Η φονική δόνηση των 6 Ρίχτερ βρήκε το Αφγανιστάν σε μια περίοδο εύθραυστης οικονομικής ανάκαμψης, αλλά με τρία στα τέσσερα νοικοκυριά να μην καλύπτουν ούτε τις βασικές τους ανάγκες και τις γυναίκες κρυμμένες πίσω από την μπούργκα, χωρίς συμμετοχή στην εκπαίδευση και την οικονομική – κοινωνική ζωή.
Σύμφωνα με την ετήσια κοινωνικοοικονομική έκθεση του Προγράμματος Ανάπτυξης του ΟΗΕ (UNDP), η οικονομία του Αφγανιστάν είχε αρχίσει να καταγράφει δειλά σημάδια σταθεροποίησης το 2023–2024, με ρυθμό ανάπτυξης 2,7%.
Όμως η ανάκαμψη αυτή χαρακτηρίζεται εύθραυστη, εξαρτημένη από διεθνή βοήθεια, με εξαιρετικά αδύναμο παραγωγικό ιστό και κοινωνικές ανισότητες που συνεχώς βαθαίνουν.
Η τραυματισμένη οικονομία
Η χώρα βγήκε από μια τριετία δραματικής ύφεσης, αλλά η μικρή αύξηση του ΑΕΠ στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην αγροτική παραγωγή και στην κατανάλωση που τροφοδοτείται από ανθρωπιστική βοήθεια. Και σαν μην έφτανε αυτό έχει πληγεί από εντονότατη ξηρασία εδώ και πάνω από έναν χρόνο και οξεία λειψυδρία στην Καμπούλ (που ίσως να γίνει η πρώτη πρωτεύουσα παγκοσμίως που ξεμένει από νερό).
Τις τελευταίες εβδομάδες στα σύνορα με το Πακιστάν αντιμετώπισε σφοδρές βροχοπτώσεις και πλημμύρες.
Το εμπορικό έλλειμμα διευρύνεται συνεχώς – το 2024 έφτασε τα 6,7 δισ. δολάρια μόνο στο εννεάμηνο – ενώ οι εξαγωγές παραμένουν στάσιμες. Το τραπεζικό σύστημα κατέρρευσε εκ νέου μετά το 2022, με τις καταθέσεις να μειώνονται πάνω από 10%, γεγονός που εμποδίζει την όποια επενδυτική δραστηριότητα.
Πίσω από τους παραπάνω δείκτες, η πραγματικότητα είναι ακόμη πιο σκληρή: το 75% των Αφγανών ζει σε καθεστώς «επισιτιστικής και διαβιωτικής ανασφάλειας». Τα πραγματικά εισοδήματα συρρικνώθηκαν κατά 16% το 2024, ενώ οι δαπάνες για βασικά αγαθά, όπως στέγαση, υγεία και ρούχα, έγιναν δυσβάσταχτες.
Σχεδόν οι μισές οικογένειες δήλωσαν ότι δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή θέρμανση ή καθαρό νερό, ενώ η αδυναμία πληρωμής ιατρικών υπηρεσιών έφτασε το 70%.
Παρά τις στοχευμένες παρεμβάσεις του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος που μείωσαν προσωρινά το ποσοστό των νοικοκυριών με ανεπαρκή κατανάλωση τροφής, οι προβλέψεις δείχνουν νέα επιδείνωση το 2025, καθώς η διεθνής βοήθεια βαίνει μειούμενη. Αν και μερικές χώρες στρώνουν χαλί στους Ταλιμπάν για business, τα όποια οφέλη δεν περνούν στον απλό λαό.
Οι γυναίκες στο περιθώριο
Η έκθεση καταγράφει μια ολοένα και βαθύτερη κρίση για τις γυναίκες, στις οποίες το ποσοστό απασχόλησης περιορίζεται στο 7%, όταν στους άνδρες είναι στο 84%.
Τα γυναικοκρατούμενα νοικοκυριά εμφανίζουν 88% ποσοστό διαβιωτικής ανασφάλειας, ενώ οι νόμοι που περιορίζουν την εκπαίδευση και την παρουσία τους σε δημόσιους χώρους οδηγούν σε περαιτέρω αποκλεισμό. Η απαγόρευση στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση απειλεί να δημιουργήσει μια «χαμένη γενιά» χωρίς πρόσβαση σε μόρφωση.
Ακόμη και τώρα με το χτύπημα του σεισμού εκφράζονται φόβοι ότι οι τραυματισμένες γυναίκες θα λάβουν περίθαλψη με καθυστέρηση ή και καθόλου.
Με το καθεστώς των Ταλιμπάν να εφαρμόζει έναν…μεσαίωνα, η χώρα παραμένει αποκομμένη από το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, με παγωμένα συναλλαγματικά αποθέματα και αδυναμία να προσελκύσει ξένες επενδύσεις.
Παράλληλα, η μείωση της διεθνούς βοήθειας, ιδίως από τις ΗΠΑ, αναμένεται να εντείνει τις πιέσεις. Το 2024 μόνο, το 90% των νοικοκυριών δήλωσε ότι βίωσε σοβαρό οικονομικό σοκ, είτε από απώλεια εισοδήματος είτε από φυσικές καταστροφές όπως πλημμύρες και ξηρασίες.
Ένα μέλλον σε αβεβαιότητα
Το UNDP προειδοποιεί ότι χωρίς στοχευμένες παρεμβάσεις, επενδύσεις σε βασικές υποδομές και κυρίως την άρση των περιορισμών στις γυναίκες, η χώρα κινδυνεύει να εγκλωβιστεί σε έναν φαύλο κύκλο φτώχειας και εξάρτησης.
Μόνο η επαναφορά των δικαιωμάτων των γυναικών εκτιμάται ότι θα μπορούσε να αποτρέψει απώλειες έως 920 εκατ. δολαρίων στο ΑΕΠ σε ορίζοντα τριετίας.
