Η οικονομία της Ευρώπης βασίζεται σε φυσικά οικοσυστήματα που πεθαίνουν ταχύτερα από ποτέ, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση μειώνει τους ίδιους τους κανόνες που τα προστατεύουν, προειδοποιούν οι επιστήμονες.
«Οι πολιτικές πραγματικότητες σε όλο τον κόσμο έχουν υποστεί μια σεισμική αλλαγή», έγραψε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος στην έκθεσή του για την κατάσταση του περιβάλλοντος στην Ευρώπη. Αυτή η αλλαγή έχει «στρέψει το ενδιαφέρον και τις επενδύσεις στην άμυνα και την ασφάλεια», οδηγώντας το κλίμα και το περιβάλλον χαμηλότερα στη λίστα προτεραιοτήτων.
Αυτό έχει σοβαρές συνέπειες για τους Ευρωπαίους. Οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι απειλές συνδυάζονται «με οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές και κλιματικές κρίσεις για να δημιουργήσουν συστημικούς κινδύνους για τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής», αναφέρει η έκθεση του Οργανισμού, που δημοσιεύεται κάθε πέντε χρόνια.
Ακολουθούν πέντε βασικοί τομείς όπου οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις επιδεινώνονται — ακριβώς τη στιγμή που η ΕΕ αποσύρει πολιτικές σχεδιασμένες να τις αντιμετωπίσουν.
Η φύση υποχωρεί καθώς οι προστατευτικοί κανόνες αποδυναμώνονται
Πάνω από το 80% των οικοσυστημάτων της ΕΕ βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Η βιοποικιλότητα μειώνεται λόγω «επίμονων πιέσεων από μη βιώσιμα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης», καθώς και λόγω της κλιματικής αλλαγής, γράφουν οι επιστήμονες. Ο αριθμός των εντόμων, για παράδειγμα, έχει μειωθεί κατά 75% σε ορισμένες προστατευόμενες περιοχές.
Η γεωργία επισημάνθηκε ως η οικονομική δραστηριότητα που ασκεί τη μεγαλύτερη πίεση στη βιοποικιλότητα.
Δεν επηρεάζεται μόνο η γη της Ευρώπης, αλλά και τα νερά της — από «κακώς προσαρμοσμένες» πρακτικές διαχείρισης που δεν επιτρέπουν «γρήγορη και εκτεταμένη αλλαγή». Προς το παρόν δεν υπάρχουν νομικά δεσμευτικοί στόχοι για την έλλειψη νερού στην ΕΕ.
Οι επιστήμονες τόνισαν ότι είναι πλέον «απαραίτητο» τα κράτη-μέλη της ΕΕ να εφαρμόσουν «πλήρως και αποτελεσματικά» τους περιβαλλοντικούς νόμους που αποσκοπούν στην προστασία και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας. Αυτό περιλαμβάνει και τον σκληρά κερδισμένο Νόμο για την Αποκατάσταση της Φύσης — ωστόσο, ορισμένα κράτη-μέλη και βιομηχανικές ομάδες θέλουν να τον χαλαρώσουν.
Ταυτόχρονα, τα εισερχόμενα νομοσχέδια «απλοποίησης» της ΕΕ στοχεύουν στη μείωση των πράσινων κανόνων και στην υποστήριξη των επιχειρηματικών συμφερόντων. Μέχρι στιγμής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει χαλαρώσει τα αγροτικά πρότυπα και τον κανόνα εταιρικής διαφάνειας βιωσιμότητας.
Τα δέντρα που απορροφούν άνθρακα εξαφανίζονται μαζί με την προστασία τους
Η ικανότητα των δασών, των υγροτόπων και άλλων φυσικών οικοσυστημάτων της ΕΕ να απορροφούν και να αποθηκεύουν άνθρακα από την ατμόσφαιρα μειώθηκε κατά περίπου 30% την τελευταία δεκαετία. Αυτό αποτελεί πρόβλημα για τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ, καθώς η δυνατότητα των δασών να αποθηκεύουν άνθρακα είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Νέοι κανόνες, όπως ο νόμος της ΕΕ κατά της αποψίλωσης δασών, που απαιτεί από τις εταιρείες να ελέγχουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους για περιβαλλοντικές ή ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραβιάσεις κατά την εισαγωγή καφέ, κακάο, φοινικέλαιου και βοείου κρέατος, είναι σημαντικοί για τη μείωση των εκπομπών και της απώλειας βιοποικιλότητας που σχετίζεται με την κατανάλωση στην ΕΕ, επισημαίνει η έκθεση.
Ωστόσο, ο νόμος αυτός, καθώς και η νέα νομοθεσία για καλύτερη παρακολούθηση της ανθεκτικότητας των δασών στην κλιματική αλλαγή, αντιμετωπίζουν αβέβαιο μέλλον λόγω επιθέσεων από το ισχυρό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα. Ο νόμος για την αποψίλωση δασών αντιμετωπίζει καθυστέρηση ενός έτους, ενώ οι κανόνες παρακολούθησης των δασών κινδυνεύουν να αποσυρθούν.
Εκπομπές μειώνονται, αλλά οι δαπάνες αυξάνονται
Στο θετικό κομμάτι, η ΕΕ είναι σε καλό δρόμο για να επιτύχει τον στόχο της μείωσης των εκπομπών που θερμαίνουν τον πλανήτη κατά 55% έως το 2030, σύμφωνα με τους επιστήμονες.
Ωστόσο, η ταχεία επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης υπερβαίνει αυτήν την πρόοδο, αυξάνοντας το κόστος για την ευρωπαϊκή οικονομία. Ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα, όπως πυρκαγιές και πλημμύρες, προκάλεσαν στην ΕΕ οικονομικές ζημιές περίπου 738 δισ. ευρώ μεταξύ 1980 και 2023, αναφέρει ο Οργανισμός. Από αυτές, οι ζημιές μεταξύ 2021 και 2023 αντιστοιχούν σε περίπου το ένα τέταρτο (πάνω από 162 δισ. ευρώ).
«Η ταχύτητα και η κλίμακα των μέτρων προσαρμογής πρέπει να αυξηθούν», προειδοποιούν οι επιστήμονες, αλλιώς το κόστος της κλιματικής αλλαγής για την ΕΕ θα συνεχίσει να αυξάνεται.
Η προειδοποίηση αυτή έρχεται ενώ η ΕΕ δυσκολεύεται να συμφωνήσει στα επόμενα κλιματικά ορόσημα, που στοχεύουν στην επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης της Ένωσης. Η αντίσταση αυξάνεται, με όλο και περισσότερες φωνές από συντηρητικούς νομοθέτες και κυβερνήσεις να ζητούν την αμβλύτητα ή ακόμα και την κατάργηση αυτών των στόχων.
Κυκλική οικονομία: πολλά λόγια, λίγα αποτελέσματα
Η ευρωπαϊκή οικονομία παραμένει σπάταλη και εξαρτημένη από την εισαγωγή κρίσιμων πρώτων υλών από άλλες περιοχές, συνεχίζει η έκθεση.
Παρά το γεγονός ότι τα ποσοστά ανακύκλωσης στην Ευρώπη έχουν αυξηθεί, η ΕΕ έχει σημειώσει πολύ μικρή πρόοδο στη επανάχρηση των υλικών που απορρίπτει.
Σε διάστημα 13 ετών, η ΕΕ αύξησε το ποσοστό χρήσης κυκλικών υλικών — δηλαδή το ποσοστό ανακυκλωμένων και επαναχρησιμοποιημένων υλικών έναντι των πρώτων — μόλις κατά 1,1%. Η Ευρώπη πιθανότατα θα χάσει τον στόχο κυκλικής οικονομίας για το 2030, αναφέρει η έκθεση.
«Οι συζητήσεις για την κυκλικότητα, ακόμη και μεταξύ των επιχειρήσεων, απέφεραν πολύ λίγη βελτίωση τα τελευταία 15 χρόνια», δήλωσε η Catherine Ganzleben, επικεφαλής της μονάδας βιώσιμων και δίκαιων μεταβάσεων του Οργανισμού. «Το βρίσκω πραγματικά σοκαριστικό».
Πολιτικοί της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Προέδρου της Επιτροπής Ursula von der Leyen, έχουν κάνει επίσης αμέτρητες αναφορές για τη σημασία της κυκλικής οικονομίας.
Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία πέντε χρόνια η ΕΕ εισήγαγε πολλούς κανόνες για την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας — συμπεριλαμβανομένων της σχεδίασης προϊόντων, της ανακύκλωσης και της μείωσης αποβλήτων — οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις ζητούν την απόσυρση ορισμένων από αυτούς και λιγότερο φιλόδοξους στόχους ανακύκλωσης.
Η ρύπανση έρχεται σε κύματα
Ο αέρας στις πόλεις γίνεται λιγότερο τοξικός. Αλλά αυτό μπορεί να μην διαρκέσει.
Παρά το γεγονός ότι η ΕΕ ενίσχυσε επιτυχώς τα όρια ρύπανσης αέρα στο πλαίσιο του Green Deal, η αντίδραση οδήγησε τους τοπικούς φορείς να χαλαρώσουν πολιτικές που κρατούν τα πιο ρυπογόνα οχήματα εκτός κέντρων πόλεων.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει επίσης την απαγόρευση πώλησης νέων αυτοκινήτων με κινητήρα εσωτερικής καύσης από το 2035, μετά από αντίσταση δυνάμεων κεντροδεξιάς και δεξιάς, καθώς και από τους κατασκευαστές αυτοκινήτων.
Εάν η ΕΕ καθυστερήσει ή χαλαρώσει αυτούς τους κανόνες, υπάρχει κίνδυνος αύξησης της ρύπανσης, καθώς η κυκλοφορία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τον τοξικό αέρα στις πόλεις.
Οι ειδικοί του Οργανισμού προέτρεψαν επίσης τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη έκθεση των Ευρωπαίων στη ρύπανση από χημικά και πλαστικά. Ωστόσο, η αναθεώρηση των κανόνων της ΕΕ για τα χημικά έχει σημειώσει πολλαπλές καθυστερήσεις, ενώ οι προσπάθειες για τον περιορισμό της ρύπανσης από PFAS — τα λεγόμενα «αιώνια χημικά» — αντιμετωπίζουν αντίσταση από τη βιομηχανία.
«Το φυσικό μας περιβάλλον στηρίζει την ασφάλειά μας, την ανταγωνιστικότητά μας, την ανθεκτικότητά μας και την ευημερία μας», δήλωσε η Ganzleben. «Πρέπει να προστατεύσουμε το φυσικό μας περιβάλλον για να διασφαλίσουμε ένα ασφαλές μέλλον για τους Ευρωπαίους».
Με πληροφορίες από POLITICO
