Η Μπριζίτ Μπαρντό ξαπλώνει ξυπόλυτη στην παραλία του Σαιν-Τροπέ, αγγίζοντας αργά και αισθησιακά το τσιγάρο στα χείλη της. Ο Ζαν-Πολ Μπελμοντό διασχίζει τα Ηλύσια Πεδία, με τον καπνό να ξεφεύγει με «θράσος» από τα χείλη του.
Δύο εικόνες που αποτυπώνουν μια ολόκληρη γενιά, μια εποχή όπου ο καπνός δεν ήταν απλώς καπνός — ήταν ύφος, σινεμά, φλερτ, αντίσταση. Η εποχή αυτή φαίνεται να φεύγει για πάντα. Και σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος, είναι σημαντικό να το λέμε. Το τσιγάρο δεν είναι πια σέξι.
Στη Γαλλία, όπως παρατηρεί σε ρεπορτάζ του το Associated Press, το τσιγάρο δεν υπήρξε ποτέ απλή συνήθεια. Ήταν μέρος του πολιτισμού, του βλέμματος, της ταυτότητας. Ήταν η αύρα της Μορό, η σαγήνη της Μπαρντό, η απειλητική γοητεία του Μπελμοντό. Μέχρι τώρα.
Από την 1η Ιουλίου, εάν κάποιος θελήσει να επαναλάβει αυτές τις εμβληματικές σκηνές στην πραγματική ζωή, έστω και χωρίς κάμερα, κινδυνεύει με πρόστιμο έως και 135 ευρώ. Η νέα απαγόρευση καπνίσματος, η πιο εκτεταμένη που έχει θεσπίσει ποτέ η Γαλλία, καθιστά παράνομο το κάπνισμα σχεδόν σε κάθε υπαίθριο δημόσιο χώρο όπου βρίσκονται παιδιά: παραλίες, πάρκα, παιδικές χαρές, σχολικές εισόδους, στάσεις λεωφορείων, ακόμα και γήπεδα.
«Ο καπνός πρέπει να εξαφανιστεί από τους χώρους όπου υπάρχουν παιδιά», εξηγεί στο AP η υπουργός Υγείας Κατρίν Βωτρέν. «Η ελευθερία να καπνίζεις σταματά εκεί που ξεκινά το δικαίωμα του παιδιού να αναπνέει καθαρό αέρα».
Η μεγάλη οθόνη
Αν το νομοσχέδιο αντανακλά τις επιταγές της δημόσιας υγείας, είναι και κάτι βαθύτερο: μια πολιτισμική μετατόπιση. Μια σιωπηλή επανάσταση στη χώρα που έκανε το τσιγάρο τέχνη. Γιατί στη Γαλλία, ο καπνός ερωτευόταν, ονειρευόταν, επαναστατούσε. Στις ταινίες βεβαίως. Γιατί στην πραγματικότητα βλάπτει σοβαρά την υγεία.
Σύμφωνα με τη Γαλλική Αντικαρκινική Εταιρεία, πάνω από το 90% των γαλλικών ταινιών της περιόδου 2015–2019 περιλαμβάνει σκηνές καπνίσματος — υπερδιπλάσιο ποσοστό από εκείνο των αμερικανικών παραγωγών.
Κάθε γαλλική ταινία προσφέρει κατά μέσο όρο σχεδόν τρία λεπτά καθαρού κινηματογραφικού καπνού. Όσο έξι τηλεοπτικές διαφημίσεις τριάντα δευτερολέπτων. Ο Μπελμοντό στο «Με κομμένη την ανάσα» του Γκοντάρ δεν καπνίζει απλώς: ενσαρκώνει την παγκόσμια γλώσσα της νεανικής ανυπακοής. Η Μπαρντό στο «Και ο Θεός… έπλασε τη γυναίκα» ανασαίνει καπνό και ελευθερία. Η Μορό, με τη φωνή της σαν γυαλόχαρτο, δίνει στον καπνό τη χροιά της υπαρξιακής ποίησης. Ποιος δεν ήθελε εκείνη τη φωνή;
Και όμως, το τίμημα είναι βαρύ: 75.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο στη Γαλλία από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα. Αν και τα ποσοστά έχουν υποχωρήσει (λιγότερο από το 25% των Γάλλων καπνίζουν καθημερινά), η συνήθεια παραμένει ανθεκτική, ιδιαίτερα στους νέους και στις μητροπολιτικές ελίτ.
Αλλαγή επιρροών και στάσης
Στον σταθμό Gare du Nord, η ταμπέλα «Interdit de fumer» δεν ξενίζει πια. Αλλά στην καρδιά του Παρισιού, στο Μαρραί, οι αντιδράσεις κυμαίνονται από λογική αποδοχή μέχρι μελαγχολική άρνηση.
«Ήταν καιρός. Δεν θέλω τα παιδιά μου να νομίζουν πως ο καπνός είναι ρομαντικός», λέει η 34χρονη αγοραστής μόδας Κλεμάνς Λοράν πίνοντας εσπρέσο σε γεμάτη ταράτσα καφέ. «Η Μπαρντό έδειχνε το τσιγάρο σέξι. Δεν έδειχνε τον καρκίνο».
Λίγα μέτρα πιο πέρα, ο 53χρονος αντικέρ Λικ Μποντρί γρυλίζει: «Το κάπνισμα είναι κομμάτι της κουλτούρας μας. Αν μας το πάρουν, τι μένει; Smoothies με kale;»
Απέναντί του, η 72χρονη Ζαν Λεβί γελά βραχνά, με φωνή σημαδεμένη — όπως λέει — από δεκαετίες Gauloises. «Το πρώτο μου τσιγάρο το άναψα βλέποντας τη Μορό», εξομολογείται πίσω από vintage γυαλιά. «Ήταν η φωνή της. Καπνισμένη, αισθησιακή, αληθινή. Ποιος δεν ήθελε τέτοια φωνή;», εξηγεί.
Το δύσκολο διαζύγιο
Η Γαλλία δεν είναι η μόνη. Η Σουηδία απαγόρευσε το κάπνισμα σε εξωτερικούς χώρους εστίασης, στάσεις και σχολικές αυλές ήδη από το 2019. Η Ισπανία ακολούθησε με απαγόρευση στις ταράτσες καφέ. Η Βρετανία εφάρμοσε τους δικούς της περιορισμούς. Και η Γαλλία, έστω καθυστερημένα, τους φτάνει.
Ακόμα και η Air France διατήρησε τη δυνατότητα καπνίσματος εν πτήσει μέχρι το 2000 — πολύ μετά τις αμερικανικές αεροπορικές. Γιατί το «διαζύγιο» από τον καπνό ήταν δύσκολο. Όχι μόνο από τη νικοτίνη, αλλά από το βλέμμα στον καθρέφτη που ήθελε να μοιάσει σε Μορό ή Μπελμοντό.
Στην πλατεία Βοζ, ο φοιτητής λογοτεχνίας Τομά Μπουσάρ κρατά ηλεκτρονικό τσιγάρο, που ακόμα εξαιρείται από την απαγόρευση. «Ίσως αυτό είναι ο συμβιβασμός μας», λέει χαμογελώντας. «Λιγότερο σέξι, αλλά και λιγότερες ρυτίδες».
Για μια χώρα που έκανε τον καπνό σύμβολο ταυτότητας, η νέα απαγόρευση δεν είναι απλώς υγειονομικό μέτρο. Είναι αποποίηση μιας εποχής. Και κάθε ρουφηξιά στο μέλλον, θα είναι και μια ανθυγιεινή ανάμνηση.
