Της Κατερίνας Σάρδη*
Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αλλά και απαιτεί αποφασιστικές και τάχιστες παρεμβάσεις σε όλα τα επίπεδα.
Η τεχνολογία δέσμευσης, μεταφοράς και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS – Carbon Capture and Storage) αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, και για χώρες όπως η Ελλάδα είναι μονόδρομος για την επίτευξη των στόχων απανθρακοποίησης με παράλληλη διατήρηση της βιομηχανίας μας, της τεχνογνωσίας και των θέσεων εργασίας που σχετίζονται με αυτή.
Το έργο της αποθήκευσης CO₂ στον Πρίνο, που αναπτύσσει η EnEarth Greece, θυγατρική της Energean, θα αποτελέσει το πρώτο έργο αποθήκευσης CO2 στη ΝΑ. Μεσόγειο Η υλοποίησή του εντός του προβλεπόμενου χρονοδιαγράμματος είναι κρίσιμη τόσο για περιβαλλοντικούς όσο και για οικονομικούς λόγους.
Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο και δεσμεύσεις
Η Οδηγία 2009/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη γεωλογική αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα θέτει το νομικό πλαίσιο για την ασφαλή και μακροχρόνια υπόγεια αποθήκευση CO₂. Η Οδηγία καθορίζει τις διαδικασίες για τη χορήγηση αδειών, την παρακολούθηση, τον έλεγχο και την ευθύνη λειτουργίας αποθηκών CO₂, με στόχο την περιβαλλοντική ασφάλεια.
Σημαντική τομή αποτελεί και ο Κανονισμός για τη Βιομηχανία Μηδενικών Εκπομπών (Net-Zero Industry Act – NZIA), που εγκρίθηκε το 2024. Ο Kανονισμός ορίζει ως στρατηγικής σημασίας την ανάπτυξη υποδομών CCS και επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να διασφαλίσουν τη διαθεσιμότητα δυναμικότητας γεωλογικής αποθήκευσης τουλάχιστον 50 εκατομμυρίων τόνων CO₂ ετησίως στην ΕΕ μέχρι το 2030. Ειδικά για τη βιομηχανία, ο NZIA προβλέπει ρυθμιστικά και χρηματοδοτικά εργαλεία ενίσχυσης της αλυσίδας CCS, ενώ καθιστά σαφές ότι χώρες που καθυστερούν θα αντιμετωπίσουν κυρώσεις ή απώλεια χρηματοδότησης.
Η Ελλάδα δεν μπορεί να μείνει πίσω!
Και, βεβαίως, νέα δεδομένα δημιουργεί ο Κανονισμός CBAM (EU) 2023/956 που προβλέπει τη σταδιακή κατάργηση της δωρεάν διάθεσης δικαιωμάτων εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου (EUA) από το 2027 και τον μηδενισμό της δωρεάν διάθεσης από το 2034. Χωρίς την υλοποίηση της αποθήκης του Πρίνου, η οποία σε πλήρη ανάπτυξη θα αποθηκεύει περί τους 2,8 εκατ. τόνους CO2 ετησίως, από το 2034 και μετά, οι εγχώριες βιομηχανίες θα επιβαρύνονταν με ένα ποσό τουλάχιστον 280 εκατ. € ετησίως και αυτό με την υπόθεση μιας ευνοϊκής τιμής EUA στα 100 €/τόνο.
Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ)
Στο επικαιροποιημένο ΕΣΕΚ της Ελλάδας, η δημιουργία αλυσίδας CCS αναγνωρίζεται ως κομβική τεχνολογία για την επίτευξη του στόχου μηδενικών εκπομπών CO2 ως το 2050. Το σχέδιο προβλέπει την ανάπτυξη υποδομών δέσμευσης και αποθήκευσης CO₂ βασικά σε βιομηχανίες υψηλής έντασης άνθρακα. Είναι οι λεγόμενες hard-to-abate industries στις οποίες περιλαμβάνονται οι τσιμεντοβιομηχανίες, τα διυλιστήρια, οι βιομηχανίες παραγωγής χάλυβα και αλουμινίου, οι χημικές βιομηχανίες κ.α δηλαδή βιομηχανίες στις οποίες η έκλυση CO2 είναι αναπόσπαστο μέρος της χημικής αντίδρασης για την παραγωγή προϊόντος και δεν σχετίζεται με την καύση συμβατικών (ή μη) καυσίμων.
Ο Πρίνος, με δεδομένη την άριστη γνώση του ταμιευτήρα έπειτα από έρευνες και γεωτρήσεις επί μισό αιώνα, έχει αναδειχθεί ως το μοναδικό ώριμο γεωλογικό πεδίο και προσφέρει μια ρεαλιστική και άμεση λύση.
H χρονική πίεση και το μεγάλο ενδιαφέρον από τις βιομηχανίες
Η σημασία του έργου Prinos CO₂ Storage έχει ήδη αναγνωριστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το έργο έχει ενταχθεί στην 6η λίστα των Projects of Common Interest (PCIs), έχει πάρει πράσινο φως για την ένταξή του στην 7η λίστα και χρηματοδοτείται μέσω του Connecting Europe Facility (CEF) με επιχορήγηση ύψους σχεδόν 120 εκατομμυρίων ευρώ. Παράλληλα, έχει εξασφαλίσει άλλα 150 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF).
Τα χρονοδιαγράμματα του RRF είναι ασφυκτικά! Έως τον Ιούνιο 2026 η εταιρεία οφείλει να έχει ολοκληρώσει γεωτρήσεις εισπίεσης CO2 και εισπίεσης νερού.
Το ενδιαφέρον των βιομηχανιών της ευρύτερης περιοχής για την αποθήκευση στον Πρίνο είναι τεράστιο, όπως αποδεικνύεται από το ότι η EnEarth έχει ήδη υπογράψει 15 μη δεσμευτικά Μνημόνια Κατανόησης που υπερκαλύπτουν το σύνολο της αποθηκευτικής δυναμικότητας του Πρίνου. Σε πλήρη ανάπτυξη από το 2029-2030 και μετά, το έργο Prinos CO2 Storage θα αποθηκεύει περί τους 2,8 εκατ. τόνους CO2 ετησίως, ποσότητα που αντιστοιχεί στο 20% με 25% των συνολικών ετήσιων εκπομπών της hard to abate εγχώριας βιομηχανίας.
Σημειωτέον ότι, πέραν των χρηματοδοτήσεων που έχουν εγκριθεί για το συγκεκριμένο έργο, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Καινοτομίας έχει ήδη υπογράψει με εγχώριες βιομηχανίες επιδοτήσεις που αγγίζουν το μισό δισεκατομμύριο ευρώ για επενδύσεις στη δέσμευση CO2. Κάθε περαιτέρω καθυστέρηση στην διαχείριση των πόρων του Ταμείου Ανάπτυξης, στις περιβαλλοντικές ιδίως αδειοδοτήσεις και στην αποσαφήνιση και ολοκλήρωση του θεσμικού πλαισίου θα θέσει σε κίνδυνο τις χρηματοδοτήσεις αυτές και, συνολικά, επενδύσεις της τάξης των 3 δισεκ. ευρώ στη δημιουργία αλυσίδας CCS στην χώρα μας, διακινδυνεύοντας το ίδιο το μέλλον της εγχώριας βιομηχανίας. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι, μέχρι την ώρα που γραφόταν αυτό το άρθρο, είχαν παρέλθει 12 μήνες από την υποβολή της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την 1η φάση του έργου χωρίς η Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων να έχει εκδοθεί, ενώ για την εκταμίευση της 1ης δόσης από την χρηματοδότηση του RRF απαιτήθηκαν 10 μήνες από την έγκρισή της…
Το θεσμικό πλαίσιο
Εν αναμονή της επείγουσας συμπλήρωσης του θεσμικού πλαισίου για τη λειτουργία της αλυσίδας CCS, θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν τα εξής:
- Ταχύτητα, συνέχεια, συνεργασία και ανθρώπινοι πόροι: Χρειάζεται ταχύτητα στις αδειοδοτήσεις, αμεσότητα και συνέχεια στη συνεργασία μεταξύ Πολιτείας και φορέων η οποία πρέπει να είναι συστηματική και διαρκής. Επίσης, ανθρώπινο δυναμικό ικανό να υποστηρίξει την αλυσίδα από πλευράς Υπουργείων και υπεύθυνων Αρχών.
- Αποφυγή υπερρύθμισης (over-regulation): Ειδικά σε ένα αναδυόμενο πεδίο όπως η αλυσίδα CCS, η επιμονή σε λεπτομέρειες διαδικαστικού χαρακτήρα ή και η παραπομπή σημαντικών αποφάσεων σε υπουργικές αποφάσεις ή χρονοβόρες κανονιστικές πράξεις μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια επενδυτικής εμπιστοσύνης και καθυστερήσεις που θέτουν σε κίνδυνο τις χρηματοδοτήσεις.
- Σαφήνεια, σταθερότητα, διαφάνεια: Το θεσμικό πλαίσιο πρέπει να εξασφαλίζει την ανταγωνιστικότητα των επενδύσεων δέσμευσης . Η δέσμευση είναι απλά το πρώτο βήμα για επιπλέον ανάπτυξη και πρωτοπορία στη βιομηχανία. Με τη σειρά της η αποθήκη, το Prinos CO2, χρειάζεται σταθερότητα και προβλεψιμότητα στο θεσμικό πλαίσιο για την άντληση των απαιτούμενων κεφαλαίων και ταχύτητα για να μη χαθούν οι πόροι του RRF. Χρειάζονται μακροπρόθεσμες συμβάσεις δέσμευσης δυναμικότητας έγχυσης και αποθήκευσης, προβλέψιμη μακροχρόνια μοναδιαία ταρίφα με την οποία θα ανακτώνται το συνολικό κεφαλαιουχικό και λειτουργικό κόστος της επένδυσης και κατάλληλες και επαρκείς εγγυήσεις.
- Συνεχής ενημέρωση και στήριξη της τοπικής κοινωνίας: Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να γίνουν κοινωνοί των θετικών αποτελεσμάτων από την ανάπτυξη αλυσίδων CCS, να κατανοήσουν τα άμεσα και έμμεσα οφέλη από αυτές και έτσι να τις αγκαλιάσουν όχι μόνο σαν επενδύσεις για την αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, αλλά σαν μέσα τεχνογνωσίας, σταθερής τοπικής ανάπτυξης, διατήρησης της άμεσης και έμμεσης απασχόληση και ως διέξοδο στη νεολαία για σπουδές και απασχόληση.
Το διακύβευμα
Η καθυστέρηση στην υλοποίηση της αλυσίδας CCS και ειδικά του Πρίνου θα σήμαινε:
- απώλεια εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ από ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις,
- αποτυχία στους κλιματικούς στόχους του ΕΣΕΚ και του NZIA,
- υποβάθμιση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών βιομηχανιών με αναγκαστική μετεγκατάστασή τους σε χώρες που δεν διέπονται από την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία με επακόλουθη απώλεια θέσεων παραγωγικού ιστού και θέσεων εργασίας
- και τελικά, απώλεια τεχνολογικής κυριαρχίας στον κρίσιμο τομέα της ενεργειακής μετάβασης.
Αντιθέτως, η υλοποίηση στον προγραμματισμένο χρόνο της αποθήκευσης CO₂ στον Πρίνο όχι μόνο εξασφαλίζει συμμόρφωση με το ενωσιακό και εθνικό θεσμικό πλαίσιο, αλλά και δημιουργεί προϋποθέσεις ανάπτυξης, καινοτομίας και ηγετικής παρουσίας της Ελλάδας στη νέα ευρωπαϊκή βιομηχανία μηδενικών εκπομπών με προφανή αναβάθμιση του γεωπολιτικού της ρόλου. Είναι μία λαμπρή ευκαιρία για που δεν μπορεί να χαθεί.
* Διευθύνουσα σύμβουλος & Country Manager της Energean και της EnEarth στην Ελλάδα
