Εναλλακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση σε εθνικό επίπεδο της λειψυδρίας με κυρίαρχη προτεραιότητα την Αττικήεξετάζει η κυβέρνηση με τις πληροφορίες να αναφέρουν ότι επίκεινται, πιθανότατα και εντός του μήνα, οι σχετικές οι ανακοινώσεις.
Θα αφορούν τα αναγκαία έργα καθώς και τον τρόπο χρηματοδότησής τους με τις πληροφορίες να αναφέρουν ότι υπό συζήτηση βρίσκεται, μεταξύ άλλων, η εφαρμογή ειδικού περιβαλλοντικού τέλους στους λογαριασμούς ύδρευσης.
Οι δαπάνες για τα έργα ύδρευσης (Εξωτερικό Υδροδοτικό Σύστημα – ΕΥΣ) βαρύνουν το δημόσιο το οποίο έχει και την κυριότητα του ΕΥΣ. Υποχρέωση του δημοσίου είναι να προμηθεύει τους παρόχους με αδιύλιστο νερό, ενώ φορείς όπως η ΕΥΔΑΠ και η ΕΥΑΘ δύναται να σχεδιάζουν και να υλοποιούν τα έργα.
Ως εκ τούτου η κυβέρνηση καλείται να εξασφαλίσει τους αναγκαίους χρηματοδοτικούς πόρους μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ), του ΕΣΠΑ και άλλων διαρθρωτικών ταμείων, ή ακόμα και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Η συμβολή ιδιωτικών κεφαλαίων, όπως εκτιμάται, δύσκολα θα προκριθεί μιας και το νερό θεωρείται δημόσιο αγαθό, εκτός αν βρεθεί διαδικασία η οποία δεν θα προσκρούει στις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ).
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που έχει δημοσιοποιήσει ο γενικός γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων, Πέτρος Βαρελίδης, οι μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες επενδύσεις που χρειάζονται για το σύνολο της επικράτειας ανέρχονται σε 10 δισ. ευρώ.
Μόνο στην Αττική στην οποία ζει σχεδόν ο μισός πληθυσμός της χώρας το βασικό έργο που προκρίνει η ΕΥΔΑΠ και έχει αποφασιστεί να προχωρήσει, η μεταφορά νερού από τη λίμνη των Κρεμαστών (ανάμεσα στους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας) και ειδικότερα από τους δύο παραποτάμους του Αχελώου, Καρπενησιώτη και Κρικελιώτη, εκτιμάται ότι θα έχει κόστος 534 εκατ. (Α΄ φάση 365 εκατ. και δεύτερη 170 εκατ. ευρώ).
Επιπλέον κόστη για το Λεκανοπέδιο θα προκύψουν και από τις επιπλέον γεωτρήσεις που ήδη έχουν ξεκινήσει.
Πρόβλημα λειψυδρίας δεν αντιμετωπίζει μόνο η Αττική, αλλά και πολλά από τα νησιά μεταξύ των οποίων και αρκετά τουριστικά. Στα σενάρια που εξετάζονται ανά περίπτωση περιλαμβάνονται και έργα αφαλάτωσης, τα οποία πάντως έχουν υψηλό κόστος.
Στην όλη συζήτηση περιλαμβάνεται και η αλλαγή του μοντέλου διαχείρισης των υδάτων στη χώρα με τη λογική της συνένωσης των παρόχων νερού.
Ωστόσο, η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου που διέπει τους 740 φορείς παροχής νερού, σήμερα στη δικαιοδοσία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στην κατεύθυνση της συγκέντρωσής τους σε 3 (ΕΥΔΑΠ, ΕΥΑΘ και ενός τρίτου) ή σε 45 (ανά περιφερειακή ενότητα) ενέχει δυσκολίες και έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις από τους δήμους.
Πάντως, ο κατακερματισμός που υπάρχει σήμερα, το γεγονός ότι κάθε φορέας λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο, αρκετές φορές εξυπηρετώντας τοπικά συμφέροντα αγνοώντας τη σημαίνει χρηστή διαχείριση, δεν βοηθάει στην επίλυση του προβλήματος της λειψυδρίας και της εξασφάλισης χρηματοδοτικών πόρων για τα αναγκαία έργα.
Μένει να φανεί το τι θα πράξει σχετικά η κυβέρνηση η οποία προφανώς θα ήθελε να αποφύγει εκτεταμένες αντιδράσεις, αλλά και την επιβολή τέλους, σε μια περίοδο κατά την οποία η ακρίβεια αποτελεί το βασικό πρόβλημα της κοινωνίας.
Κατακερματισμένες είναι όμως και οι αρμοδιότητες στο πλαίσιο της κυβέρνησης μιας και στο θέμα του νερού εμπλέκονται εκτός από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), το Αγροτικής Ανάπτυξης και το Εσωτερικών.
Σημειώνεται ότι 80% της κατανάλωσης νερού αφορά την άρδευση. Το τελευταίο διάστημα έχουν δρομολογηθεί μια σειρά έργων που αφορούν στην άρδευση (πρόγραμμα ύδωρ) τα οποία όμως χρειάζονται χρόνο για να ολοκληρωθούν, ενώ οι ανάγκες είναι πολύ περισσότερες.
Σύμφωνα με στελέχη επιστημονικών φορέων η κυβέρνηση έχει καθυστερήσει πολύ όσο αφορά τη διαχείριση του εν λόγω προβλήματος.
Εμμέσως το έχει παραδεχτεί και η ίδια η κυβέρνηση, όταν τον περασμένο Ιούνιο, έπειτα από σχετική κυβερνητική σύσκεψη, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Κωστής Χατζηδάκης, δήλωνε: «Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και σε σχέση με την επάρκεια του νερού. Όλη η Μεσόγειος απειλείται ολοένα και περισσότερο από αυτό το πρόβλημα. Τυχόν αδράνεια θα ήταν τεράστιο πρόβλημα για την οικονομία, για τον τουρισμό, για τη γεωργία, για την ποιότητα της ζωής μας, για την ίδια τη χώρα. Είναι φανερό ότι δίπλα στις πρωτοβουλίες που υιοθετήθηκαν τα τελευταία χρόνια, πρέπει να υιοθετηθούν και άλλες που να απαντούν έγκαιρα στο πρόβλημα, αντιμετωπίζοντας τα όποια οργανωτικά προβλήματα, προωθώντας τις αναγκαίες επενδύσεις και αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες. Το νερό ήταν και θα παραμείνει δημόσιο αγαθό. Το ίδιο το κράτος είχε, έχει και θα έχει με βάση το Σύνταγμά μας ως βασική αποστολή τη διασφάλιση αυτού του δημόσιου αγαθού. Για να συμβεί όμως αυτό, η ίδια η πραγματικότητα επιβάλλει πρόσθετες παρεμβάσεις μελετημένες, ταχύτατες και αποτελεσματικές, τις οποίες η κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να προχωρήσει. Οι αμέσως επόμενοι μήνες θα είναι πολύ κρίσιμοι ως προς την υιοθέτηση όλων των αναγκαίων πρωτοβουλιών».
Το πρόβλημα στην Αττική
Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 19η θέση παγκοσμίως όσον αφορά τον κίνδυνο λειψυδρίας.
Ανάλογες προκλήσεις αντιμετωπίζουν όλες οι χώρες της Μεσογείου καθώς το πρόβλημα εντείνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής η οποία επηρεάζει αρνητικά τόσο την προσφορά όσο και τη ζήτηση νερού.
Αναφορικά με την Αττική η Λίμνη Μόρνου έχει σήμερα τη μισή περίπου έκταση, σε σύγκριση με εκείνη που είχε τον Ιανουάριο του 2022, σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε πρόσφατα η μονάδα METEO του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Η μονάδα ΜΕΤΕΟ ανέλυσε δορυφορικές φωτογραφίες, με τα κυριότερα συμπεράσματα να είναι τα εξής:
Το 2022 η έκταση ήταν υψηλότερη του μέσου όρου της τελευταίας δεκαετίας, κυμαινόμενη μεταξύ 16,6 km² και 19,1 km².
Το 2023 σημειώθηκε σημαντική μείωση, με την έκταση της λίμνης να υποχωρεί στα 14,3 km² τον Δεκέμβριο.
Το 2024 η μείωση συνεχίστηκε ακόμη εντονότερα, με την έκταση της λίμνης να υποχωρεί στα 10,4 km² τον Νοέμβριο.
Το 2025 (μέχρι τον Σεπτέμβριο) συνεχίστηκε η μείωση, με την έκταση της λίμνης να υποχωρεί στα 8,7 km² τον Σεπτέμβριο, που είναι η χαμηλότερη καταγραφή της περιόδου.
Συνολικά, από το 2022 έως σήμερα η έκταση έχει μειωθεί κατά περίπου 54% (από περίπου 19,1 km² σε 8,7 km²).
H μείωση της στάθμης του νερού έχει φέρει στην επιφάνεια τους τελευταίους μήνες το βυθισμένο χωριό Κάλλιο, το οποίο είχε καλυφθεί όταν δημιουργήθηκε η τεχνητή λίμνη.
Οι προειδοποιήσεις της διοίκησης της ΕΥΔΑΠ
Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΥΔΑΠ, Χάρης Σαχίνης, έχει κτυπήσει ουκ ολίγες φορές τον κώδωνα του κινδύνου για το πρόβλημα στην Αττική.
Μιλώντας στην τελευταία γενική συνέλευση των μετόχων της επιχείρησης ήταν σαφής: «Εάν συνεχιστούν οι ίδιες κλιματικές και υδρολογικές συνθήκες της προηγούμενης τριετίας και το Δημόσιο δεν προχωρήσει στις απαραίτητες δράσεις και ενέργειες τεκμαίρεται ότι τα αποθέματα στους ταμιευτήρες που υδροδοτούν την Αττική θα διαρκέσουν έως το τέλος της υδρολογικής περιόδου 2026 – 2027».
Στο μεταξύ σύμφωνα με την ΕΥΔΑΠ στην υποθετική περίπτωση που το έργο της μεταφοράς νερού από τη λίμνη των Κρεμαστών θα ξεκινούσε αύριο για να ολοκληρωθεί θα χρειαζόταν 2 χρόνια καθώς ουσιαστικά αυτό που θα κατασκευαστεί είναι μια σήραγγα περί τα 30 χιλ. που θα συνδέει τα Κρεμαστά με τον Εύηνο. Για να δρομολογηθεί το έργο, το οποίο εκτιμάται ότι θα λύσει το πρόβλημα της υδροδότησης της Αθήνας για τα επόμενα 50 χρόνια, θα πρέπει να γίνουν περιβαλλοντικές μελέτες και διαγωνισμός, διαδικασίες εξαιρετικά χρονοβόρες, ενώ κανείς δεν αποκλείει να κολλήσει σε προσφυγές.
Στα προσωρινά μέτρα περιλαμβάνονται οι αφαλατώσεις, η μεταφορά νερού με τάνκερ από τον Αστακό και οι γεωτρήσεις, μεταξύ άλλων, στον Βοιωτικό Κηφισό που σύμφωνα με τις μελέτες της ΕΥΔΑΠ έχει αρκετό νερό για να καλύψει τις τοπικές αρδευτικές ανάγκες της περιοχής και να προμηθεύσει και την Αθήνα.
Παράλληλα η ΕΥΔΑΠ έχει προχωρήσει σε εισήγηση προς τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) για την αύξηση των τιμολογίων ύδρευσης επικαλούμενη αυξημένες λειτουργικές και ενεργειακές δαπάνες που επηρεάζουν τη βιωσιμότητα των υπηρεσιών της.
Από την πλευρά της η ΡΑΑΕΥ έχει καθυστερεί να απαντήσει γεγονός που ενδεχομένως να σχετίζεται με τον σχεδιασμό της κυβέρνησης για την εξασφάλιση πόρων για τα έργα αντιμετώπισης της λειψυδρίας.
Η ΕΥΔΑΠ έχει ζητήσει «αναθεώρηση και έκδοση νέων τιμολογίων» και όπως έχει επισημάνει η διοίκησή της στόχος είναι η κάλυψη του πλήρους κόστους παροχής υπηρεσιών και η διασφάλιση της ποιότητας και της συνέχειας των υποδομών ύδρευσης.
Να σημειωθεί ότι με βάση νόμο που ψηφίστηκε το καλοκαίρι οι ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ ορίζονται ως αναθέτοντες φορείς για έργα, μελέτες και προμήθειες που δεν υπάγονται στις αρμοδιότητές τους, εφόσον το αντικείμενο αυτών συνδέεται άμεσα με την κατασκευή ή αποκατάσταση κρίσιμων υποδομών για την πρόληψη ή την αντιμετώπιση των συνεπειών που απορρέουν από τη λειψυδρία.
Οι προαναφερόμενες εταιρίες από την πλευρά τους δύναται να αναθέτουν την ωρίμανση, τη διενέργεια των διαγωνιστικών διαδικασιών και την παρακολούθηση της εκτέλεσης των συμβάσεων των έργων για τη λειψυδρία στην Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας (ΕΕΣΥΠ) και ειδικότερα στη Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας.
Επίσης, με βάση τις εν λόγω θεσμικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας οι ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ, δύνανται να απασχολούν εξειδικευμένο επιστημονικό ή άλλο προσωπικό με σύμβαση μίσθωσης έργου.
