Μια ιστορική αναδρομή των επιχειρηματικών εταίρων της ΕΕ καταγράφουν στο blog της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η Κλαούντια Μαρτσίνι και ο Αλεξάντερ Ποπόφ, δείχνοντας ότι «τα τελευταία 25 χρόνια, οι εμπορικοί εταίροι της Ενωσης έχουν γίνει όλο και λιγότερο δημοκρατικοί».
«Παίζουν ρόλο οι δημοκρατικές αξίες στο εμπόριο;» είναι το ερώτημα που θέτουν οι δύο ερευνητές, καθώς η αποδυνάμωση των δημοκρατικών κανόνων σε όλο τον κόσμο έχει πυροδοτήσει ανανεωμένο ενδιαφέρον για αυτό το ερώτημα.
«Κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα, χώρες με πολύ κακό ιστορικό δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η Κίνα και η Ρωσία, έγιναν απαραίτητοι εμπορικοί εταίροι για τις ώριμες δυτικές δημοκρατίες. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια μακρά παράδοση διαφόρων ομάδων, ακόμη και ολόκληρων χωρών, να μποϊκοτάρουν εισαγόμενα αγαθά που παράγονται υπό δικτατορικά καθεστώτα ή/και να χρησιμοποιούν καταναγκαστική εργασία», αναφέρεται στο blog της ΕΚΤ
Οι ερευνητές καταγράφουν την εξέλιξη του δημοκρατικού προφίλ των εμπορικών εταίρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τα μέσα της δεκαετίας του 1980. «Η ΕΕ αποτελεί μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μελέτη περίπτωσης, επειδή έχει δεσμευτεί σε μια εμπορική πολιτική βασισμένη σε αξίες. Η εμπορική πολιτική της ΕΕ στοχεύει να διασφαλίσει ότι η οικονομική ανάπτυξη συμβαδίζει με τις δημοκρατικές και κοινωνικές αξίες.
Αυτές οι αξίες περιλαμβάνουν τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα υψηλά εργασιακά πρότυπα και την κοινωνική δικαιοσύνη», τονίζουν οι ερευνητές και θέτουν το ερώτημα: «Ανταποκρίνεται η ΕΕ με συνέπεια στα δικά της ηθικά πρότυπα για το διεθνές εμπόριο;»
Περισσότερες συναλλαγές με δικτάτορες
«Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι, παρά τις δεσμεύσεις της, η ΕΕ πράγματι πραγματοποιεί ολοένα και περισσότερες συναλλαγές με χώρες που διοικούνται από αυταρχικούς και δικτάτορες. Μόλις πρόσφατα βλέπουμε μια διακοπή αυτής της τάσης», τονίζεται στο blog. Αλλά πώς είναι δυνατόν «οι μισές από τις εισαγωγές να προέρχονται από τον Καναδά, μια ώριμη δημοκρατία, αλλά οι άλλες μισές προέρχονται από την Τουρκία, μια χώρα όπου η κατάσταση της δημοκρατίας έχει επιδεινωθεί σταθερά τα τελευταία χρόνια. Αυτή η εξέλιξη υποδηλώνει ότι, τόσο ως ομάδα όσο και μεμονωμένα, οι ώριμες ευρωπαϊκές δημοκρατίες έχουν γίνει λιγότερο πιθανό να αποφεύγουν τους αυταρχικούς εμπορικούς εταίρους τα τελευταία 25 χρόνια. Σαφώς, παρά τις σαφείς δεσμεύσεις, η δημοκρατική ποιότητα του εμπορίου της ΕΕ έχει πληγεί», αναφέρουν οι συγγραφείς της μελέτης.
Οι ερευνητές, για να κατανοήσουν καλύτερα τους εμπορικούς εταίρους της ΕΕ, δημιούργησαν έναν δείκτη εμπορίου σταθμισμένο ως προς τη δημοκρατία (DWTI), κατά την περίοδο 1985-2023. Για τον δείκτη αυτόν, ελήφθησαν υπόψη οι εισαγωγές στην ΕΕ και έγινε στάθμιση των μεμονωμένων εμπορικών εταίρων με βάση τη βαθμολογία τους στον Δείκτη Φιλελεύθερης Δημοκρατίας, ο οποίος μετρά τη δημοκρατική τους κατάσταση. Μεταξύ άλλων παραγόντων, εξετάζεται ο σεβασμός στις πολιτικές ελευθερίες και στο κράτος δικαίου.
Μεταξύ του 1985 και των τελών της δεκαετίας του 1990, η βαθμολογία του δείκτη αυξήθηκε σημαντικά. Αυτό αντανακλά μια ευρεία τάση εκδημοκρατισμού στην ανατολική Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική και την Ανατολική Ασία.
Ωστόσο, μεταξύ 1999 και 2022, η βαθμολογία DWTI μειώθηκε σταδιακά κατά περίπου το ένα τρίτο, φτάνοντας στο ιστορικό χαμηλό το 2022.
«Παρά τις σαφείς δεσμεύσεις, η δημοκρατική ποιότητα του εμπορίου της ΕΕ έχει πληγεί. Ωστόσο, η μείωση του DWTI σταμάτησε το 2023. Αυτό αντικατοπτρίζει τις εμπορικές κυρώσεις της ΕΕ που επιβλήθηκαν μετά την ολοκληρωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία», τονίζουν οι συγγραφείς της μελέτης.
Ο παράγων Κίνα
«Γιατί μειώθηκε το δημοκρατικό προφίλ των εμπορικών εταίρων της Ευρώπης τα τελευταία 25 χρόνια; «Είναι πιθανό αυτή η εξέλιξη να οφείλεται εξ ολοκλήρου στην Κίνα. Αφού πέρασε δεκαετίες εκτός του διεθνούς εμπορικού συστήματος, το 2001 η Κίνα εντάχθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Έκτοτε, το εμπόριο μεταξύ Ευρώπης και Κίνας έχει αυξηθεί σταδιακά. Επί του παρόντος, η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το ένα πέμπτο όλων των εισαγωγών στην ΕΕ και κατατάσσεται 172η από τις 179 χώρες όσον αφορά τη δημοκρατική βαθμολογία. Δεδομένης της πολύ χαμηλής βαθμολογίας της Κίνας, θα μπορούσε η παρατηρούμενη επιδείνωση του δημοκρατικού προφίλ των εισαγωγών να οφείλεται εξ ολοκλήρου στο εμπόριο της ΕΕ με αυτόν τον πολύ ισχυρό εταίρο», τονίζεται στην έρευνα
Υποχωρεί η δημοκρατία
Δεν είναι όμως μόνο η Κίνα που έκανε τη διαφορά, αλλά το γεγονός ότι «η δημοκρατία έχει υποχωρήσει παγκοσμίως», τονίζουν οι συγγραφείς. «Καθώς οι Ευρωπαίοι καταναλωτές εισάγουν πολλά αγαθά που δεν μπορούν να προμηθευτούν τοπικά, η μείωση του δημοκρατικού προφίλ των εμπορικών εταίρων θα μπορούσε να είναι καθαρά μηχανική.
Υπάρχει όμως ο συνδυασμός δύο παραγόντων: Η ΕΕ έχει σταδιακά ανακατανείμει τις εισαγωγές της υπέρ των λιγότερο δημοκρατικών χωρών.
Και δεύτερον, η ποιότητα της δημοκρατικής διακυβέρνησης έχει υποβαθμιστεί στους εμπορικούς εταίρους της ΕΕ, αν όχι σε παγκόσμιο επίπεδο.
«Εν ολίγοις, μετά το 2012, καθώς η ΕΕ συναλλάσσονταν με τους ίδιους εμπορικούς εταίρους, αυτοί γίνονταν όλο και λιγότερο δημοκρατικοί».
Προκλήσεις για την ΕΕ
Οι παρατηρήσεις αυτές θέτουν την ΕΕ αντιμέτωπη με αρκετές προκλήσεις. Η πρώτη -και η πιο προφανής-αφορά τη φήμη της ΕΕ ως οικονομικής και πολιτικής ένωσης που βασίζεται σε αξίες. Η υποβάθμιση της ποιότητας της δημοκρατικής διακυβέρνησης του μέσου εμπορικού εταίρου της από το 1999 μπορεί να εκληφθεί ως ασυμβίβαστη με τους στόχους βιώσιμης εμπορικής πολιτικής της ΕΕ για τον σεβασμό των δημοκρατικών, ανθρωπίνων και κοινωνικών δικαιωμάτων.
«Αυτό το αποτέλεσμα , καθώς τα τελευταία 25 χρόνια η ΕΕ έχει ολοένα και περισσότερες συναλλαγές με αυταρχικούς και δικτάτορες, δεν μπορεί να το ισχυριστεί με επιτυχία», τονίζουν οι συγγραφείς στο blog της ΕΚΤ. Σημειώνουν πάντως ότι οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας έχουν βελτιώσει σημαντικά το δημοκρατικό προφίλ του εμπορίου της ΕΕ. Έτσι, οι αξίες φαίνεται να παίζουν ρόλο, τουλάχιστον όταν εφαρμόζονται αποφασιστικά.
«Το εμπόριο με δικτάτορες»
Η δεύτερη πρόκληση: Το «εμπόριο με δικτάτορες» ισοδυναμεί με τη δημιουργία κερδών για καθεστώτα που συχνά έχουν σαφή επεκτατική και στρατιωτική ατζέντα, ενώ ο αυξημένος γεωπολιτικός κίνδυνος έχει επιπτώσεις σε όλες τις πτυχές της παγκόσμιας οικονομικής τάξης.
Αυτό περιλαμβάνει τη νομισματική πολιτική, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τις διεθνείς ροές κεφαλαίων, ειδικά για μια ανοιχτή οικονομία όπως η ευρωπαϊκή. Τελικά, αυτό μπορεί ενδεχομένως να αποτελέσει υπαρξιακή πρόκληση για την ΕΕ.
Οι συγγραφείς τονίζουν ακόμη ότι τα ευρήματά τους υποδηλώνουν μια αντιστάθμιση που σχετίζεται με την πράσινη μετάβαση. «Οι τρέχουσες τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα βασίζονται σε μια σειρά από σπάνιες γαίες που συνήθως βρίσκονται σε χώρες με αυταρχικά καθεστώτα».
Για παράδειγμα, οι ηλεκτρικές μπαταρίες, οι οποίες αποτελούν βασικό στοιχείο της στρατηγικής μας για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Η παραγωγή τους περιλαμβάνει τέσσερα κύρια μέταλλα – κοβάλτιο, χαλκό, λίθιο και νικέλιο – από τα οποία η ΕΕ δεν έχει σχεδόν καθόλου εγχώρια αποθέματα. Εκτός από τον χαλκό, όλα πωλούνται στις διεθνείς αγορές κυρίως από χώρες με μη δημοκρατική κυβέρνηση, όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Οι καταχρήσεις στην εξόρυξη αυτών των πρώτων υλών με τη μορφή εργασίας κρατουμένων και παιδιών έχουν τεκμηριωθεί επαρκώς.
«Ο κόσμος αυτή τη στιγμή είναι γεμάτος γεωπολιτικούς κινδύνους. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια άνευ προηγουμένου πρόκληση να διασφαλίσει τις αλυσίδες εφοδιασμού της. Η μεγαλύτερη προσοχή στο με ποιους εμπορευόμαστε θα ήταν ταυτόχρονα συνεπής με τις αρχές στις οποίες έχουμε δεσμευτεί και με την ορθή οικονομική πολιτική» καταλήγουν οι συγγραφείς της μελέτης.
