Στις σκιερές σπηλιές της ερήμου Τσιουάουα, χιλιάδες μικρές νυχτερίδες κουρνιάζουν πριν ξεκινήσουν ένα ταξίδι 1.600 χιλιομέτρων προς τις ΗΠΑ.
Οι θυληκές, έγκυες οι περισσότερες, πετούν νύχτες ολόκληρες, συλλέγοντας νέκταρ από λουλούδια αγαύης – και μεταφέροντας τη γύρη που επιτρέπει στα φυτά να αναπαραχθούν.
Η αγαύη, με τα αγκαθωτά φύλλα και τα χρυσοκίτρινα άνθη της, είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα φυτό, όπως εξηγεί σε αναλυτικό ρεπορτάζ το BBC. Είναι κομμάτι της μεξικανικής ψυχής. Από αυτήν φτιάχνονται σιρόπια, σαπούνια, σχοινιά — και φυσικά, το περίφημο ποτό-σύμβολο του Μεξικού: η τεκίλα.
Ένας κύκλος ζωής που σπάει
Οι άγριες αγαύες όμως λιγοστεύουν επικίνδυνα: από τα 168 είδη που υπάρχουν, 42 θεωρούνται απειλούμενα ή υπό εξαφάνιση. Η απώλεια αυτή δεν αφορά μόνο τη βιοποικιλότητα, αλλά και τα ίδια τα νυχτόβια πλάσματα που στηρίζονται σε αυτές για τροφή. Λιγότερες αγαύες σημαίνουν λιγότερα άνθη – και λιγότερες νυχτερίδες. Χωρίς νυχτερίδες, δεν μεταφέρεται η γύρη για να αναπαραχθούν τα φυτά.
Για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος, οργανώσεις προστασίας και τοπικές κοινότητες φυτεύουν χιλιάδες νέα φυτά αγαύης στις λεγόμενες «νεκταροδιαδρομές» – τις ζώνες που ακολουθούν οι νυχτερίδες στη μετανάστευσή τους.
Η «Bat Friendly» επανάσταση
Ο βιολόγος Μάρκο Αντόνιο Ρέγιες Γκέρα, του Εθνικού Αυτόνομου Πανεπιστημίου του Μεξικού, είναι επικεφαλής του προγράμματος Bat Friendly Project, που συνεργάζεται με αγρότες για καλλιέργεια φιλική προς τις νυχτερίδες.
«Αν οι σπηλιές διαταραχθούν, οι νυχτερίδες εγκαταλείπουν το σπίτι τους», εξηγεί στο BBC. «Κι αν κοπούν τα δάση, χάνονται οι πηγές τροφής τους — μεταξύ αυτών και οι αγαύες».
Η Πρωτοβουλία Αποκατάστασης της Αγαύης (Agave Restoration Initiative) από την οργάνωση Bat Conservation International έχει ήδη φυτέψει πάνω από 180.000 άγριες αγαύες, ενώ άλλες 150.000 μεγαλώνουν σε φυτώρια στο Μεξικό, το Τέξας και την Αριζόνα.
Οι νυχτερίδες που έσωσαν την τεκίλα
Χάρη σε αυτές τις προσπάθειες, ο πληθυσμός της νυχτερίδας “Lesser Long-nosed Bat “– εκ των κύριων επικονιαστριών της αγαύης – αυξήθηκε από μόλις 1.000 το 1988 σε πάνω από 200.000 σήμερα.
Άλλα είδη όμως, όπως η Mexican Long-nosed Bat, έχουν δει τον πληθυσμό τους να μειώνεται κατά 50% μέσα σε δύο δεκαετίες.
Οι νυχτερίδες και οι αγαύες είναι άρρηκτα δεμένες. «Έχουν εξελιχθεί μαζί επί εκατομμύρια χρόνια», λέει ο Ρέγιες Γκέρα. «Αν εξαφανιστούν οι νυχτερίδες, οι αγαύες δεν θα παράγουν σπόρους. Και χωρίς αγαύες, δεν θα υπάρχει τεκίλα ή μεσκάλ».
Η γεύση της συνύπαρξης
Για να διατηρηθεί η ισορροπία, οι παραγωγοί που συμμετέχουν στο πρόγραμμα επιτρέπουν τουλάχιστον στο 5% των φυτών τους να ανθίσουν, προσφέροντας τροφή στις νυχτερίδες.
Οι αποστάξεις που προέρχονται από αυτά τα κτήματα φέρουν την ένδειξη “Bat Friendly” – και μέχρι σήμερα έχουν παραχθεί περισσότερα από 300.000 μπουκάλια τεκίλας και μεσκάλ με αυτό το σήμα.
Η αλλαγή νοοτροπίας
Στο Μεξικό, το 53% της γης είναι κοινοτική. Οι βιολόγοι γνωρίζουν πως χωρίς τη συμμετοχή των κατοίκων, καμία δράση δεν μπορεί να επιβιώσει.
«Παλιά οι άνθρωποι φοβούνταν τις νυχτερίδες – νόμιζαν ότι είναι βρικόλακες και έκαιγαν τις σπηλιές τους», λέει η Λισέτ Λεγιεκιέν, επικεφαλής προστατευόμενης περιοχής στη Σιέρα Λα Μοχονέρα.
Σήμερα, χάρη στα εκπαιδευτικά προγράμματα, οι ίδιες κοινότητες προστατεύουν τις σπηλιές, απαγορεύοντας την πρόσβαση σε όσους θα μπορούσαν να ενοχλήσουν τα ζώα.
Το μέλλον
Έξι αποικίες των μακρινών νυχτερίδων προστατεύονται πλέον από τις τοπικές κοινωνίες, ενώ τα προγράμματα ενημέρωσης έχουν αγγίξει πάνω από 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους.
Στα βουνά, οι πρώτες ανθισμένες αγαύες κάνουν ξανά την εμφάνισή τους. «Εκεί που δεν έβλεπες τίποτα, τώρα βλέπεις ανθισμένους βλαστούς», λέει η βιολόγος Άνα Ιμπάρρα. «Και κάθε χρόνο, βλέπουμε λίγο περισσότερες νυχτερίδες. Η σταθερότητα, μετά από χρόνια συρρίκνωσης του πληθυσμού τους, είναι από μόνη της νίκη».
Στα σημεία όπου φυτεύτηκαν αγαύες, το τοπίο αρχίζει να πρασινίζει. Η ζωή επιστρέφει: έντομα, πουλιά, μικρά ζώα. Όπως σημειώνει η Λεγιεκιέν: «Όταν φροντίζεις τις νυχτερίδες, φροντίζεις και τον άνθρωπο. Όλα είναι συνδεδεμένα».
Κι αν ένα ποτήρι τεκίλα συμβολίζει για κάποιους τη χαρά, για το Μεξικό είναι κάτι βαθύτερο: η γεύση μιας ισορροπίας ανάμεσα στη φύση, την παράδοση και την επιβίωση.
