Γράφει ο καθηγητής Παθολογίας – Ογκολογίας
Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Χρήστος Παπανδρέου
Ο καρκίνος των όρχεων εμφανίζεται όταν κακοήθη κύτταρα αναπτύσσονται στον ένα ή και στους δυο όρχεις, στους ανδρικούς δηλαδή αναπαραγωγικούς αδένες που βρίσκονται φυσιολογικά στο όσχεο. Μολονότι ο καρκίνος των όρχεων αποτελεί μόνο το 1% του συνόλου των καρκίνων στον άνδρα, εν τούτοις είναι ο πιο συχνός καρκίνος που αφορά νεαρούς άντρες 15-35 ετών. Ωστόσο αποτελεί πλέον μια από τις ιάσιμες μορφές καρκίνου, ακόμα και σε μεταστατικό στάδιο. Ποσοστό άνω του 95% των ανδρών που προσβάλλονται από αυτή τη νόσο επιβιώνουν τελικά.
Περίπου το 95% των κακοηθειών των όρχεων αναπτύσσονται από ένα είδος κυττάρου που λέγεται βλαστικό κύτταρο, για αυτό και οι όγκοι αυτοί λέγονται και όγκοι από βλαστικά κύτταρα (η ανάπτυξη τους τοποθετείται χρονικά κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ακόμα ζωής του εμβρύου μελλοντικού ασθενή).
Υπάρχουν δυο βασικοί τύποι όγκου όρχεων από βλαστικά κύτταρα, οι σεμινωματώδεις όγκοι (seminomagermcelltumorsSGCTs) και οι μη σεμινωματώδεις όγκοι (nonseminomagermcelltumorsNSGCTs). Ενώ, το 1/3 συνολικά των όγκων από βλαστικά κύτταρα είναι σεμινωματώδεις και οι υπόλοιποι μη σεμινωματώδεις. Τόσο οι σεμινωματώδεις όσο και οι μη σεμινωματώδεις όγκοι αφορούν κυρίως νεαρούς άντρες ηλικίας 15 έως 35 ετών, με τους πρώτους να αφορούν κυρίως λίγο μεγαλύτερους άντρες (τρίτη με τέταρτη δεκαετία της ζωής).
Για τους περισσότερους άντρες το πρώτο σύμπτωμα είναι η ανεύρεση ψηλαφητής ανώδυνης μάζας ή οιδήματος στο όσχεο. Μερικοί παραπονιούνται για αμβλύ πόνο ή αίσθημα βάρους χαμηλά στην κοιλιακή χώρα ή γύρω από τον πρωκτό ή το όσχεο. Ο πόνος αποτελεί το πρώτο σύμπτωμα μόνο στο 10% των ανδρών.
Διάγνωση του καρκίνου των όρχεων
Η ψηλάφηση μάζας στους όρχεις πρέπει να οδηγήσει τον ασθενή σε άμεση αναζήτηση ιατρικής συμβουλής και εκτίμησης. Αν τεθεί η υποψία ύπαρξης καρκίνου των όρχεων, μπορούν να πραγματοποιηθούν διάφορες διαγνωστικές εξετάσεις αν και ο μόνος τρόπος επιβεβαίωσης της διάγνωσης είναι η ορχεκτομή.
Υπερηχογράφημα οσχέου – Αποτελεί απεικονιστική εξέταση που χρησιμοποιεί υπερήχους για τη μέτρηση του μεγέθους της μάζας και τον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών της (κυστική, συμπαγής), την ύπαρξη μικροαποτιτανώσεων (ενδεικτικών των πρόδρομων βλαβών του καρκίνου) και για τον καθορισμό της εντόπισής της (εντός ή εκτός του όρχεως). Οι όγκοι των όρχεων είναι συνήθως συμπαγείς και εξορμώνται από τον όρχι, ενώ το υπερηχογράφημα είναι τις περισσότερες φορές διαγνωστικό.
Μαγνητική τομογραφία οσχέου- Αποτελεί απεικονιστική εξέταση που χρησιμοποιεί συνδυασμό μαγνητικών πεδίων για την εύρεση μαζών όρχεων και τον προσδιορισμό χαρακτηριστικών τους (με μικρότερη ευαισθησία στην ανεύρεση των μικροαποτιτανώσεων που υποδηλώνουν την ύπαρξη πρόδρομων μορφών κακοήθειας).
Ορχεκτομή– Παρά τις απεικονιστικές μεθόδους διάγνωσης του καρκίνου των όρχεων, ο μοναδικός τρόπος επιβεβαίωσης της νόσου είναι η ιστολογική επιβεβαίωση μετά από χειρουργική αφαίρεση του όρχι η οποία καλείται ριζική ορχεκτομή με βουβωνική προσπέλαση.
Θεραπευτική αντιμετώπιση καρκίνου των όρχεων
Το πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση των όγκων των όρχεων από βλαστικά κύτταρα είναι η χειρουργική αφαίρεση του προσβεβλημένου όρχι μέσω βουβωνικής προσπέλασης. Η ανάγκη περαιτέρω αντιμετώπισης εξαρτάται από τον τύπο του όγκου (σεμινωματώδεις έναντι μη σεμινωματώδων όγκων), το στάδιο της νόσου και την πρόγνωση του ασθενούς. Η χημειοθεραπεία σε συνδυασμό με ένα δεύτερο χειρουργείο πιθανόν μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες ίασης.
Χημειοθεραπεία– Η επικουρική χημειοθεραπεία χορηγείται σε ασθενείς χαμηλού σταδίου και αναφέρεται στην ενδοφλέβια θεραπεία που δίνεται μετά από τη χειρουργική εξαίρεση προκειμένου ο ασθενής να απαλλαγεί από όποια εναπομείναντα καρκινικά κύτταρα –μικρομεταστάσεις. Η επικουρική χημειοθεραπεία μειώνει την πιθανότητα υποτροπής της νόσου και άρα αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης. Ασθενείς σε πιο προχωρημένα στάδια υποβάλλονται σε επαναλαμβανόμενους κύκλους συνδυαστικής χημειοθεραπείας.
Χειρουργείο- Η πρώτη θέση μετάστασης του καρκίνου όρχεων είναι οι οπισθοπεριτοναϊκοί λεμφαδένες. Η χειρουργική τους αφαίρεση, όταν και εφόσον ενδείκνυται, μπορεί να είναι χειρουργείο ίασης. Απαιτεί εξειδικευμένη γνώση και εκπαίδευση από το χειρουργό που θα την πραγματοποιήσει. Δεδομένης της σπανιότητας αλλά και της πολυπλοκότητας της βιολογίας του νοσήματος είναι ευνόητο πως οι ασθενείς αυτοί πρέπει να αντιμετωπίζονται σε κέντρα αναφοράς από εξειδικευμένη ομάδα (Παθολόγων – Ογκολόγων, Παθολογοανατόμων, Ακτινοδιαγνωστών, Ακτινοθεραπευτών, κυρίως Χειρουργών – Ουρολόγων) που να έχει εμπειρία χειρισμού και επεμβάσεων ικανού αριθμού ανάλογων περιστατικών στο ενεργητικό της.
Στη χώρα μας, υπάρχει ένα Κέντρο Αναφοράς γι’ αυτό το σπάνιο αλλά ταυτόχρονα και ιάσιμο νόσημα. Την ύπαρξη του την οφείλει στον εθελοντισμό και την ανιδιοτέλεια μιας ομάδας ειδικών που απαρτίζεται από Χειρουργούς – Ουρολόγους, Παθολόγους – Ογκολόγους, Παθολογοανατόμους, Γενικούς Χειρουργούς, Αναισθησιολόγους και Ακτινοδιαγνώστες οι οποίοι εξειδικεύονται στη διαχείριση τέτοιων νέων ασθενών.
Πρέπει να αναφερθεί ότι μερίδα ασθενών με νόσο σταδίου 1 δε χρειάζονται άλλη θεραπεία μετά την ορχεκτομή. Ωστόσο, χρειάζονται συστηματική και τακτική παρακολούθηση από ειδικό προκειμένου να εντοπιστούν έγκαιρα όποια σημάδια υποτροπής. Αυτό εκτός των άλλων προϋποθέτει τη συμμόρφωση του ασθενούς στις οδηγίες του θεράποντα.
Ανεπιθύμητες ενέργειες και επιπλοκές από τη θεραπεία του καρκίνου των όρχεων
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες και οι επιπλοκές που σχετίζονται με τη χορηγούμενη θεραπεία για τον καρκίνο των όρχεων εξαρτάται από το είδος της θεραπείας και τη βαρύτητα της ίδιας της νόσου.
Διαταραχές γονιμότητας — Ο καρκίνος των όρχεων αφορά κυρίως νέους άντρες οι οποίοι είτε δεν έχουν τεκνοποιήσει ακόμα ή δεν έχουν ολοκληρώσει την τεκνοποίηση. Τα διάφορα είδη θεραπείας μπορεί να μειώσουν ή ακόμα και να εξαλείψουν την παραγωγή σπέρματος οδηγώντας σε υπογονιμότητα.
Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι πως οι ασθενείς με καρκίνο των όρχεων σε ποσοστό έως και 50% έχουν διαταραχές σπέρματος πριν την έναρξη όποιας θεραπείας. Για το λόγο αυτό οι άντρες που πρόκειται να υποβληθούν σε όποια θεραπεία πρέπει νωρίτερα, ακόμα και πριν την ορχεκτομή εφόσον είναι εφικτό, να αποθηκεύουν σπέρμα για μελλοντική χρήση.
Αλλά ακόμα και άνδρες που δεν καταφέρνουν να αποθηκεύσουν σπέρμα θα μπορέσουν τελικά να τεκνοποιήσουν (αναλόγως με τη διάρκεια, το είδος της θεραπείας και την υποκείμενη διαταραχή γονιμότητας)
Ανεπιθύμητες ενέργειες χημειοθεραπείας – Υπάρχουν πολλές επιπλοκές και ανεπιθύμητες ενέργειες ως αποτέλεσμα της χορήγησης χημειοθεραπείας και αυτές χωρίζονται σε οξείες και απώτερες.
Ασθενείς υπό χημειοθεραπεία βιώνουν ανεπιθύμητες ενέργειες από τη θεραπεία όπως κόπωση, τριχόπτωση, ναυτία, έμετος. Η ναυτία και ο έμετος αντιμετωπίζονται φαρμακευτικά ενώ η τριχοφυΐα επανέρχεται μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Χαμηλός αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων, κατάσταση που προδιαθέτει σε λοιμώξεις, μπορεί να συμβεί κατά τις πρώτες εβδομάδες μετά τη χημειοθεραπεία, αντιμετωπίζεσαι επίσης φαρμακευτικά και συνήθως δεν απαιτεί τροποποίηση δόσεων και σχεδιασμού θεραπευτικών παρεμβάσεων
Η χημειοθεραπεία μπορεί να προκαλέσει σοβαρή βλάβη σε διάφορα συστήματα του οργανισμού ειδικά όταν είναι συνδυαστική και απαιτεί πολλαπλούς κύκλους αγωγής. Το είδος και η βαρύτητα των επιπλοκών εξαρτάται από τον τύπο και το είδος της χημειοθεραπείας.
Αυτά τα προβλήματα μπορεί να έχουν διάρκεια και να είναι προβλήματα ασθενών που έχουν ιαθεί από τον καρκίνο των όρχεων και σε αυτά συμπεριλαμβάνονται η νεφρική βλάβη, η νευροπάθεια που προκαλεί πόνο στα άνω και κάτω άκρα και απώλεια ακοής, η αγγειοπάθεια των αγγείων της καρδιάς που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακού συμβάματος μετά την πάροδο μεγάλου χρονικού διαστήματος από την ολοκλήρωση της θεραπείας, η πνευμονοπάθεια αλλά και η ανάπτυξη δεύτερου καρκίνου είτε του αιμοποιητικού συστήματος είτε συμπαγούς οργάνου.
Η πιο συνήθης επιπλοκή της είναι η παλίνδρομη εκσπερμάτωση, δηλαδή η μείωση ή η απουσία σπέρματος κατά την εκσπερμάτωση που ακολουθεί τη σεξουαλική επαφή (χωρίς ωστόσο την ύπαρξη όποιας στυτικής δυσλειτουργίας).
Παρακολούθηση μετά από χορήγηση θεραπείας για καρκίνο όρχεων
Οι υποτροπές από όγκο των όρχεων από βλαστικά κύτταρα συμβαίνουν συνήθως μέσα στα δυο πρώτα χρόνια μετά το τέλος της θεραπείας χωρίς να αποκλείεται το ενδεχόμενο να συμβούν και αργότερα.
Ως αποτέλεσμα των παραπάνω όλοι οι ασθενείς που υποβλήθηκαν επιτυχώς σε χημειοθεραπεία για την αντιμετώπιση καρκίνου των όρχεων, πρέπει να παρακολουθούνται με αιματολογικές εξετάσεις, ακτινογραφία θώρακα και αξονική τομογραφία κοιλίας σε τακτά χρονικά διαστήματα τα οποία αραιώνουν με την πάροδο του χρόνου (περίπου κάθε τρεις μήνες για τα πρώτα δυο χρόνια, κάθε έξι μήνες μέχρι τη συμπλήρωση πενταετίας και στη συνέχεια ετησίως ενδεχομένως και ισοβίως ανάλογα με τον τύπο του καρκίνου).
