Το νομοσχέδιο της Επιτροπής Νομικών Εμπειρογνωμόνων για τη Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση (ΔΑΜ), που έχει συγκροτηθεί υπό την προεδρία του Δρ Ιωάννη Ν. Τζώρτζη με απόφαση του προέδρου της Συντονιστικής Επιτροπής ΔΑΜ, Κωστή Μουσουρούλη, παρουσιάστηκε την Πέμπτη, κατά την πρώτη μετά τον πρόσφατο ανασχηματισμό συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου. Η παρουσίασή του έγινε από τον υπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Άδωνι Γεωργιάδη, και τον αναπληρωτή υπουργό, Νίκο Παπαθανάση.
Το αντικείμενο του νομοσχεδίου
Με τις διατάξεις του νομοσχεδίου ΔΑΜ εισάγονται ρυθμίσεις, που σχετίζονται με την υλοποίηση του εθνικού Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (Master Plan ΣΔΑΜ) και του Προγράμματος ΔΑΜ ΕΣΠΑ 2021-2027 μέσω των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔιΜ): α) της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, β) των Περιφερειών Βορείου Αιγαίου, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης, όπως και γ) των Δήμων Μεγαλόπολης, Τρίπολης, Γορτυνίας (Π.Ε. Αρκαδίας) και Οιχαλίας (Π.Ε. Μεσσηνίας) (περιοχές μετάβασης) προς μια κλιματικά ουδέτερη και κυκλική οικονομία, καθώς και με την αντιμετώπιση των σοβαρών οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων, που η μετάβαση αυτή επιφέρει κυρίως στις περιοχές εξόρυξης λιγνίτη και στα νησιά, τα οποία καλύπτουν τις ενεργειακές τους ανάγκες κυρίως από αυτόνομους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Περαιτέρω, με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις καθορίζεται το σύστημα διακυβέρνησης, του οποίου η άμεση συγκρότηση και λειτουργία κρίνονται αναγκαίες, ώστε να επιτευχθούν έγκαιρα και αποτελεσματικά οι χρονικοί και ποιοτικοί στόχοι, που έχουν τεθεί στο πλαίσιο του εθνικού σχεδιασμού για τη δίκαιη αναπτυξιακή μετάβαση καθώς και άλλες απαραίτητες ρυθμίσεις και τροποποιήσεις, οι οποίες συνδέονται άμεσα με τον προγραμματισμό, την προετοιμασία και τις διαδικασίες υλοποίησης των προβλεπόμενων έργων και δραστηριοτήτων στις περιοχές μετάβασης.
Τα προβλήματα που επιλύονται
Ο εθνικός σχεδιασμός για τη Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση και τα μέτρα που περιλαμβάνει, έθεσαν τις περιοχές μετάβασης στο κέντρο του επενδυτικού ενδιαφέροντος (με έμφαση στους τομείς της ενέργειας και του περιβάλλοντος) καθώς και τον στόχο της οικονομικής τους αναζωογόνησης μέσα από την διαφοροποίηση του παραγωγικού τους προτύπου.
Σε αυτό το πλαίσιο, κρίνεται αναγκαία, καταρχάς η συγκρότηση ενός ισχυρού συστήματος διακυβέρνησης και συντονισμού των εμπλεκόμενων φορέων, που θα καλύπτει τα επίπεδα του σχεδιασμού, του προγραμματισμού, της διαχείρισης και της υλοποίησης του εθνικού Σχεδίου για τη Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση, με στόχο τη βέλτιστη σαφήνεια, αποτελεσματικότητα, ταχύτητα και διαφάνεια.
Η μορφή αυτού του συστήματος πρέπει να είναι συνεκτική και ενιαία ,ώστε οι επιμέρους ενέργειες, που θα δρομολογεί να είναι συστηματικές, αποτελεσματικές και ολοκληρωμένες με στόχο την βέλτιστη και έγκαιρη αξιοποίηση των διαθέσιμων προς το σκοπό αυτό πόρων του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης (ΜΔΜ) και των λοιπών ευρωπαϊκών και εθνικών χρηματοδοτικών μέσων και, ταυτόχρονα, τη διασφάλιση της αξιοπιστίας των προσπαθειών της χώρας να οργανώσει σωστά την δίκαιη αναπτυξιακή μετάβαση και να προσελκύσει το επενδυτικό ενδιαφέρον (ΜΕΡΟΣ Α’ του Νομοσχεδίου).
Επιπλέον, κρίνεται ως απαραίτητη η εισαγωγή μιας σειράς ρυθμίσεων και τροποποιήσεων που αφορούν σε κρίσιμες παραμέτρους, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα τον προγραμματισμό και τις διαδικασίες υλοποίησης των προβλεπόμενων, από το εθνικό σχέδιο, έργων και δραστηριοτήτων στις περιοχές μετάβασης (ΜΕΡΟΣ Β’ του Νομοσχεδίου).
Οι επιδιωκόμενοι στόχοι
Το ΜΕΡΟΣ Α΄ του σχεδίου νόμου περιλαμβάνει διατάξεις, που προτείνονται ως απολύτως αναγκαίες για την ανασυγκρότηση των οικονομιών των περιοχών μετάβασης, μέσα από την αύξηση των επενδύσεων σε τομείς όπως η «καθαρή» ενέργεια, η βιομηχανία και το εμπόριο, η «έξυπνη» αγροτική παραγωγή, ο βιώσιμος τουρισμός, η τεχνολογία και η εκπαίδευση. Μεταξύ των αναγκαίων προϋποθέσεων για την επίτευξη του κύριου αυτού στόχου, είναι η αποτελεσματικότητα του συστήματος διακυβέρνησης. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η σύσταση των ακόλουθων φορέων:
- Ειδική Υπηρεσία Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (Ειδική Υπηρεσία ΔΑΜ) με κύρια αρμοδιότητα τον κεντρικό σχεδιασμό και προγραμματισμό των πολιτικών Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΔΑΜ), την παρακολούθηση και αξιολόγηση των διαδικασιών υλοποίησης των έργων, επενδύσεων και αναπτυξιακών σχεδίων ΔΑΜ, τη διαχείριση και το συντονισμό της αξιοποίησης όλων των διαθέσιμων εθνικών ή ευρωπαϊκών πηγών χρηματοδότησης (όπως το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης μέσω του Προγράμματος ΔΑΜ ΕΣΠΑ 2021-2027, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, τον πυλώνα 2 του ΜΔΜ – INVEST EU, τον πυλώνα 3 του ΜΔΜ μέσω της Eυρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης & Ταμείο Συνοχής, το ΕΚΤ+ Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, ιδιώτες, κ.αλ.).
- Ελληνική Εταιρεία Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης Α.Ε. (ΕΛ.Ε.Δ.Α.Μ.) με κύριο σκοπό την αναβάθμιση και αξιοποίηση των εδαφών, τα οποία περιλαμβάνονται στις Ζώνες Απολιγνιτοποίησης (Ζ.ΑΠ.), τον ανασχεδιασμό των επιχειρηματικών προοπτικών ανάπτυξής τους, την προσέλκυση, την προώθηση επενδύσεων και επενδυτικών συνεργασιών και την end- to- end υποστήριξη των επενδυτών, την εκτέλεση και διαχείριση έργων υποδομής και ανάπτυξης στις περιοχές δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης, την ωρίμανση, ανάθεση και παρακολούθηση έργων, τα οποία υλοποιούνται στις περιοχές μετάβασης υπό τη μορφή ΣΔΙΤ, τη λειτουργία της ως βασικός τελικός δικαιούχος και ενδιάμεσος φορέας διαχείρισης του Προγράμματος ΔΑΜ και τη λειτουργία της ως επισπεύδων φορέας για τη σύνταξη των Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (Ε.Π.Σ.) καθώς και ως αναθέτων φορέας για τις σχετικές μελέτες & τη διαχείριση και την εκμετάλλευση των ακινήτων.
Όσον αφορά στο ΜΕΡΟΣ Β’ του σχεδίου νόμου, κύριος στόχος των προτεινόμενων ρυθμίσεων είναι ο προσδιορισμός των κρίσιμων παραμέτρων του προγραμματισμού που συνδέονται με την υλοποίηση των προβλέψεων του εθνικού σχεδιασμού για τις περιοχές μετάβασης, όπως η διευκόλυνση της αδειοδότησης έργων ΑΠΕ & ΣΗΘΥΑ εντός των Πυρήνων των Ζωνών Απολιγνιτοποίησης (Ζ.ΑΠ.), ο προσδιορισμός ζωνών για την αναπροσαρμογή των δραστηριοτήτων και των κατηγοριών κάλυψης εδάφους εντός των Πυρήνων Ζ.ΑΠ., η θέσπιση ειδικών ρυθμίσεων που αφορούν στη λειτουργία της μεταλλευτικής δραστηριότητας και στην πολεοδομική νομοθεσία, η διαδικασία απόσχισης των Κλάδων Μεταλιγνιτικής Αξιοποίησης Πυρήνων ΖΑ.Π. της Δ.Ε.Η. Α.Ε. και της «Λιγνιτική Μεγαλόπολης Α.Ε.» και η κυριότητα των εδαφών που έχουν απαλλοτριωθεί με δαπάνες της ΔΕΗ ΑΕ.
Ενδεχόμενοι κίνδυνοι
Η μη έγκαιρη συγκρότηση του προτεινόμενου συστήματος διακυβέρνησης ΔΑΜ καθώς και η μη υιοθέτηση των ειδικών ρυθμίσεων κατεπείγοντος χαρακτήρα, που προβλέπει το παρόν νομοσχέδιο ελλοχεύουν τον σοβαρότατο κίνδυνο της πρόκλησης σοβαρών κοινωνικών επιπτώσεων στις περιοχές εφαρμογής του εθνικού σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης, καθώς και της ολικής απώλειας σημαντικότατων χρηματοδοτικών πόρων, που έχουν επί του παρόντος διασφαλιστεί μέσω του ΜΔΜ για την υλοποίηση έργων και δραστηριοτήτων στις περιοχές αυτές. Το ενδεχόμενο αυτό θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε αδυναμία: α) εφαρμογής των επιβεβλημένων αντισταθμιστικών μέτρων για την ανάσχεση της κατακόρυφης αύξησης της ανεργίας που ήδη παρατηρείται στις περιοχές μετάβασης, β) προσέλκυσης εμβληματικών επενδύσεων για τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και κατ’ επέκταση γ) διατήρησης της κοινωνικής συνοχής.
Διαβούλευση
Η ενημέρωση και ο διάλογος με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και την επιχειρηματική κοινότητα είναι διαρκής και ανοιχτός ήδη από την έναρξη των εργασιών κατάρτισης του εθνικού Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης και του Προγράμματος ΔΑΜ ΕΣΠΑ 2021-2027, ενώ για την πληρέστερη ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών λειτουργεί διαδικτυακή πλατφόρμα στην οποία δημοσιεύονται όλα τα στρατηγικά και προγραμματικά έγγραφα. Σε συνεργασία με την Ε.Ε., τα αρμόδια υπουργεία (Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Οικονομικών, κ.αλ.), τις περιφερειακές και τοπικές αρχές, καταρτίστηκαν από την Συντονιστική Επιτροπή υπό την προεδρία του Κωστή Μουσουρούλη, με τη συνδρομή του καθηγητή Δημήτρη Οικονόμου, του συντονιστή της Τεχνικής Γραμματείας ΔΑΜ Νίκου Κλενιάτη και της αναπληρώτριάς του Αλεξάνδρας Μαυρογονάτου, το εθνικό Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (Master Plan ΣΔΑΜ), το Πρόγραμμα ΔΑΜ (Π ΔΑΜ) το οποίο ενσωματώνει τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔιΜ), σύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο της Ε.Ε., την εταιρική σχέση, με την συμμετοχή φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης, εκπροσώπων επιστημονικών και ακαδημαϊκών φορέων και ερευνητικών κέντρων, επιμελητηρίων, εργατικών κέντρων και σωματείων εργαζομένων κ.ά. Ειδικά για τη διαβούλευση του Εδαφικού Σχεδίου Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔιΜ) των νησιών Αιγαίου και Κρήτης συστήθηκε Ειδική Επιτροπή υπό την προεδρία του υπουργού Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Γιάννη Πλακιωτάκη. Το αποτέλεσμα της συνεργασίας αυτής και των διαβουλεύσεων που προηγήθηκαν συν-διαμόρφωσε το προτεινόμενο από το νομοσχέδιο ΔΑΜ σύστημα διακυβέρνησης και υλοποίησης.
