Δεν είναι κάτι καινούργιο για τις πολιτικές αρχές να υιοθετούν την άποψη ότι «το εμπόριο είναι κακό» και να θεωρούν ανακριβώς τα εμπορικά ελλείμματα ως μια μορφή κλοπής. Ωστόσο, οι κοινωνίες που ενεργούν με βάση αυτή την περιφρόνηση κινδυνεύουν να καταστρέψουν αυτό ακριβώς που επέτρεψε την ευημερία και τη δύναμή τους εξαρχής.
Η δεύτερη διακυβέρνηση Τραμπ έχει ξεκινήσει μια σειρά από ευρέως αντιεμπορικές δασμολογικές πολιτικές που απειλούν τα θεμέλια της Pax Americana, της παγκόσμιας τάξης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που εξασφάλισε την κυριαρχία των ΗΠΑ, την αυξανόμενη ευημερία σε μεγάλο μέρος του κόσμου και τη σχετική παγκόσμια ειρήνη.
Εάν η τάξη υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών καταρρεύσει, δεν θα είναι το πρώτο τέτοιο σύστημα του οποίου η παρακμή θα μπορούσε εν μέρει να αποδοθεί σε κοντόφθαλμες πολιτικές αποφάσεις που μείωσαν το εμπόριο.
Το έχει πράξει πρώτα η αρχαία Ρώμη, με το Foreign Policy, να αναλύει πως οδηγήθηκε -και- στην οικονομική κατάρρευσή της.
Ρώμη: Η περιφρόνηση και η υποκρισία των αριστοκρατών
Οι Ρωμαίοι αριστοκράτες, όπως όλες οι αρχαίες ελίτ, σχεδόν καθολικά αντιπαθούσαν το εμπόριο και περιφρονούσαν τους εμπόρους (την ίδια στιγμή που ήταν σιωπηλοί εταίροι σε τέτοιες επιχειρήσεις).
Το εμπόριο θεωρείτο αισχρό και δόλιο, καθώς οι έμποροι μπορούσαν να αποκτήσουν πλούτο εκτός των καθιερωμένων τρόπων, δηλαδή να γεννηθούν πλούσιοι ή να αποκτήσουν πλούτο στον πόλεμο. Ακόμα χειρότερα, το εμπόριο δημιουργούσε πλούτο που δεν υπόκειτο στον άμεσο έλεγχο των ελίτ που κυριαρχούσαν στην πολιτική σκηνή, σχεδόν σε όλες τις αρχαίες κοινωνίες.
Το «άνοιγμα» στην Μεσόγειο
Οι Ρωμαίοι ωστόσο, ευνοήθηκαν από την επέκτασή τους στην περιοχή της Μεσογείου, η οποία βίωνε ήδη σημαντική ανάπτυξη του εμπορίου, ιδιαίτερα του θαλάσσιου.
Η ρωμαϊκή πολιτική άρχισε να ενθαρρύνει το εμπόριο με την ανάπτυξη να γεμίζει τα ρωμαϊκά ταμεία, τουλάχιστον μέχρι που οι ίδιοι οι Ρωμαίοι διαμέλισαν την πανμεσογειακή εμπορική ζώνη που είχαν δημιουργήσει, φτωχαίνοντας την αυτοκρατορία τους και καθιστώντας την λιγότερο ικανή να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που τελικά θα οδηγούσαν στη διάσπασή της και τη διάλυση της.
Τα στοιχεία από τις αρχαιολογικές έρευνες δείχνουν, ότι μέχρι το 500 π.Χ. η ναυτιλία στη Μεσόγειο ήταν περίπου 10 φορές μεγαλύτερη από ό,τι τον 9ο αιώνα π.Χ. και περίπου 10 φορές μεγαλύτερη από τον 9ο αιώνα μ.Χ.
Η εμπορική δραστηριότητα, εκτινάχθηκε μεταξύ του 500 π Χ. και του 100 μ.Χ. Αυτή η άνθηση αντικατοπτρίζεται όχι μόνο στα ναυάγια πλοίων, που κατ΄εκτίμηση δίνουν τον αριθμό του συνόλου των πλοίων, αλλά και σε στοιχεία που υπάρχουν για το εμπόριο μέσω ξηράς, όπως τα κεραμικά δοχεία που έχουν καταγραφεί, με προέλευση από απομακρυσμένες περιοχές.
Η εμπορική πολιτική που έφερε την άνθιση
Οι Ρωμαίοι ενοποίησαν τα νομίσματα, δημιουργώντας ένα σύστημα που ήταν πολύ πιο εύχρηστο, ενώ ταυτόχρονα, καθιέρωσαν ένα ενιαίο δασμολογικό και τελωνειακό καθεστώς σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, μειώνοντας τους εμπορικούς φραγμούς και, κυρίως, δημιουργώντας ένα εξαιρετικά θετικό εμπορικό περιβάλλον. Η επέκταση της ρωμαϊκής κυριαρχίας κατέστησε επίσης τις θάλασσες ασφαλείς.
Το εμπόριο δημιουργούσε φορολογήσιμη οικονομική δραστηριότητα, ιδιαίτερα σημαντικό για τα προνεωτερικά κράτη, τα οποία δεν διέθεταν τον μηχανισμό για να χρησιμοποιούν πιο αποτελεσματικούς φόρους, όπως ο ΦΠΑ ή οι φόροι εισοδήματος.
Εξειδίκευση της παραγωγής
Αλλά η Ρώμη επωφελήθηκε και εμμέσως από τα πλεονεκτήματα του εμπορίου.
Οι αγρότες, μέχρι τότε παρήγαγαν λίγο απ’ όλα. Αν και ασφαλέστερη ως τακτική, σήμαινε επίσης ότι οι παραγωγοί έπρεπε να αποδεχτούν πως ένα σημαντικό ποσοστό γης δεσμευόταν για την παραγωγή καλλιεργειών και αγαθών, που δεν ανταποκρινόταν πλήρως στις τοπικές ανάγκες.
Καθώς όμως οι αγορές και το εμπόριο σε μεγάλες αποστάσεις, γίνονταν όλο και πιο ισχυρά, επήλθε η εξειδίκευση της παραγωγής, σε βαθμό που δεν είχε παρατηρηθεί στο παρελθόν.
Το ελαιόλαδο από την επαρχία Baetica της νότιας Ισπανίας, για παράδειγμα, μεταφερόταν μέχρι τη Βρετανία για τον εφοδιασμό των ρωμαϊκών στρατευμάτων. Οι ιταλικές επαύλεις, εξειδικεύονταν στην παραγωγή κρασιού για πώληση στις μακρινές αγορές της Γαλατίας, ενώ άλλοι οικισμοί ειδικεύονταν στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών -όπως τα κεραμικά- για εξαγωγή.
25% αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ
Το αποτέλεσμα ήταν μια αξιοσημείωτη αύξηση της ευημερίας σε ολόκληρο τον ρωμαϊκό κόσμο, παράλληλα με τη συνεχή αύξηση του πληθυσμού: Οι συντηρητικές εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 25% αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά την περίοδο αυτή και αύξηση του πληθυσμού από περίπου 45 εκατομμύρια σε πάνω από 60 εκατομμύρια.
Αυτό με τη σειρά του σήμαινε επίσης περισσότερους πόρους διαθέσιμους στο ρωμαϊκό κράτος για τη χρηματοδότηση των δημόσιων έργων, των παροχών και της άμυνας.
Η «πτώση»
Το εμπόριο μειώνεται απότομα τον τέταρτο αιώνα σε σχέση με τον τρίτο και καταρρέει σχεδόν στο μηδέν, μέχρι τον πέμπτο αιώνα.
Oι πολιτικές που εφάρμοσαν οι αυτοκράτορες Διοκλητιανός, και αργότερα ο Κωνσταντίνος, δεν ευνοούσαν την οικονομική ελευθερία ή την αναθέρμανση των αγορών.
Όταν οι αδέξιες προσπάθειες του Διοκλητιανού να σταθεροποιήσει το ρωμαϊκό νομισματικό σύστημα, δημιούργησαν ανεξέλεγκτο πληθωρισμό, απάντησε με την παραδοσιακή λύση του πλαφόν στις τιμές. Το σχετικό διάταγμα απέτυχε να τις σταθεροποιήσει.
Αναθεώρησε επίσης το φορολογικό σύστημα, δημιουργώντας μια γραφειοκρατική, συγκεντρωτική και δυσκίνητη οικονομία, που στηριζόταν σε πενταετές απογραφικό έλεγχο, ο οποίος όμως δεν γινόταν σε τακτά χρονικά διαστήματα. Αποτέλεσμα, οι φόροι να μην έχουν σχέση με την πραγματική οικονομική δραστηριότητα.
Σε μια προσπάθεια να σταθεροποιήσει την οικονομία ο Κωνσταντίνος, αντί να δημιουργήσει ένα πιο ευέλικτο φορολογικό σύστημα, δημιούργησε μια λιγότερο ευέλικτη οικονομία, απαγορεύοντας στους αγρότες ενοικιαστές γης να εγκαταλείψουν τα κτήματα σε έναν πρόδρομο αυτού που θα γινόταν η ευρωπαϊκή δουλοπαροικία.
Εκτεθειμένη στις αποφάσεις των αυτοκρατόρων
Το αποτέλεσμα ήταν η ρωμαϊκή οικονομία να γίνει λιγότερο παραγωγική, περισσότερο εκτεθειμένη στις αποφάσεις και τις ιδιοτροπίες των αυτοκρατόρων και, ως εκ τούτου, με λιγότερους πόρους για να υπερασπιστούν οι Ρωμαίοι την αυτοκρατορία τους.
Ήταν μια κακή εποχή για τη Ρώμη, καθώς οι εντεινόμενες απειλές ασφαλείας τόσο στα σύνορα Ρήνου-Δούναβη, όσο και με την αυτοκρατορία των Σασσανιδών στην Ανατολή, απαιτούσαν μεγαλύτερες δαπάνες για τους στρατούς της Ρώμης.
Η επακόλουθη βαριά φορολογία στο εμπόριο πιθανότατα καταπίεσε περαιτέρω τη ρωμαϊκή οικονομία, ένα από τα πολλά στοιχεία της καθοδικής πορείας, που οδήγησε τελικά στον κατακερματισμό και τη διάλυση της αυτοκρατορίας στη Δύση τον πέμπτο αιώνα.
naftemporiki.gr
