Μπορεί να φαντάζει αδύνατο η κόλαση που μαίνεται στη Γάζα και το Ισραήλ να γίνει ακόμη πιο εκρηκτική – και όμως, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου τη φουντώνει.
Τρεις ταυτόχρονες κρίσεις κατακαίνε πλέον το Ισραήλ, όπως εξηγεί ο Economist: μια ανθρωπιστική στη Γάζα, μια γεωπολιτική στις σχέσεις με την Ευρώπη και μια θεσμική εντός των συνόρων, με επίκεντρο τον έλεγχο των μυστικών υπηρεσιών, του στρατού και της Δικαιοσύνης.
- Η πίεση στο πολιτικό και θεσμικό σύστημα του Ισραήλ είναι σχεδόν αφόρητη και η κορύφωση μοιάζει κοντινή, σημειώνει το βρετανικό περιοδικό. Είτε με τη μορφή μιας ολοκληρωτικής επανεισβολής στη Γάζα που θα ρηγματώσει τις συμμαχίες και θα διασπάσει τις Ένοπλες Δυνάμεις, είτε μέσω μιας αναδίπλωσης ή εκεχειρίας που θα σημάνει την πολιτική πτώση του πρωθυπουργού, το σημείο καμπής πλησιάζει επικίνδυνα.
- Στη Γάζα, οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) ετοιμάζονται για τη βασική φάση μιας νέας καταστροφικής εκστρατείας. Ελέγχουν περίπου το ένα τρίτο της Λωρίδας και συνεχίζουν τα πλήγματα – μόνο στις 25 Μαΐου, 30 Παλαιστίνιοι σκοτώθηκαν, σύμφωνα με τις τοπικές αρχές υπό τη Χαμάς. Το επιχειρησιακό σχέδιο των IDF προβλέπει κατάληψη του 75% της Γάζας, στριμώχνοντας περίπου 2 εκατομμύρια ανθρώπους στο υπόλοιπο 25%. Ο διακηρυγμένος στόχος είναι η οριστική εξάλειψη της Χαμάς. Το πιθανότερο αποτέλεσμα είναι μια νέα, ανεξέλεγκτη ανθρωπιστική καταστροφή. Η κυβέρνηση του Ισραήλ υποστηρίζει ότι μπορεί να διανείμει βοήθεια χωρίς να ενισχύσει έμμεσα τη Χαμάς. Στις 26 Μαΐου εγκαινίασε δίκτυο διανομής με «κόμβους» για εβδομαδιαίες μερίδες. Την επόμενη μέρα, χιλιάδες πεινασμένοι πολίτες κατέκλυσαν την περιοχή και η λειτουργία ανεστάλη. Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις μιλούν για πλήρη αποτυχία. Ο Jake Wood, επικεφαλής του Gaza Humanitarian Foundation που είχε αναλάβει τη λειτουργία του δικτύου, υπέβαλε την παραίτησή του, επικαλούμενος τις αρχές της «ανθρωπιάς, ουδετερότητας, αμεροληψίας και ανεξαρτησίας».
- Η επιδείνωση της κατάστασης και η φαινομενική ματαιότητα μιας επανεισβολής έχουν αρχίσει να προκαλούν στροφή στην Ευρώπη, η οποία είχε αρχικά στηρίξει την ισραηλινή αντίδραση στις σφαγές της 7ης Οκτωβρίου 2023. Η Βρετανία ανέστειλε τις συνομιλίες για νέα εμπορική συμφωνία, ενώ 17 χώρες της Ε.Ε. –του μεγαλύτερου εμπορικού εταίρου του Ισραήλ– ζητούν επανεξέταση της συμφωνίας σύνδεσης. Στις 27 Μαΐου, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν χαρακτήρισε τους θανάτους αμάχων «αποτρόπαιους», ενώ την προηγουμένη, ο καγκελάριος της Γερμανίας Φρίντριχ Μερτς, από τους πιο σταθερούς συμμάχους του Ισραήλ, δήλωσε πως «το σημερινό επίπεδο επιθέσεων στη Γάζα δεν δικαιολογείται πλέον».
Η Γερμανία εξετάζει περιορισμό των εξαγωγών οπλισμού ή των όρων χρήσης τους – στο διάστημα 2020–2024 κάλυψε το 33% των εισαγωγών όπλων του Ισραήλ. Τέτοια κίνηση θα σήμαινε μείζονα ανατροπή. Ακόμα και στον Λευκό Οίκο επικρατεί αμηχανία. Στις 25 Μαΐου, ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε πως θα ήθελε «να τελειώσει η όλη κατάσταση το συντομότερο δυνατό» και εμφανίστηκε πρόθυμος να προωθήσει συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν.
Συνταγματική κρίση
Ενώ η Γάζα πεινά και οι συμμαχίες διαρρηγνύονται, ο Νετανιάχου ρίχνει λάδι στη φωτιά και σε ένα τρίτο μέτωπο: μια συνταγματική κρίση με τις υπηρεσίες ασφαλείας, τον στρατό και τα δικαστήρια, τονίζει ο Economist.
Αποφάσισε να τοποθετήσει επικεφαλής της εσωτερικής υπηρεσίας ασφαλείας Shin Bet έναν στρατηγό με μεσσιανικές απόψεις, προκαλώντας αντιδράσεις. Ο Ρονέν Μπαρ, απερχόμενος επικεφαλής της Shin Bet, τον κατηγορεί ότι προσπαθεί να του φορτώσει ευθύνες για την αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμάς και ότι επιχειρεί να χρησιμοποιήσει την υπηρεσία για πολιτικά παιχνίδια. Μετά από νομική διαμάχη, το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε υπέρ του Μπαρ, ο οποίος αποχωρεί οικειοθελώς στις 15 Ιουνίου.
Διάδοχός του ορίζεται ο στρατηγός Νταβίντ Ζίνι, ένας πεζικάριος αξιωματικός με ρίζες σε υπερεθνικιστικό-θρησκευτικό περιβάλλον. Σε πρόσφατες δηλώσεις του είχε προειδοποιήσει για την «αιώνια πρόθεση των κακών μουσουλμάνων να σκοτώνουν καλούς Εβραίους από την εποχή του Ισμαήλ και μέχρι νεωτέρας» – μια αναφορά με ιδιαίτερο ιδεολογικό φορτίο. Σε σύσκεψη του στρατού, φέρεται να τάχθηκε κατά οποιασδήποτε ανταλλαγής αιχμαλώτων με τη Χαμάς, λέγοντας ότι «αυτός είναι ένας αιώνιος πόλεμος». Η στάση του απέχει παρασάγγας από την επιθυμία της πλειοψηφίας των Ισραηλινών, που ζητούν εκεχειρία και την επιστροφή των περίπου 20 ζωντανών ομήρων.
Η Γενική Εισαγγελέας Γκάλι Μπαχαράβ-Μιαρά είχε συστήσει στον πρωθυπουργό να περιμένει τις νομικές οδηγίες προτού αντικαταστήσει τον Μπαρ, αλλά εκείνος προχώρησε μονομερώς. Η Shin Bet είναι υπεύθυνη για την προστασία της πολιτειακής ηγεσίας. Ο ίδιος ο Νετανιάχου δικάζεται για διαφθορά και δωροδοκία (κατηγορίες που αρνείται), και σύντομα αναμένεται να εξεταστεί για πρώτη φορά. Στο παρελθόν έχει ζητήσει από τη Shin Bet να περιορίσει τις εμφανίσεις του στο δικαστήριο για λόγους ασφαλείας. Ένας ευνοϊκός νέος διοικητής θα μπορούσε να ικανοποιήσει τέτοια αιτήματα.
Ρωγμές στον στρατό
Το επεισόδιο έχει προκαλέσει ρωγμές στο στρατιωτικό επιτελείο. Ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Εγιάλ Ζαμίρ, δεν είχε καν ενημερωθεί για την επιλογή του Ζίνι. Στις 25 Μαΐου εξέδωσε ανακοίνωση με νόημα: «Αυτός δεν είναι ένας πόλεμος χωρίς τέλος». Έχει συγκρουστεί με την κυβέρνηση, ζητώντας να δοθεί προτεραιότητα στους ομήρους και στην επισιτιστική βοήθεια, έναντι των επιχειρήσεων κατά της Χαμάς. Ακόμα κι αν το Ανώτατο Δικαστήριο μπλοκάρει τελικά τον διορισμό του Ζίνι, ο Νετανιάχου δείχνει αποφασισμένος να δώσει αυτή τη μάχη, ώστε να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη και να συσπειρώσει τη βάση του.
Ο ίδιος γνωρίζει ότι η δημοφιλής του απόφαση για επέκταση του πολέμου δύσκολα θα φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα – και πιθανόν να οδηγήσει σε ρήξη με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Γνωρίζει επίσης ότι μια εκεχειρία πιθανότατα θα ρίξει την κυβέρνησή του, καθώς θα σήμαινε διάλυση της συμμαχίας με την άκρα δεξιά που απαιτεί διαρκή κατοχή της Γάζας. Με τις επιλογές να στενεύουν, η στρατηγική του Νετανιάχου είναι να ανάβει συνεχώς νέες φωτιές. Πιστεύει πως μπορεί να επιβιώσει. Ρισκάρει όμως να μείνει μόνος, πάνω σε έναν σωρό από στάχτες.
