑΕ, την Τουρκία και την Ιορδανία. Εκεί, Ιρακινοί σχημάτιζαν ουρές στα ATM του Ντουμπάι, νύχτα και μέρα, με στοίβες προπληρωμένων καρτών, τραβώντας χρήματα η μία μετά την άλλη.
Το ρευστό επέστρεφε στο Ιράκ μέσω του άτυπου συστήματος hawalla ή με ηλεκτρονικές μεταφορές. Στη συνέχεια, μετατρεπόταν σε δηνάρια στην ανεπίσημη αγορά. Στο αποκορύφωμα του 2023, η διαφορά ισοτιμίας έφτανε τα 1.600 δηνάρια ανά δολάριο. Πλέον έχει μειωθεί γύρω στα 1.400.
