Όποτε βρίσκεται στο σπίτι, ο 84χρονος Τοσιάκι Μοριόκα κουβαλά ένα φορητό συναγερμό που μετρά θερμοκρασία και υγρασία και μπορεί με το πάτημα ενός κουμπιού να καλέσει άμεσα βοήθεια.
Τον παίρνει μαζί του στο κρεβάτι, στην κουζίνα, ακόμη και στο μπάνιο. Ξέρει καλά πόσο εύκολα μπορεί να γίνει θύμα θερμοπληξίας – μιας απειλής που σκοτώνει κάθε χρόνο εκατοντάδες ηλικιωμένους στην Ιαπωνία και έχει στείλει δεκάδες χιλιάδες στο νοσοκομείο αυτό το καλοκαίρι, το πιο θερμό που έχει καταγραφεί ποτέ στη χώρα.
Όπως εξηγεί σε αναλυτικό ρεπορτάζ το CNN, η συσκευή είναι μέρος της κυβερνητικής εκστρατείας για την αντιμετώπιση μιας «διπλής κρίσης»: της κλιματικής αλλαγής και της ταχύτατης γήρανσης του πληθυσμού.
Καύσωνας χωρίς έλεος
Το καλοκαίρι του 2025 ήταν το πιο ζεστό στην ιστορία της Ιαπωνίας. Στις αρχές Αυγούστου καταγράφηκε ρεκόρ 41,8 βαθμών Κελσίου, ενώ οι υψηλές θερμοκρασίες κράτησαν μήνες, από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο.
Στο Τόκιο, ο υδράργυρος ξεπέρασε τους 35 βαθμούς για εννέα συνεχόμενες ημέρες – η μεγαλύτερη διάρκεια καύσωνα που έχει σημειωθεί ποτέ.
Μόνο μεταξύ Μαΐου και Αυγούστου, 90.000 άνθρωποι οδηγήθηκαν στο νοσοκομείο με θερμοπληξία. Η πλειονότητα ήταν ηλικιωμένοι που λιποθύμησαν είτε στα σπίτια τους είτε στους δρόμους.
Η κλιματική αλλαγή, εξαιτίας της καύσης ορυκτών καυσίμων, καθιστά τους καύσωνες όλο και πιο συχνούς και παρατεταμένους. Για την Ιαπωνία –την πιο γερασμένη κοινωνία του πλανήτη– αυτό ισοδυναμεί με έναν καθημερινό αγώνα για επιβίωση.
Ηλικιωμένοι χωρίς άμυνες
Οι άνθρωποι ιδρώνουν για να δροσιστούν, αλλά αυτός ο μηχανισμός αποδυναμώνεται με την ηλικία. Οι ηλικιωμένοι δυσκολεύονται να ρυθμίσουν τη θερμοκρασία του σώματος, δεν αισθάνονται τόσο έντονα τη δίψα και συχνά δεν αντιλαμβάνονται εγκαίρως τα συμπτώματα της θερμοπληξίας.
Η κατάσταση επιβαρύνεται από πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Η Ιαπωνία είναι μια χώρα γερόντων: το 70% των αγροτών είναι άνω των 65 ετών, συνεχίζοντας να εργάζονται κάτω από συνθήκες καύσωνα. Παράλληλα, πολλοί ηλικιωμένοι ζουν μόνοι τους. Το 2020, το 13% των νοικοκυριών αποτελούνταν από άτομα άνω των 65 ετών που ζούσαν μόνα – ποσοστό που, σύμφωνα με προβλέψεις, θα φτάσει το 20% το 2050.
Η μοναξιά και η απομόνωση μετατρέπουν ένα ιατρικό πρόβλημα σε κοινωνικό φαινόμενο. Ο αριθμός των λεγόμενων «μοναχικών θανάτων» αυξάνεται: άνθρωποι που πεθαίνουν στα σπίτια τους και εντοπίζονται εβδομάδες αργότερα.
Η απροθυμία για κλιματισμό
Ένα ακόμη εμπόδιο είναι η απροθυμία πολλών ηλικιωμένων να χρησιμοποιούν κλιματιστικά. Από τους 101 θανάτους που αποδόθηκαν σε θερμοπληξία στο Τόκιο το φετινό καλοκαίρι, οι 66 σημειώθηκαν σε σπίτια όπου υπήρχε αλλά δεν λειτουργούσε κλιματιστικό.
Η αιτία είναι σύνθετη: παραδοσιακή συνήθεια, η πεποίθηση ότι δεν είναι οικολογικό, αλλά κυρίως το κόστος του ηλεκτρικού ρεύματος. Ο Μοριόκα, για παράδειγμα, ενεργοποιεί το κλιματιστικό του μόνο με χρονοδιακόπτη για λίγες ώρες τη νύχτα, καθώς δεν θέλει να ξοδέψει περισσότερα χρήματα.
Αναζητώντας λύσεις
Η Ιαπωνία δοκιμάζει πληθώρα μέτρων:
- Επιδότηση για την αγορά κλιματιστικών.
- Δημιουργία «σταθμών δροσιάς» – κλιματιζόμενων δημόσιων χώρων όπου οι πολίτες μπορούν να ξεκουραστούν και να ενυδατωθούν.
- Διανομή συσκευών ειδοποίησης κινδύνου θερμοπληξίας στα σπίτια ηλικιωμένων.
- Τεχνολογικές καινοτομίες, όπως βραχιόλια που μετρούν τη θερμοκρασία του σώματος και ειδοποιούν όταν υπάρχει κίνδυνος.
Ταυτόχρονα, τοπικές αρχές οργανώνουν δίκτυα εθελοντών που επισκέπτονται πόρτα-πόρτα ηλικιωμένους, προσφέροντας συμβουλές, έλεγχο υγείας και κυρίως ανθρώπινη παρουσία.
«Να ζήσω μέχρι τα 99»
Ο Τοσιάκι Μοριόκα, που έχασε τη σύζυγό του πριν τρία χρόνια, δείχνει στο CNN τις φωτογραφίες της και δακρύζει: «Ήταν μια υπόσχεση να ζήσουμε μαζί μέχρι τα 99». Τώρα, μόνος του, παλεύει με τη ζέστη, τη μοναξιά και τον φόβο της θερμοπληξίας.
«Ζω καθημερινά με τον ιδρώτα να τρέχει, αλλά το πιο δύσκολο είναι να ζεις μόνος», λέει.
Η Ιαπωνία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή μιας διπλής κρίσης που απειλεί να γίνει παγκόσμια: η κλιματική αλλαγή και η γήρανση του πληθυσμού.
Ο τρόπος που θα τη διαχειριστεί ίσως αποτελέσει οδηγό για πολλές άλλες χώρες που σύντομα θα αντιμετωπίσουν το ίδιο ακριβώς πρόβλημα.
