Η μεγαλύτερη αγορά εργασίας στον κόσμο έχει αλλάξει πρόσωπο. Οι αγρότες και οι εργάτες της βιομηχανίας της Κίνας δεν είναι πια μόνοι: μια νέα «στρατιά» εργαζομένων σε ψηφιακές πλατφόρμες αναλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο.
Περισσότεροι από 200 εκατ. άνθρωποι, δηλαδή το 40% του αστικού εργατικού δυναμικού, στην Κίνα εξαρτώνται σήμερα από κάποια μορφή ευέλικτης εργασίας της λεγόμενης gig economy – η οποία συνδέεται με ψηφιακές υπηρεσίες και εφαρμογές.
Οι τύχες αυτών των επισφαλών εργαζομένων θα καθορίσουν το μέλλον της κινεζικής οικονομίας και κοινωνίας.
Η πιο εξελιγμένη gig economy στον κόσμο
Χάρη στην έγκαιρη υιοθέτηση των «υπερ-εφαρμογών» που οργανώνουν την καθημερινή ζωή, η Κίνα διαθέτει τη μεγαλύτερη και πιο ανεπτυγμένη gig economy παγκοσμίως. Οι περισσότεροι απασχολούνται ως οδηγοί ταξί μέσω εφαρμογών και διανομείς φαγητού, αλλά υπάρχουν δεκάδες ακόμη υπηρεσίες μέσα από ψηφιακές πλατφόρμες.
Το μοντέλο επεκτείνεται ραγδαία και σε άλλες χώρες της Ασίας, με 10 εκατ. gig workers στην Ινδία και 1,2 εκατ. στη Μαλαισία.
Η «εισβολή» στα εργοστάσια
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται πλέον στις υπηρεσίες. Όπως εξηγεί σε εκτενές ρεπορτάζ ο Economist στη μεταποίηση, εκατομμύρια περιστασιακοί εργάτες καλούνται «κατά παραγγελία» να καλύψουν θέσεις σε γραμμές παραγωγής.
Οι περισσότεροι δεν χρειάζονται ειδικές δεξιότητες πέρα από βασικές γνώσεις. Έρευνες υπολογίζουν ότι οι εργαζόμενοι αποτελούν ήδη το ένα τρίτο του κινεζικού βιομηχανικού εργατικού δυναμικού – τριπλάσιο ποσοστό από αυτό των ΗΠΑ.
Για τις επιχειρήσεις, το πλεονέκτημα είναι η ευελιξία: μπορούν να προσαρμόζουν άμεσα το εργατικό τους δυναμικό στις ανάγκες της αγοράς, σε εποχικές αιχμές ή σε γεωπολιτικές αναταράξεις.
Η τεχνολογία, που αυτοματοποίησε πολλά απαιτητικά καθήκοντα, άφησε κενά σε πιο απλές εργασίες, τις οποίες πλέον καλύπτουν περιστασιακοί εργάτες.
Οι δυνατότητες και οι παγίδες
Για αρκετούς, η gig economy αποδεικνύεται προσοδοφόρα. Έρευνα του 2022 έδειξε ότι οι επαγγελματίες διανομείς είχαν κατά μέσο όρο 20% υψηλότερο μισθό από τους μετανάστες εργάτες. Άλλοι πάλι επιλέγουν τέτοιες δουλειές για να αποφύγουν τη μονοτονία των παραδοσιακών επαναλαμβανόμενων καθηκόντων.
Ωστόσο, η επισφάλεια έχει κόστος, όπως εξηγεί ο Economist: χωρίς μόνιμο εργοδότη, οι νέοι στερούνται εκπαίδευσης και δεξιοτήτων που θα τους εξασφάλιζαν προοπτικές.
Η έλλειψη σταθερής εργασίας δυσκολεύει την πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες και παροχές, λόγω του συστήματος hukou καταγραφής κατοικίας.
Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αδυναμία εγκατάστασης στις πόλεις, σε καθυστέρηση γάμου και τεκνοποίησης, επιδεινώνοντας το δημογραφικό πρόβλημα της Κίνας.
Μαθήματα για την Ασία και τον κόσμο
Παρότι ορισμένες προκλήσεις είναι ιδιαιτέρως κινεζικές, η εμπειρία της χώρας προσφέρει χρήσιμα διδάγματα για όλους. Αυτό που σήμερα συμβαίνει στον ασιατικό δράκο, δεν θα αργήσει να συμβεί στις δυτικές οικονομίες.
Σε πολλές ασιατικές οικονομίες η νεολαία δυσφορεί για την έλλειψη καλών θέσεων εργασίας, γεγονός που πυροδοτεί ακόμη και διαδηλώσεις – όπως στην Ινδονησία, όπου πρόσφατα επεισόδια ξέσπασαν μετά τον θάνατο εργαζομένο της gig economy.
Ένα βασικό δίδαγμα είναι ότι η βιομηχανία δεν προσφέρει πλέον σταθερότητα όπως παλαιότερα. Η αυτοματοποίηση έχει μειώσει ή «υποβιβάσει» πολλές θέσεις.
Εξίσου σημαντικό είναι ότι η gig εργασία δεν μπορεί να καταργηθεί με την ελπίδα ότι θα αντικατασταθεί από μόνιμες θέσεις. Για πολλούς, η εναλλακτική είναι η ανεργία.
Η ανάγκη για νέο κοινωνικό συμβόλαιο
Η απάντηση, σύμφωνα με τους αναλυτές, είναι μια νέα προσέγγιση στο κοινωνικό κράτος. Η Κίνα έχει ήδη ρυθμίσει τους αλγόριθμους των εφαρμογών ώστε να είναι λιγότερο καταπιεστικοί και πιέζει τις πλατφόρμες να παρέχουν κοινωνική ασφάλιση.
Η Ινδία ενθαρρύνει την εγγραφή των gig workers ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση σε ασφάλιση ατυχημάτων και μελλοντικά σε υγειονομική κάλυψη.
Ωστόσο, απαιτείται μεγαλύτερη φιλοδοξία: μείωση των υποχρεωτικών εισφορών ώστε οι εργοδότες να μην προτιμούν αποκλειστικά την ευέλικτη εργασία, φορητότητα στις συντάξεις, καλύτερη σύνδεση εισφορών και παροχών. Χώρες που κινδυνεύουν να «γεράσουν πριν πλουτίσουν» δεν μπορούν να αγνοήσουν την επισφαλή εργασία. Η στήριξη αυτών των εκατομμυρίων ανθρώπων είναι πιο κρίσιμη από ποτέ.
